Ачан кечыже

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал
Рембрандт «Иаков Иосифын эрге-влакшылан сугыньым пуа»

Ачан кечыже (тӱҥалтыште англ. Fathers' Day — Ача-влакын кечышт, варарак англ. Father's Day — Ачан кечыже) — пайрем, кудыжо, ачан икшывым ончен-куштымаште вержым шотыш налын, тӱнямбалсе чыла гаяк эллаште палемдалтеш.

Кызытсе Ачан кечыже пайрем умылымаш XX курым тӱҥалтыште США-те шочын да тӱня мучко шарлен.

Россий Федерацийыште Ачан кечыже 2021 ий гыч палемдалтеш, тунам РФ президентше В. В. Путин Ачан кечыжым октябрьын кумшо рушарняжын пайремлыме нерген кӱштыкым луктын[1]. Тылеч ончыч, 2008 ий гыч 2021 ийлаште, Россий кундемлаште Ачан кечыжым тӱрлӧ жапыште палемденыт[2].

Историй

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Ачан кечыже пайремын кызытсе умылымашыже 1910 ийыште США-ште тӱҥалтышым налын ман шотлат. 1909 ийыште Рӱдӧ метод черкын еҥже Сонор Смарт Додд Аважын кече лӱмеш проповедым колыштмек, Ача лӱмешат тыгаяк кечым палемдаш темлен. Тиде тудлан шке ачажым, США-се граждан сарын ветеранже Уильяму Смартум порын шарныме семын лийын, Уильям ватыжын колымыж деч вара вич эргым да ик ӱдырым шкетын ончен-куштен[3].

Ондак Сонора ты кечым 5 июньышто, ачажын шочмо кечын, пайремлаш темлен, но ты числам кусараш пернен. Икымше гана тудо рушарнян, 1910 ий 19 июньышто лийын[3].

Мыйын ачам нигунамат Ачан кечыжым шке пайремже семын аклен огыл, тудо ты кечым кажне ачан пайремжылан шотлен.
Соора Смарта Додд

— [4]

Пайрем эл мучко кумдан шарлен, 1913 ийыште США-н президентше Вудро Вильсон ты шонымаш дене келшен. Тылеч посна, 1916 ийыште президент Вильсон, Спокан олаште лийшыжла, саде черкын верланыме Вашингтон штатыш миен да пайремыште уна лийын[3].

1966 ийыште Линдон Джонсон июньын кумшо рушарняжым Ачан кечыж семын пеҥгыдемдыше президент прокламациеш кидпалым пыштен да 1972 ийыште Ричард Никсон тиде кечым пӱтынь эл кумдыкышто пайремлаш кӱштышӧ тӧртыкым луктын. Илен-толын, Ачан кечыже вес элышкат шарлен[5].

Российыште пайремын вияҥмыже

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Российыште пайрем президентын 2021 ий 4 октябрьысе 573-шо номеран «Ача кече нерген» кӱштыкшӧ дене увертаралтын[6]. Тылеч вара тудым ий еда октябрьысе кумшо рушарнян палемдат[7][8][9].

«Россий газет» 2008 ий 14 февральыште тыгай вуймутан уверым савыктен: «Владимир Путин Российыште Ачан кечым пуртымо нерген "шоналташ" сӧрен». Мут толмашеш, уверыште Россий президентын вес цитатыжымат ончыктымо: «Йочам ыштымаште ача ден ава иктӧр улыт. Йоча-влакым куштымаште, ешым кучымаште южо сомылжым ача-влак гына шуктат. Российыште 2008 ийым Еш идалык семын увертарен, ме пӱсын шогышо демографий да ача-аван йодышыштым тӧрлаш шонена[10].

Российын южо кундемыштыже Ачан кечыже федерал кӱкшытыштӧ пунчалым лукмо деч ончычак палемдалтын да тӧртык дене пеҥгыдемдалтын улмаш[11][12]. 2018 ийыште Кугыжаныш Думын Еш, ӱдырамаш да йоча шотышто комитетын вуйлатышыже Тамара Плетнёва «Ачан Кечыже» пайремым увертараш да тудым ий еда октябрь тылзын пытартыш шуматкечын палемдаш темлен[13][14][15][16]. Туге гынат ты тӧртык проект варажым кӱлеш йӱкым поген кертын огыл[17].

