Йошкар-Ола

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал
Тиде терминын вес ыҥжат уло, Йошкар-Ола (ыҥ-влак) онч.
Ола
Йошкар-Ола
мар. Йошкар-Ола
Оболенский-Ноготковын площадьше
Оболенский-Ноготковын площадьше
Тисте[d] Герб[d]
Тисте[d] Герб[d]
56°37′58″ с. ш. 47°53′45″ в. д.GЯO
Эл Россий
Федерацийын субъектше Марий Эл
Ола округ Йошкар-Ола
Администраций вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо (мэрын) Антон Трудинов
Историй да географий
Негызлалтын 1584[8]
Ончычсо лӱм 1919 ий марте — Царевококшайск
1928 ий марте — Краснококшайск
Ола  1708 ий[1]
Кумдык 100,39[2]—101,8[3][прим. 1] км²
Рӱдын кӱкшытшӧ 90 м
Климатын типше икмарда континентальный
Шагат ӱштӧ UTC+3:00
Калык чот
Калык ола:
↗285 042[4] (2024)
ола округ:
↗291 892[5] еҥ
Чот 2839,35 еҥ/км²
Калыклык руш 66,81 %, марий 25,42 %, татар 4,47 %
Конфессий православийым кучышо, Марий юмынйӱлам кучышо, мусульман
Катойконим йошкароли́нец, йошкароли́нке, йошкароли́нец-влак
Официал йылме марий, руш
Цифран идентификатор-влак
Телефон код +7 8362[6]
Почто индекс 424000—424045
ОКТМО код 88701000001
ОКАТО код (2014 ий марте) 88401
Моло
Олан кечыже 6 августышто[прим. 2][7]
Награде-влак Орден Трудового Красного Знамени
i-ola.ru
Йошкар-Ола (Россия)
Точка
Йошкар-Ола
Точка
Йошкар-Ола (Марий Эл)
Точка
Йошкар-Ола
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Йошкар-Ола — (мар. йошкар, ола, вес семын Йошкар-Ола, тошто лӱмжӧ: Царь ола, Царла, Чарла[9]) — Российысе ола, Марий Эл Республикын рӱдолаже. «Йошкар-Ола» ола округын административ рӱдерже.

1584 ийыште негызлалтын да 1919 ий марте Царевококшайск маналтын[10], 1919 ий гыч 1928 ий марте — Краснококша́йск[9]. 1984 ийыште Пашан Йошкар Тисте орденже дене суапландаралтын. Й буква дене тӱҥалше Российын ик олаже.

Калыкын чотшо — 283 469 еҥ (2023), «Йошкар-Ола» оласе округышто — 294 128 еҥ (2023)[11].

Финн-угор калык-влак тӱвыран ик рӱдержылан шотлалтеш[9].

Олан рӱдӧ ужашыжым у семын чоҥымылан кӧра «Европо (Европын лукшо, ужашыже) Российын рӱдыштыжӧ» да «Москон копийже» манын лӱмдалтеш, тыге ятыр туристым шкеж деке ӱжеш[12][13][14][15][16].

Лӱмын шочмыжо (этимологий)

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Ола 1584 ийыште, Фёдор I Иванович кугыжан вуйлатыме жапыште, Какшан эҥер воктене (кызыт — Изи Какшан) негызлалтын да тӱҥалтыште Какшан воктене Кугыжан олаже (Царев город на Кокшайке) маналтын. Варарак лӱмжым Царевококшайск марте кӱчыкемденыт. «Какшан» гидронимын этимологийжым мучаш марте рашемдыме огыл. Гидронимым олыкмарла мар. кокша — «чаравуй» але кашкы — «писе, чулым» гыч, варажым «шк»-н «кш»-ыш савырнымыж дене умылтараш тӧчымӧ пале. Совет кучемым увертарыме деч вара, 1919 ийыште, идеологий шот дене ола лӱмым Краснококшайскыш вашталтеныт, а 1927 ийыште Марий автоном областьын рӱдерже семын Йошкар-Ола лӱмым налын (ик мут кодыде — «йошкар ола»: мар. йошкар — «йошкар», «ола»)[17].

Верланыме (физике-географий) ойыртемже

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Географий шот дене верланымыже[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Космос гыч ончымаште (2005 ий)

Йошкар-Ола ола Марий лапверысе рӱдӧ ужашын тӧрверыштыже, Юл эҥер деч 50 уштыш йӱдвелнырак, тайгасе ужашын кечывалвел чекыште[9], варналтше чодыран мландыште, Изи Какшан эҥер серыште верланен, тудо олам кок ужашлан шелын. Олан кумдыкшо — 101,8 км²[3].

