Шыжа (тылзе)

Шыжа тылзе (руш. октябрь) — Григориан кечышот почеш идалыкын луымшо тылзыже. Акрет Римысе кечышот почеш идалыкын 8-ше тылзыже. Шке лӱмжым латин octo - кандаше, мут гычын налын. Мландын кечывалвел ужашыште тиде тылзын шошо пагыт, Йудвелыште — шыже. Теле жапыш куснымылан кӧра тиде тылзе эн кужулан шотлалтеш (745 шагат). Тугак Кырпак тылзе (икымше лумын тылзыже), Покро тылзе, Сöсна тылзе, Лум вочмо тылзе, Чыве-агытан тылзе, Лавыра тылзе.

Шыже пагытын кокымшо тылзыже.

Пайрем-влак

Калык кокласе пайрем-влак

• 1 шыжа — Шоҥгыеҥ-влакын тӱнямбал кечышт.
• 1 шыжа — Семын тӱнямбал кечыже.
• 2 шыжа — виешлыме ваштареш кучедалме тӱнямбал кече.
• 5 шыжа — Туныктышо-влакын тӱнямбал кече.
• шыжа тылзын кокымшо кугарняже - Мунян тӱнямбал кече.
• 15 шыжа — Ош тростьын тӱнямбал кече.
• шыжа тылзын икымше шочмо — Архитектурын тӱнямбал кече.
• шыжа тылзын кокымшо вӱргече — Пӱртӱс лӱдыкшым иземдыме тӱнямбал кече.
• 24 шыжа — ИНУ-ын тӱнямбал кече.

Совет жапысе

• 17 шыжа — ССРУ Конституцийын кечыже. 1977 ий марте 5 теле кечын палемдалтын.

Россий Федерацийын

• 4 шыжа — Сарзе космонавтикын кечыже.
• 5 шыжа — Туныктышо-влакын кече , Уголовный кычалмаш пашаеҥ-влакын кечышт.
• шыжа тылзын кокымшо рушарня - Ял озанлык да перерабатыватлыше промышленность пашаен-влакын кечышт.
• 10 шыжа — Психический тазалыкын кечыже.
• шыжа тылзын кумшо рушарняже — Корно озанлык пашаеҥ-влакын кечышт.
• шыжа тылзын нылымше рушарняже — Автомобильный озанлык пашаеҥ-влакын кечышт.
• 20 шыжа — Сарзе кыл вийын кечыже.
• 25 шыжа — Россий Федерацийысе таможенникын кечыже.

Моло калык да религий дене кылдалтше

• 31 шыжа — Хэллоуин.

Калык пале-влак

• Шыжа тылзын кӱдырчӧ кӱдырта — телым лум шагал лиеш.
• Шыже покшым — кукшо, ояр игечылан.
• Шыжа тылзын могай кечынже первый лум возеш, шошым тиде кечынак вӱдшор тылзын ий тарвана.
• Шыжа тылзын тылзе оҥгышто — шушаш кеҥеж кукшо лиеш.
• Шыжа тылзын куэ чараҥеш.
• Тумо але куэ гыч лышташ куштылгын вола — куштылго лывырге телылан, кужун пӧрдеш - йӱшто, чатлама телылан.
• Арама эр покшым дене вӱдылалтеш — кужу телылан.
• Шыжым пӱкш шуко, поҥго шагал — кужу йӱштӧ телылан.
• Умдыр-влак олымым пыжашышкышт шуко нумалыт — кужу йӱштӧ телылан.

Тыгак ончо

• Октябрёнок-влак.

Негыз

• Марла календарь.
• А.Е. Китиков. Марийские народные приметы.
• В.Н. Васильев. Русско-марийский разговорник.
• Зорина, Крылова, Якимова. Марийский для всех.
• История и культура марийского края. 8-9 класс.
• Паасонен. Восточно-марийский словарь.
• И. С. Галкин. Народные названия месяцев в марийском языке.