2021 ий 31 майыште Владимир Путин Россий Президент пелен Йочан праваж шотышто Анна Кузнецова дене вашлийын да тудын Ача-влак ушемын пашаж нерген, Российсе кундемлаште Ачан кечыжым палемдыме нерген каласкалымыжым колыштын[18]. 2021 ий июльышто Анна Кузнецова палемден: Ачан кечыже йочам ончен-куштымаште пӧръеҥ-влакын илыш кумдыкыштым шара. Кузнецова тыгак каласен: ий еда Ачан кечыжым увертарышаш нерген йодмаш кугем толеш, кызыт тудым элын 28 регионыштыжо палемдат. Йоча омбудсмен тыге шонен: тыгай пайремым илышыш пуртымаш ачалык йодышым тӧрлымаште ситыдымашым кораҥдаш полша да ешым аралымаште иктӧрлыкым саклыше тамга семын лийын кертеш[19].

2021 ий июль мучаште Российын Паша шотышто министерствыже Ачан кечыжым палемдыме йодышым мер каҥашымашке луктын. Пайрем кече шотеш октябрьын кумшо рушарняже темлалтын[20]. Министерствын пресс-службыштыжо рашемденыт: тыгай ой Анна Кузнецова деч пурен да Паша министерстве ты ой дене келшен. Кузнецова каласен: Пӱтынь Российыште Ачан кечыжым палемдымаш йочам ончен-куштымаште ачан вержым рашемда да еш йӱла поянлыкым аралаш йӧным ышта[21].

2021 ий августышто Владимир Путин Российыште у пайремым — Ачан кечыжым пайремлаш кӱлмӧ дене келшен[22][23] да 2021 ий 4 октябрьыште тыгай кӱштыкеш кидпалым пыштен[6].

Пайрем кече

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Жап Эл Важ
19 март
(святой Иосиф Кече дене лачеш толеш) 		[24]
Вознесений Господьын кече дене
иктеш лиеш 		[24]
5 май [25]
8 май [26]
Майын кокымшо рушарняже [24]
Июньын икымше рушарняже [27]
Июньын кокымшо рушарняже [28]
Июньын кумшо рушарняже
[29][30][31]

[5]

19 июнь [32]
21 июнь
[24][33]
23 июнь [34]
Июльын кокымшо рушарняже [35]
8 август [29]
Сорла тылзын кокымшо рушарняже [36]
Сентябрьын икымше рушарняже
[24]
Сентябрьын кокымшо рушарняже [37]
21 октябрь [38]
Октябрьын икымше рушарняже [39]
Октябрьын кумшо рушарняже [40]
Ноябрьын кокымшо рушарняже
[41][42][24]
5 декабрь
  •  Таиланд (1927 ийыште Пипон Адульдет корольын ӱдыржын шочмыжо)
 [24]
26 декабрь
  •  Болгарий (Шнуй деч шнуй Юмынава соборын пайремже кечын: Св. Иосиф Обручник, Св. Давид кугыжа, Св. апостол Иаков)
 [43]

Пайремлыме йӱла

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

1910 ийыште, пайремым икымше гана палемдыме годым еш-влак шке ачаштлан вуйым савеныт: кӧн ачаже илыш гыч каен, нунын лӱмеш оҥешышт ош розам пижыктеныт, а кӧн илыше лийын, нунын лӱмеш — йошкар розам. Метод черкын пасторышт да пресвитерианышт Ачан кечыже лӱмеш кумалыныт. Вашингтон штатысе олан мэрже ден губернаторжо Ачан кечыж вашеш прокламацийым луктыныт[44].

Таче Ачан кечыже пайрем йӱла пеҥгыдем шуын огыл да тӱрлӧ эллаште чот ойыртемалтеш. Мутлан, США-ште еҥ-влак чӱчкыдынак ачаштлан пӧлекым кучыктат да еш пайремым ыштат, пӱртӱсыш лектын коштыт але кочкыш-йӱыш дене моторын жапым эртарат. Европын южо эллаштыже, Италий ден Испаний гайыште, еш кӧргыштӧ лӱмын ямдылыме кечывал але кас кочкыш дене палемдат[44]. Адакшым, нине эллаште пайрем коммерцийын кӱкшӧ пайже дене ойыртемалтеш[44][45][46].

Ачан кечыже шукыж годым кугыжаныш пайрем огыл, лачак южо вере, мутлан, Тайландыште, пайрем кече кугыжаныш значениян вес пайрем дене ик кечын толеш. Пайрем йӱла рушарнян палемдалтеш гынат, шуко организаций тиде кечын пашам ыштеде кертыт[47].