Ола Марий Эл Республикын рӱдӧ кумдыкыштыжо, Моско деч (тура шотлымаште) 645 уштыш эрвелнырак улеш[18]. Ола чыла велымат Марий Эл Республикын Медведево вел мланде дене чеклана. Олан йӱдвел могырышто Кугу Ошла эҥер иксан олыкшо шарлен, ялозанлык мланде да чодыра-влак улыт, касвел да йӱдвел-касвел гыч — ялозанлыкысе мланде, а кечывалвел-эрвел, кечывалвел, кечывалвел-касвел ужашыштыже — кумда чодыра верланен[9].


Шагат ӱштӧ[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Йошкар-Ола МСК (моско жап) шагат ӱштыштӧ верлана. Кучылтмо жап UTS дене келшышын +3:00[21] лиеш. Кучылтмо жап да географий кужыт дене келшышын[22], кокла шот дене кечывал жап Йошкар-Олаште 11:48 жапыште толеш.

Климат[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Тӱҥ статья: Йошкар-Олан климатше

Кужу йӱштӧ теле да шокшо кеҥеж дене икмарда континентальный игече. Кеҥежын кокла температуржо: +17,7 °C. Эн шокшо игече — июльын рӱдыштыжӧ. Йыръюж +39 °C марте ырен кертеш. Шыжым игече йӱштӧ да вӱдыжгӧ, утларак виян мардеж да йӱр лиеда, эррак покшым возын да лум лумын кертеш. Ноябрь — эн мардежан тылзе. Теле, тӱҥ шотышто, ноябрьыште толеш. Телын кокла температуржо: −9,7 °C. Эн йӱштӧ тылзе — январь. Шошо утларакше юаге да кукшо лиеда[23][24]. Идалык жапыште кокла шот дене 574 мм южвӱд (осадки) йога.

Йошкар-Олан (рекорд-влак 1938 ий гыч, нормо 1990 ий гыч) климатше
Ончыктымаш Янв. Фев. Март Апр. Май Июнь Июль Авг. Сен. Окт. Нояб. Дек. Ий
Абсолютан максимум, °C 4,5 7,4 15,8 28,9 33,4 36,8 38,7 39,1 31,6 23,9 13,0 7,2 39,1
Кокла максимум, °C −7,3 −6,3 0,4 10,3 19,4 23,1 25,4 22,8 16,4 8,0 −0,6 −5,7 9,7
Кокла температур, °C −10,5 −10,2 −3,9 4,9 12,8 17,0 19,3 16,8 11,1 4,4 −3,1 −8,4 4,2
Кокла минимум, °C −13,7 −13,9 −7,8 0,2 6,7 11,3 13,5 11,5 6,8 1,4 −5,4 −11,2 −0,1
Абсолютан минимум, °C −46,9 −41,7 −38,9 −21,8 −6 −2,5 2,0 −1,4 −7,5 −18,9 −33,6 −47,3 −47,3
Южвӱд нормо, мм 39,9 29,6 32,1 31,5 40,0 64,2 76,3 64,5 53,8 57,0 43,3 42,1 574,3
Источник: http://www.pogodaiklimat.ru/climate/27485.htm

Рельеф[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Ола теҥыз ӱмбал деч 100 метр наре кӱшнӧ улеш, мландӱмбал иктӧр улмо дене ойыртемалтеш, Изи Какшан эҥер серышке пӱтынек тайналтше, олагӧргысӧ кумдыкышто кӱкшыт туран ок вашталт (5 метр наре)[25].

Вӱд поянлык (гидрографий)[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Изи Какшан эҥер

Ола гоч Изи Какшан эҥер йога, олаште эҥерым плотина дене пӱялыме вер уло. Олам эҥер кок икгайрак ужашлан шелеш, тыгодым Какшан, изи лопкытан улмыжлан, тыгак ныл автомобиль кӱвар улмылан кӧра, машина-влаклан ола кӧргыштӧ кудалышташ кугу чаракым ок ыште[25].

