Шым миллиардын кечыже

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал

Шым миллиардын кечыже, 2011 ий 31 октябрь, — тиде кечым, кудым ООН-н калыктӱшка шотышто фондшо (ЮНФПА) официальнын тӱнясе калык чот шым миллиард айдемыш шумо лишыл кече семын палемден[1]. ООН-ын Генерал секретарьже Пан Ги Мун Нью-Йоркышто ООН-ын полатыштыже тӱнямбал калыкын у пагытше нерген, шым миллиардан калыкше да проблемыже-влак нерген ойлен, ЮНФПА-н «7 миллиард паша» у программыжым илышыш шыҥдарыме[2] да тыгак шым миллиард еҥ дене кылдалтше лийын кертме лӱдыкшым да проблемым нӧлтымашке виктаралтын, посна еҥ ден организаций-влакым поро пашалан кумылаҥден[3]. Тиде кечым алмашташлан 2022 ий 15 ноябрьыште толын Кандаш миллиардын кечыже.

Ончычсо историй

Тӱнясе калык чот 1987 ий 11 июльышто вич миллиард лийын[4], эше 12 ий гыч, 1999 ий 12 октябрьлан куд миллиардыш шуын[5].

ООН-ын чумыр калык шотышто фондын еҥже Омар Гарзеддин Куд миллиард айдеме шотышто кече нерген ӱчашен налын: «ООН 6 миллиардысе айдеме шочмым 1999 ийыште палемден, а вара, кок ий эртымеке, калык чотым шотлышо пӧлка уэш шотлен лектын да каласен: чынже дене тиде 1998 ийыште лийын»[6].

Кечым ойырымаш

ООН-ын калык шотысо Департаментын экономике, илышкыл йодыш шотышто пӧлкажын увертарымыжлан келшышын, 2011 ий 31 октябрь тамга кече семын шотлалтеш, ты кечым пытартыш вич ийысе калык чот вашталтме сӱретым шотыш налын, интерполироватлыме йӧн дене шотлен лукмо. Кечым ойырымо годым тыгай иктешлыше документ-влакым шотыш налыныт: шукерте огыл эртыше перепись, йодыштмаш, граждан-влакым регистрироватлыме акт-влак, тиде шотлен лукмаш кок ийлан ик гана лиеш да «Тӱнян демографий ончыкылыкшо» (англ. World Population Prospects) кышкарыште савыкталтеш.

Тӱняште шым миллиард айдемын шочмым шотлен лукмо паша 12 тылзылан йоҥылыш лийын, тиде демографий статистикыште чын огыл возымылан кӧра лийын, поснак вияҥаш тӧчышӧ эллаште (тӱнямбалсе эн сай переписьат 1-2 процент наре йоҥылышым ышта). Глобальный шотлымаште 1 % языкым ыштымекат, 7 миллиард айдемын шочмыжо лийын кертын 2011 ий 20 мартыште але 2012 ий 12 апрельыштак[7].

Туге гынат США-н калык перепись шотышто Бюрон тӱнямбал программе-влакын пӧлкашт тыге шотлен: тӱнямбал калыкын чумыр чотшо 2012 ий 12 март марте 7 миллиард еҥыш огеш шу[8]. Он также предложил оценку, которая примерно на три месяца отличалась от оценки ООН для Дня шести миллиардов[9].

Тудат тыгак аклыме йӧным темлен, кудын почеш ООН-ын шотлымо куд миллиард кечат кум тылзылан ойыртемалтын. Приклад системым иктешлыме шотышто тӱнямбал институт тиде кечым 2012 ий февраль да 2014 ий июль коклаште улшо семын шотлен луктын[10].

Шым миллиардымше айдеме

ООН-ын калыкчот шотышто фондын представительже Омар Гарзеддин каласен: «Кушто да кунам шым миллиард йочан шочмыжым пален налаш нимогай йӧн уке, ни ООН, ни ала-кӧ весе тидым каласен ок керт», ООН тыгай пашалан официал статусым пуэн огеш керт[6]. Туге гынат, икмыняр тӱшка дене шым миллиардан айдеме шотеш икмыняр азам ойырен налыныт.