2021 ийыште Ачан кечыжым икымше гана россиян-влак палемденыт. Пайрем нерген калыкым йодыштмаш ончыктен: россиян-влакын кум ужаш гыч кокытшо (66%) элыште у пайрем шочмо нерген, тыгак ий еда октябрьын кумшо рушарнянже палемдалтшаш нерген палат. Йодыштмо кашак гыч пелыже (49 %) унала каяш да жапым еш ӱстелтӧрыштӧ эртараш шонен, 23 % еҥже ачажлан тудын шонен илыме настам пӧлек шотеш кучыкташ ойлен[48].

Тыгак ончо

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Палемдымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  1. ↑ 15 октября — День отца 2023: как россияне поздравляют пап. Известия (14 шыжа 2023). Дата обращения: 24 ага 2024.
  2. ↑ Владимир Емельяненко. День отца в России: История и традиции праздника. Российская газета (15 шыжа 2023).
  3. ↑ 1 2 3 Meet Sonora Smart Dodd, the woman who started the tradition of Father's Day (англ.). The Economic Times (18 пеледыш 2017). Дата обращения: 22 идым 2023.
  4. ↑ Meet the American who founded Father's Day, Sonora Smart Dodd, daughter of Civil War veteran and devoted dad (англ.). Fox News Channel (16 пеледыш 2023). Дата обращения: 22 идым 2023.
  5. ↑ 1 2 Goyal S. Father’s Day 2022: Know Date, History, Significance and Celebrations of this Special Day. Josh (16 шыжа 2022). Дата обращения: 22 идым 2023.
  6. ↑ 1 2 Указ Президента Российской Федерации от 04.10.2021 № 573 "О Дне отца". Официальное опубликование правовых актов (4 шыжа 2021). Дата обращения: 22 идым 2023.
  7. ↑ В России ввели новый праздник. РИА Новости (4 шыжа 2021). Дата обращения: 22 идым 2023. Архивировано 4 шыжа 2021 года.
  8. ↑ В России станут отмечать День отца. РБК. Дата обращения: 22 идым 2023. Архивировано 4 шыжа 2021 года.
  9. ↑ Путин подписал указ об учреждении Дня отца. Lenta. Дата обращения: 22 идым 2023. Архивировано 4 шыжа 2021 года.
  10. ↑ Владимир Путин пообещал "подумать" ввести в России День отца. Российская газета (14 пургыж 2008). Дата обращения: 22 идым 2023. Архивировано 23 идым 2011 года.
  11. ↑ Закон Курской области от 29 апреля 2015 г. № 41-ЗКО "Об установлении Дня отца в Курской области". Гарант (справочно-правовая система). Дата обращения: 22 идым 2023. Архивировано 15 идым 2016 года.
  12. ↑ «Отцы со всей России мечтают переехать в Липецк – здесь их ценят». Немного светлее (21 пургыж 2013). Дата обращения: 22 идым 2023. Архивировано 27 пургыж 2023 года.
  13. ↑ Законопроект № 490992-7 «О Дне отца в Российской Федераци». Автоматизированная система обеспечения законодательной деятельности. Дата обращения: 22 идым 2023. Архивировано 25 пеледыш 2018 года.
  14. ↑ Андреев А. Плетнёва предложила отмечать День отца в России на федеральном уровне // Парламентская газета. — 2018. — 19 пеледыш.
  15. ↑ В России предложили создать День отца. Интерфакс (19 пеледыш 2018). Дата обращения: 22 идым 2023. Архивировано 23 пеледыш 2018 года.
  16. ↑ Селезнёва М. В Госдуме предложили отмечать День отца. Life.ru (19 пеледыш 2018). Дата обращения: 22 идым 2023.
  17. ↑ Корзинкина С. Госдума отклонила законопроект о праздновании Дня отца в России. Известия (23 шыжа 2018). Дата обращения: 22 идым 2023. Архивировано 4 шыжа 2021 года.
  18. ↑ Встреча с Уполномоченным по правам ребёнка Анной Кузнецовой. Президент России (31 ага 2021). Дата обращения: 22 идым 2023. Архивировано 30 кылме 2021 года.
  19. ↑ Зарембо Д. Кузнецова рассказала о цели установления Дня отца в России. Известия (28 сӱрем 2021). Дата обращения: 22 идым 2023. Архивировано 4 шыжа 2021 года.
  20. ↑ В России предложили установить День отца. ТАСС (27 сӱрем 2021). Дата обращения: 22 идым 2023. Архивировано 27 сӱрем 2021 года.