Изи Какшан эҥеръйол сер шошо вӱдшор годым вӱд йымалне кодеш. Ола кумдыкысо эҥеръйолын вӱд кӱкшытшӧ вӱдым нӧлтышӧ кок плотина дене виктаралтеш, — эҥер гыч вӱдым налме верыште да оласе округын кечывалвелныже, рӱдӧ кӱвар деч кечывалвел-эрвелнырак. Вӱд поянлыкын кумдыкшо 125 гектар наре. Олаште вӱд шарлыме кумдык тӱрлӧ лиеда: 1,5 уштыш гыч 2,5 уштыш марте вашталтеш. Кызыт Изи Какшан эҥерын сержым пӱтынек гаяк планлыме да пушеҥге, вондер кушкыл-влак дене пеҥгыдемдыме. Кызытсе жапыште эҥерӱмбал серым кӱ дене пеҥыдемден чоҥымо паша шукталтеш.

Кушкыл поянлык[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Советский уремым ужартарымаш.
Пӱнчер ото.
Пӱнчер ото.

Йошкар-Олан кумдыкшо туддеке ушымо ял илем-влак дене пырля 101,45 км² шуэш, ты шотыштак олам чоҥымо мланде — 56 км², молыжо — курал-ӱдымӧ мланде, оласе чодыра, шудылык, кӱтӱлык, сад да даче кооператив-влакын мландыштлан шотлалтеш[26].

Йошкар-Ола чыла велым ужар чодыра дене авыралтын веле огыл, тыгак пеш виян шӱлышӧ «шодыжо» уло. Оласе парк, сквер-влак да моло ужар кушкылан кумдык 1414,6 гектар верым айлат, тышеч 752,5 гектарже — оласе чодыра, тудлан аралыме пӱртӱс кумдык семын посна статусым пуымо[27]. Оласе чодыра-влакын кугу комплексышкышт машина, кӱртньыгорно да т. м. пелен улшо эҥерысе вӱдым, моло вӱдан верым аралыме кумдык ешаралтеш. Ужартарыме вер шотышто олаште кажне айдемылан посна шотлымаште 9,3 м² кумдык логалеш[3]. Йошкар-Ола Российын ик эн «ужар» олажлан шотлалтеш[26].

Йошкар-Олан кумдыкыштыжо поснак аралалтше тыгай пӱртӱс поянлык уло:

  • Юлтех кугыжаныш университетын Ботанике сад-институтшо (1939 ий гыч пашам ышта), тудо федерал ыҥан поснак аралыме пӱртӱс поянлыкан кумдыклан шотлалтеш. Пӱртӱсым аралыме шот-радам — верысе да ты верлан келыштарыме (интродуцироватлыме) кушкыл-влакым аралыме кумдык-влак. Садын кумдыкшо — 72,77 гектар, чумыр налмаште 4100 утла урлык кушкыл (таксон) уло[28]. Ботанике садын пӱртӱсшӧ — тиде верысе-кундемысе ойыртемлан келшен толшо биогеоценозын ужашыже, пӱртӱсын ола кумдыкышто улшо шергакан аралтышыже (памятникше).
  • Пӱнчер ото Йошкар-Олан кечывалвел-эрвел ужашыштыже, чодыра шындерысе (паркысе) кумдыкышто верланен да олан эҥер серысе илемже дене кечывалвел-эрвел могырышто чеклана. Тудын кумдыкшо 353,5 гектар[27]. Эн шерге поянлык семын курымла дене кушшо 22 пӱнчӧ шотлалтеш. Нине кужу ӱмыран пӱнчӧ-влакын кокла ийготышт 170 ий, шке куатле сынышт чодыра шындерысе ландшафтым сӧрастарат[29].
  • Тумер ото Изи Какшан эҥерын иксаштыже верланен да 135,9 гектар кумдыкан оласе чодыран кумдыкым айлен, чодыран ужашыже 68,6 % наре[30]. Отын мландыже йӱдвел гыч кечывалвелыш 2,1 уштышыш шуэш гын, эрвел гыч касвелыш — 1,1 уштыш[30]. Кушкыл могырым ончаш гын, ты кумдык иман-лышташан (йӧре-варе) кушкыллан поян. Мландын утларак ужашыжым кож (нулго дене йӧре) кушкыл айлен, тыгак пӱнчӧ, писте, куэ, шопке кушкыт[30].

Тиде верын тӱҥ ойыртемжым ыштыше кушкыллан, кудын лӱмеш ты вер лӱмдалтын, тумо шотлалтеш, но тачысе кечын тумо урлык тыште негызлыше кушкыл огыл, тиде амал нергенак ты сылне верым аралаш кӱлмӧ нерген статусшо палемда. Тыгак кугу поянлык семын шынден куштымо сибирьысе лыстанпӱнчым (ирпӱнчым, еланкожым), маньчжурийысе пӱкшым, берлинысе топольым шотлыман[25].