Шым миллиардымше айдемын шочмыжым Plan International тӱшка тамга семын Индийысе Уттар-Прадеш штатыште палемден, тыште ӱдыр азан Наргиз Кумарын шочмыж нерген кагазым сереныт[11], тыге нуно азан ӱдыр але эрге улмым шотыш налын, лугыч ыштыме (аборт)ваштареш улмышытым ончыктеныт. Индийыште ӱдыр ден эрге шочмын куд ияш марте ончаш гын, 1000 эргылан 914 ӱдыр шочеш, тыгодым Уттар-Прадешеште ты чот эн изи улеш: 1000 эргылан 889 ӱдыр шочеш[12].

Ойырен налме моло йоча-влак коклаште доктор Хосе Фабеллан (Манила, Филиппины) Мемориал госпительыштыже шым миллиард кечын пелйӱдшӧ деч ончыч шочшо Даника Мэй Камачо шотлалтеш[13], Ваттлаге Мутхумаи Коломбо, Шри-Ланкаште шочын[14].

Тыгак ончо

  • Кандаш миллиард кече
  • Мландысе калык

Палемдымаш

  1. ↑ World Population Prospects, the 2008 Revision Frequently Asked Questions Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat updated November 10, 2010. Retrieved January 26, 2011
  2. ↑ Day of 7 Billion. UNFPA. Дата обращения: 16 шыжа 2011.
  3. ↑ About 7 Billion Actions. 7 Billion Actions. Дата обращения: 16 шыжа 2011. Архивировано 24 шыжа 2011 года.
  4. ↑ And Baby Makes Five Billion:U.N. Hails a Yugoslav Infant, New York Times, 1987-07-12, <https://www.nytimes.com/1987/07/12/world/and-baby-makes-five-billion-un-hails-a-yugoslav-infant.html>. Проверено 16 шыжа 2011.. 
  5. ↑ Lederer, Edith (1999-10-12), World Population hits 6 Billion, The Washington Post, <https://www.washingtonpost.com/wp-srv/aponline/19991012/aponline181217_000.htm>. Проверено 16 шыжа 2011.. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Cosmic Log – 7 billion people? How do they know?
  7. ↑ How do we know that the world population reaches 7 billion on October 31, 2011?
  8. ↑ World Population Clock.
  9. ↑ Brunner, Borgna Population hits Six Billion. infoplease.com. Дата обращения: 16 шыжа 2011.
  10. ↑ Scherbov, Lutz and Sanderson, "The Uncertain Timing of Reaching 7 Billion and Peak Population", International Institute for Applied Systems Analysis, 2011 : « The distribution is highly skewed with a mode in July 2012, a median in January 2013, and a mean in April 2013. There is a 60 percent chance that the world’s population would reach 7 billion between February 2012 and July 2014. According to the United Nations, the “Day of 7 Billion” should be celebrated on 26 August 2011 ».
  11. ↑ India welcomes 'world's seven billionth baby', BBC News, 2011-10-31, <https://www.bbc.co.uk/news/world-south-asia-15517259>. Проверено 31 шыжа 2011.. 
  12. ↑ Baby 7 Billion: Countdown begins for a girl in India. Reuters NewsAlert (14 шыжа 2011). Дата обращения: 16 шыжа 2011. Архивировано 19 шыжа 2011 года.
  13. The Guardian (London), <https://www.theguardian.com/world/2011/oct/31/seven-billionth-baby-born-philippines?newsfeed=true>. Проверено 31 шыжа 2011.. 
  14. ↑ Seven billionth child born in SL | Caption Story. Dailymirror.lk (31 шыжа 2011). Дата обращения: 5 шыжа 2012.

Кылвер-влак

"https://mhr.ruwiki.ru/w/index.php?title=Шым_миллиардын_кечыже&oldid=324653" гыч налме