  21. ↑ Кузнецова: всероссийский День отца будет способствовать сохранению традиционных ценностей. ТАСС. Дата обращения: 22 идым 2023. Архивировано 27 сӱрем 2021 года.
  22. ↑ Путин поддержал идею учреждения в России Дня отца. Life.ru (25 сорла 2021). Дата обращения: 28 сорла 2021. Архивировано 28 сорла 2021 года.
  23. ↑ Владимир Путин поддержал предложение об учреждении в стране Дня отца. Единая Россия (25 сорла 2021). Дата обращения: 22 идым 2023. Архивировано 28 сорла 2021 года.
  24. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Dunlap K. When do countries around the world celebrate Father’s Day? (англ.). News4JAX (18 ага 2020). Дата обращения: 22 идым 2023.
  25. ↑ When is Father's Day in Denmark? (англ.). Research Maniacs (9 пеледыш 2022). Дата обращения: 22 идым 2023.
  26. ↑ Did you know South Koreans do not celebrate Father's Day? (англ.). Stripes Korea (16 пеледыш 2023). Дата обращения: 22 идым 2023.
  27. ↑ Fathers need love too (англ.). Zug4Youaccess-date=2023-09-22.
  28. ↑ When is Father's Day in Belgium? (англ.). Research Maniacs (9 пеледыш 2022). Дата обращения: 22 идым 2023.
  29. ↑ 1 2 Jiang F. Father's Day in China (англ.). China Highlights (4 сорла 2022). Дата обращения: 22 идым 2023.
  30. ↑ Father’s Day 2024, 2025 and 2026 (англ.). Public Holidays Global. Дата обращения: 22 идым 2023.
  31. ↑ Порошенко подписал указ об установлении Дня отца. 112 Украина (18 ага 2019). Дата обращения: 22 идым 2023. Архивировано 13 ага 2021 года.
  32. ↑ Georgia joins global Father’s Day celebrations (англ.). Agenda.ge (19 пеледыш 2017). Дата обращения: 22 идым 2023.
  33. ↑ Father's Day in Egypt (англ.). Webplus.info. Дата обращения: 22 идым 2023.
  34. ↑ About Father's Day in Poland (англ.). There is a Day for That!. Дата обращения: 22 идым 2023.
  35. ↑ When is Father's Day in Uruguay? (англ.). Research Maniacs (9 пеледыш 2022). Дата обращения: 22 идым 2023.
  36. ↑ About Father's Day (англ.). There is a Day for That!. Дата обращения: 22 идым 2023.
  37. ↑ When is Father's Day in Latvia? (англ.). Research Maniacs (9 пеледыш 2022). Дата обращения: 22 идым 2023.
  38. ↑ В Беларуси учрежден новый праздник - День отца. Пресс-служба Президента Республики Беларусь (9 пеледыш 2022). Дата обращения: 22 идым 2023. Архивировано 10 пеледыш 2022 года.
  39. ↑ Sadykova K. Father's Day — history and traditions (англ.). Luxtoday (9 пеледыш 2023). Дата обращения: 22 идым 2023.
  40. ↑ Россияне впервые отметят День отца. Lenta. Дата обращения: 22 идым 2023. Архивировано 17 шыжа 2021 года.
  41. ↑ Праздники Финляндии. infoFinland.fi (13 сӱрем 2022). Дата обращения: 22 идым 2023.
  42. ↑ Fars dag (Father’s Day) (англ.). semiswede. Дата обращения: 22 идым 2023.
  43. ↑ Krasteva V. Father’s Day in Bulgaria (англ.). БНР Radio Bulgaria. Дата обращения: 22 идым 2023.
  44. ↑ 1 2 3 Combs S. Enjoy Father's Day? Meet the woman who spent 62 years campaigning for it (англ.). National Geographic (журнал) (16 пеледыш 2023). Дата обращения: 22 идым 2023.
  45. ↑ Father's Day (англ.). Encyclopedia Britannica. Дата обращения: 22 идым 2023.
  46. ↑ Booth N. Global Father's Day celebrations - Celebration of Father’s Day around the world (англ.). Yorkshire Evening Post (12 пеледыш 2022). Дата обращения: 22 идым 2023.
  47. ↑ Father's Day (англ.). timeanddate. Дата обращения: 22 идым 2023.
  48. ↑ День отца — 2021. ВЦИОМ (14 шыжа 2021). Дата обращения: 22 идым 2023.

Литератур

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
"https://mhr.ruwiki.ru/w/index.php?title=Ачан_кечыже&oldid=408522" гыч налме