Пӱртӱсысӧ вашкылым шымлымаш (экологий)[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Пӱртӱсым арален вияҥдыме паша олан тӱрлӧ кумдыкыштыжо ик семын ок эрте, тидлан кок тӱҥ амал уло: станционарысе лавырам луктын кышкымаш да автотранспорт. Йӧнозанлык ыштыквер-влакын йыръюжым лавыраҥдымышт дене кылдалтше тӱҥ ситыдымаш семын тидым ончыктыман: калыкын тӱшкан илыме вержым илышлан йӧнандарыде, келыштарыде, тӱҥ йӧнозанлык кумдык пелен вераҥдымаш. Тыге, мутлан, олан кечывалвел да рӱдыверыштыже, кушто олан тӱҥ ыштыквер-влак верланеныт да ятыр автотранспорт уло, йыръюж утларак чот лавыран[3].

2007 ийыште оласе 340 ыштыкверын йыръюжыш лукмо станционар лавыран йӧрварышт 43,08 тӱжем тонныш шуын[29].

Ола кумдыкысо Изи Какшан эҥер вӱдын сайлыкше шотыштат илышлан келшен толдымо сӱретым ужаш лиеш. Эҥерысе вӱдын сайлыкше «икмарда-лавыран» (3 класс, кӱшыл йогынышто) гыч «лавыраныш» (5 класс, Йошкар-Олан аруэмдыше чоҥышыж (сооруженийже) деч ӱлнӧ улшо), «лавыраҥдыме» (4 класс) гыч «лавыраныш» (5 класс) вашталтеш[3]. Вӱдын лавыраҥмыже ола эҥерыш йӧнозанлык ыштыквер, коммунал тӧнеж-влакын кучылтмо лавыран вӱдым эҥерыш йоктарымыж дене, оласе аруэмдыше оралте (сооружений)-влакын тачысе кечын йодмыжым шуктыдымо дене кылдалтын, тидын годым озанлык пашам вӱдышӧ-влакат вӱдым аралыме кумдыкыш лавыран вӱдым йоктараш чарымым шотыш огыт нал. Но пытартыш ийлаште йӱмӧ вӱдын сайлыкшым палынак саемдыме: терген иктешлыме почеш (мониторинг) (1997—2007 ийлаште) СанПиН-ын «Йӱмӧ вӱд» могай лийшашыжым шотыш налын, химий да микробиологий шотышто шымлымаш ончыктен: удалыкше 6,6 % гыч 1,5 % марте ӱлыкӧ волен[29].

Олаште илыш йырвелым, сатум ыштен лукмо да кучылтмо шӱкшак дене лавыраҥдыме йодыш пӱсӧ улеш[3].

Олан историйже

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Тӱҥ статья: Йошкар-Олан историйже

Тӱҥалтыш жап[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Археологий кӱнчымаш-влакым ончыктымышт почеш, кызытсе Йошкар-Ола кумдыкышто еҥ-влак мезолит жап гыч (м. э. деч 12 тӱжем ий ончыч) иленыт[9].

XVI курым покшел марте тиде кумдык Озаҥ ханствын Галицк даругышкыжо пурен, да марий-влакын илыме верышт лийын[9]. 1552 ий октябрьыште Иван Грозный Озаҥ ханствын мландыжым шке кугыжанышышкыже ушен. Верысе калыкым у кугыжалан ӱшанле лияш товатлыктеныт, но пеш вашке нуно у озам колыштмым да ясакым тӱлымым чарненыт. 1553 ий шошым кугу вашшогымаш тарванен, тудо Черемис сарлан тӱҥалтышым ыштен. Сарым вӱдаш Иван Грозный шке сарзыже-влакым колтен, нуно тиде мландыште жаплан гына келыштарыме сарзе-шапаш верым чоҥеныт. Вашшогымо пудыранчык-влак жапын-жапын уэш ылыжыныт, да кугыжа шке вийжым пеҥгыдемдаш шонымаш дене тыште «ор-ола-влакым» чоҥен. Лач тидын денак кылдалтын Йошкар-Олан шочмыжо[9].

«Какшан воктен кугыжан олаже» (тидын деч вара кужу жаплан олан официальный лӱмжӧ — Чарла — пеҥгыдемдалтын) 1584 ийыште, Иван Грозныйын колымыж деч вара, Фёдор Иоаннович кугыжа годым негызлалтын. Ондак Чарла йылт сарым вӱдымӧ чоҥыш (сооружений) лийын: ныл велым пу пырдыж да йырже мландым кӱнчыман келге вӱдлаке[3]. Илен-толын ола шке сар пашажым шуктымым чарнен, тудо кидмастар да торгайыме рӱдерыш савырнен. Ор пелен кидмастар, торгайыше-влак, кресаньык-влак илаш тӱҥалыныт, олан чекшат ор деч ӧрдыжкӧ шарлен, посна илем (посад) да олагӧргысӧ ял негызлалтыныт. Калыкын илаш йӧным пуышо пашажлан мланде паша шотлалтын. Ола воктене умлам ончен куштеныт. Коваштым ийлыме, чодырам руымо да аракам шолтымо паша-влак вияҥыныт[31]. Но оласе калыкын утларак ужашыже садак сарзе-влак лийыныт[9].

Чарла марий кундем покшелне ятыр жап сар-административ рӱдер семын лийын. Олаште уездын администрацийже, руш стрелец-влак да служышо еҥ-влак гыч чумырымо сар гарнизон верланеныт, нуно ик гана веле огыл верысе калыкын пудыранымыжым темдал пытареныт. Мутлан, 1609 ий телым, Юл кундемысе да Виче велысе пудыраныше кресаньык-влак (руш, татар, чуваш, марий) кугу кредалмаш дене сеҥен налыныт. Ваштареш шогалше-влакым лыпландараш манын, Озаҥ гыч кугыжан карум пуышо (каратель) тӱшка-влак толыныт, нуно ваштареш кынелше-шамычым торжан пытареныт[9].

Чарлашие илыше калык Кузьма Мининын да Дмитрий Пожарскийын армийыштлан (ополченийыштлан) шке кумыл дене полшаш коштыныт. Нуным руш шонымашым шарашлан Дон да калмык степьлашкат колтеныт. Чарлазе-влак Пётр I-ын сар дене коштмаштыжат лийыныт манме преданий аралалт кодын[9].

Какшан воктен кугыжан олам чоҥымо дене тышке руш калыкат толын. Ор воктене тыгай илем (посад) лийын, кушто ужалыше да кидмастар-влак иленыт, нуно, тӱҥ шотышто, Руш кугыжанышын рӱдӧ кундемлаж гыч толшо лийыныт[31]. XVII курым кыдалне Чарла воктен верланыше ял-влак, кызыт олан кумдыкыш пурышо (Вараксино, Лапшино, Гомзово, Берёзово, Кожино, Марково, Пахомово, Ширяйково, Жуково, Княжна), кугыжа пелен илыше (окольничий) князь В. Г. Ромодановскийым кид йымалныже лийыныт[32][33][34]. XVII курымын кокымшо пелыштыже, тудын колымыж деч вара, ял-влак полат виктерыш, вес семынже кугыжаныш кажнаш кусненыт. Олаште да тудын воктеныже улшо руш огыл калык гыч угыч тынеш пурышо служышо еҥ — тархан-влак иленыт, кызыт нунын нерген оласе «Тарханово» микрорайонын лӱмжӧ ушештара[9].

Сарлан йӧнештарен пеҥгыдемдыме ола семын шочшо Чарла эше 300 утла ий ончыч верысе (уездысе) рӱдерыш савырнен. XVII курымышто олам да уездым сарзывуй вуйлатен, тудым Разрядный (сар виктер) кӱштык почеш шогалтеныт да Озаҥысе дворын кӱштымыж почеш пашам ыштыктеныт. Тудо саргуралан вийым виктарен, юрист пашам шуктен, марий калык деч йозакым поген[31].

Пётр I годым Чарла Озаҥысе губернийыш пурталтын, тышке Угарман гыч тӱҥалын Астрахань марте, пӱтынь Юл кундемысе калык-влак пуреныт. 1775 ийыште лекше кӱштык дене келшышын, Озаҥ губернийыш Кокла Юл кундем гына пурен. Вашталтен чоҥымо Озаҥ губернийыште Чарла уэш уездысе рӱдыверыш савырнен[31].

XVIII курымышто олан сынже икмыняр вашталтын: кӱ пӧрт-влак нӧлтыныт, вич православий черке чоҥалтын: Тройчын / Троицкий / (1736 ий), Иерусалимыш пурымо / Входо-Иерусалимский (1754 ий), Нӧлталтме / Вознесенский (1756 ий), Воскресенский собор / Уэшылыжме собор (1759 ий), Тихвинысе / Тихвинский (1774 ий). XVIII курым мучаште серен кодымо «Чарла уездын экономике палемдымаште» / «Экономических примечаниях Царевококшайского уезда» ончыктымо: Уэшылыжме соборышто калык деч погымо кугыжаныш окса кажнам аралыме клат верланен; Тройчын черке воктенысе кажна оралтыште оласе полиций да каземат (тюрьма) улмаш[35]. XVIII курымышто олаште икымше йӧнозанлык ыштыквер-влак шочыныт, кӱ оралтым тӱшкан чоҥымаш шарлен (тиддеч ончыч ола чылт пу гыч нӧлтымӧ лийын)[9]. Олаште Александро-Елизаветинский манме ярмиҥга эртаралташ тӱҥалын. Тунамак олаште купеч тукым-влак палдырненыт[31].

Тыгак ончо

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Йошкар-Ола

Умылтарымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  1. ↑ Данныйым «Йошкар-Ола» ола округ чекыш пурышо кундем нерген пуымо.
  2. ↑ 6 август паша кече лиеш гын, Олан кечыжлан пӧлеклалтше тӱшка мероприятий-влак Йошкар-ола кече деч вара икымше шуматкечын эртаралтыт.

Палемдымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  1. ↑ Йошкар-Ола / Д. Н. Игошин (история) // Исландия — Канцеляризмы. — М. : Большая российская энциклопедия, 2008. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 12). — ISBN 978-5-85270-343-9.
  2. ↑ БД ПМО Республики Марий Эл. Город Йошкар-Ола. Дата обращения: 1 идым 2013. Архивировано из оригинала 25 теле 2014 года.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Городской еженедельник «Йошкар-Ола». Специальный выпуск. Генеральный план города от 3 марта 2009 года. Дата обращения: 13 сӱрем 2010. Архивировано 12 сорла 2011 года.
  4. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2024 года. Федеральная служба государственной статистики (27 вӱдшор 2024). Дата обращения: 2 ага 2024.
  5. ↑ Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более. Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года. На 1 октября 2021 года. Том 1. Численность и размещения населения (XLSX). Дата обращения: 1 идым 2022. Архивировано 1 идым 2022 года.
  6. ↑ Телефонный код города Йошкар-Олы — 8362. Дата обращения: 23 вӱдшор 2015. Архивировано 21 пургыж 2015 года.
  7. ↑ Устав муниципального образования «Город Йошкар-Ола». Собрание депутатов городского округа «Город Йошкар-Ола». Дата обращения: 27 шорыкйол 2017. Архивировано 12 сорла 2011 года.
  8. ↑ http://www.i-ola.ru/userfiles/file/gen_plan_A3_2009.pdf
  9. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Город Йошкар-Ола, 2004, с. 4—55.
  10. ↑ Энциклопедия Республики Марий Эл, 2009, с. 404.
  11. ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2023 года. Маристат (25 вӱдшор 2023). Дата обращения: 29 вӱдшор 2023.
  12. ↑ Йошкар-Ола 2022: путешествие в изумрудный город. Дата обращения: 5 сорла 2022. Архивировано 25 ӱярня 2022 года.
  13. ↑ Европа в центре России. Дата обращения: 5 сорла 2022. Архивировано 4 сӱрем 2022 года.
  14. ↑ На выходные в Йошкар-Олу. Дата обращения: 5 сорла 2022. Архивировано 26 вӱдшор 2022 года.
  15. ↑ Венеция Маркелова: что построили в Йошкар-Оле при экс-губернаторе. Дата обращения: 5 сорла 2022. Архивировано 6 ага 2022 года.
  16. ↑ Кусочек Европы в центре России. Дата обращения: 5 сорла 2022. Архивировано 19 ага 2022 года.
  17. ↑ Поспелов, 2002, с. 176.
  18. ↑ Яндекс.Карты. Дата обращения: 25 пургыж 2020. Архивировано 3 шыжа 2020 года.
  19. ↑ Яндекс.Карты. Яндекс.Карты. Дата обращения: 22 идым 2011. Архивировано 23 вӱдшор 2012 года.
  20. ↑ Расчёт расстояний между городами. Транспортная компания «КСВ 911». Дата обращения: 22 идым 2011. Архивировано 22 шорыкйол 2012 года.
  21. ↑ Федеральный закон от 03.06.2011 № 107-ФЗ «Об исчислении времени», статья 5 (3 пеледыш 2011).
  22. ↑ Время в Йошкар-Оле, Республика Марий Эл, Россия. Сколько сейчас времени в Йошкар-Оле. dateandtime.info. Дата обращения: 19 шыжа 2017. Архивировано 19 шыжа 2017 года.
  23. ↑ Климат | Ежемесячные климатические данные для городов России | Йошкар-Ола. Гидрометцентр России. Дата обращения: 25 пургыж 2012. Архивировано 19 ага 2012 года.
  24. ↑ Общая характеристика Республики Марий Эл. Официальный интернет-портал Республики Марий Эл. Дата обращения: 25 пургыж 2012. Архивировано 19 ага 2012 года.
  25. ↑ 1 2 3 Городской еженедельник «Йошкар-Ола», 15 июля 2009 года № 27 (974); (стр. 87, статья «Генеральный план — положения о территориальном планировании»)
  26. ↑ 1 2 Йошкар-Ола — столица Республики Марий Эл. Администрация городского округа «Город Йошкар-Ола». Дата обращения: 6 кылме 2020. Архивировано 24 пеледыш 2011 года.
  27. ↑ 1 2 Постановление мэра города Йошкар-Олы от 30.03.1999 № 851 (ред. от 25.12.2006) «О статусе зелёных насаждений, произрастающих на территории города Йошкар-Олы»
  28. ↑ Ботанический Сад при ПГТУ. Поволжский государственный технологический университет. Дата обращения: 4 пургыж 2013. Архивировано 12 сорла 2011 года.
  29. ↑ 1 2 3 Городской еженедельник «Йошкар-Ола», 21 июля 2009 года № 28 (975); (стр. 23, статья Программа комплексного социально-экономического развития городского округа «Город Йошкар-Ола» на 2009—2016 годы)
  30. ↑ 1 2 3 Лесохозяйственный регламент на участок городских лесов -"Дубовая роща" города Йошкар-Ола. Информационный портал города Йошкар-Олы. Дата обращения: 29 шорыкйол 2022. Архивировано 25 ага 2021 года.
  31. ↑ 1 2 3 4 5 Большая Российская энциклопедия: В 30 т. / Председатель науч.-ред. совета Ю. С. Осипов. Отв. ред С. Л. Кравец. Т. 12. Исландия — Канцеляризмы. — М.: Большая Российская энциклопедия, 2008. — 767 с.: ил.: карт. (стр. 301—302, статья Йошкар-Ола)
  32. ↑ 1649 год. Писцовая книга города Царевококшайска, составленная воеводой И. Т. Шадриным — РГАДА, ф. 1209 кн. 523 л. 1—71об.
  33. ↑ Айплатов Г. Н. Писцовая книга города Царевококшайска 1649 года // Марийский археологический вестник. — 1998. — Т. 8. — С. 193.
  34. ↑ Каликаев М. М., Мартынов Н. А. Участие народа мари в крестьянской войне под руководством Степана Разина в 1670-1671 гг. // Труды МарНИИ. Вопросы истории, языка, литературе и фольклора мари. — Марийское государственное издательство, 1940. — Т. II. — С. 6. — 179 с.
  35. ↑ Йошкар-Ола: справочник-путеводитель / Сост. и науч. ред. Васин К. К. — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 1982

Литератур

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Ола нерген

  • Йошкар-Ола // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  • Самсонов П. А. Йошкар-Ола — столица Марийской АССР. — Йошкар-Ола: Map. кн. изд-во, 1970. — 62 с.
  • Самсонов П. А. Город на Кокшаге. — Йошкар-Ола: Map. кн. изд-во, 1976. — 46 с.
  • Васин К. К. (сост.). Йошкар-Ола — Красный город: Справочник-путеводитель. — Йошкар-Ола: Map. кн. изд-во, 1982. — 127 с.
  • Брагилевская Е. Б. (сост.). Йошкар-Ола. Очерки о столице Марийской республики. — Йошкар-Ола: Map. кн. изд-во, 1984. — 157 с.
  • Поспелов Е. М. Географические названия мира. Топонимический словарь / отв. ред. Р. А. Агеева. — 2-е изд., стереотип. — М.: Русские словари, Астрель, АСТ, 2002. — 512 с. — 3000 экз. — ISBN 5-17-001389-2.
  • Стариков С. В. (сост.) и др. Навсегда у меня в сердце ты: 425 лет городу Йошкар-Оле. — Йошкар-Ола: Стринг, 2009. — 263 с. — ISBN 978-5-91716-029-0.
  • Йошкар-Ола // Энциклопедия Республики Марий Эл / Отв. ред. Н. И. Сараева. — Йошкар-Ола, 2009. — С. 404—405. — 872 с. — 3505 экз. — ISBN 978-5-94950-049-1.
  • Соловьёва Г. И., Майкова Л. Е. (сост.). Изучаем родной край: Детям о городе Йошкар-Оле. Примерная программа по краеведению с методическим сопровождением. — Йошкар-Ола: ГОУ ДПО (ПК) С «Марийский институт образования», 2011. — 136 с.
  • Стариков С. В., Алтышев А. И., Бажин В. В. и др. Навсегда у меня в сердце ты: 430 лет городу Йошкар-Оле. — Йошкар-Ола: Стринг, 2014. — 341 с. — ISBN 978-5-91716-309-3.

Олан историйже гыч

  • Айплатов Г. Н., Дорожкова Г. В., Иванов А. Г. Географическое описание Царевококшайска и Кокшайска с их уездами. — Марийский археографический вестник. — № 4, 1994. — С. 105—112.
  • Айплатов Г. Н. Город Царевококшайск и его уезд в XVII—XVIII вв. Страницы истории Марийского края. — Йошкар-Ола, 1970. — С. 9—32.
  • Айплатов Г. Н. Писцовая книга г. Царевококшайска и его уезда 1649 года. — Йошкар-Ола: Марийский археографический вестник, 1998. — Т. 8. — С. 193—212.
  • Андреянов А. А. Город Царевококшайск: страницы истории (конец XVI — начало XVIII вв.). — Йошкар-Ола, 1991. — 96 с.
  • Бахтин А. Г. Князь Дмитрий Елецкий: к вопросу основания г. Царевококшайска. Исторический очерк. — Йошкар-Ола: МГПИ, 2006. — 58 с. — ISBN 5-88448-199-3.
  • Воробьёва Е. Е., Данилов П. С., Зеленеев А. Ю. и др. Археологическое изучение Йошкар-Олы — Царевококшайска (к 430-летию города). — Йошкар-Ола: МарГУ, 2014. — 179 с. — ISBN 978-5-94808-838-9.
  • Предисловие, очерк о городе Йошкар-Оле // Город Йошкар-Ола. — Йошкар-Ола, 2004. — С. 4—55. — 304 с. — (История сёл и деревень Республики Марий Эл). — 1500 экз. — ISBN 5-87898-247-9.
  • Иванов А. Г. (отв. ред.) и др. Города Среднего Поволжья: история и современность (к 430-летию города Йошкар-Олы). — Йошкар-Ола: МарГУ, 2014. — 343 с. — (Сборник статей II межрегиональной научно-практической конференции, 22 - 23 мая 2014 года). — ISBN 978-5-94808-816-7.
  • Грищук В. М., Кашков Г. П. В них история города. — Йошкар-Ола: Map. кн. изд-во, 1971. — 92 с.
  • Дерюжев И. О. Очерк 290-летия состояния г. Царевококшайска и его уезда (1584—1874). — Казань, 2004. — Т. 1876. — 47 с.
  • Иванов А. Г. Царевококшайск в конце XVI—XVIII веков: Очерки по истории уездного города. — Йошкар-Ола: МарГУ, 2011. — 438 с. — ISBN 978-5-94808-669-9.
  • Из истории города Йошкар-Олы / Под. ред. К. Н. Санукова. — Йошкар-Ола: МарНИИ, 1987. — 163 с.
  • Келлер А. А. Статистическое описание Царевококшайского уезда Казанской губернии. — Йошкар-Ола: МарНИИЯЛИ, Национальная библиотека им. С. Г. Чавайна, 2013. — 154 с. — ISBN 978-5-94950-067-5.
  • Кузьмин Е. П., Логинова Н. Э. Йошкар-Ола и йошкаролинцы в годы Великой Отечественной войны. — Йошкар-Ола: Стринг, 2015. — 240 с. — ISBN 978-5-91716-370-3.
  • Минаков Ю. А. Красный город. Методология власти и управления: В 2-х т. — Йошкар-Ола, 1997. — 655 с.
  • Мошков, В. А. Царевококшайск: путевые заметки. Ежемесячное литературное приложение к журналу «Нива» за 1901 г. Январь, февраль, март, апрель. — СПб., 1901.
  • Наш город: Краткий очерк истории Йошкар-Олы / Сост. А. В. Хлебников. — Йошкар-Ола: Map. кн. изд-во, 1984. — С. 3—21.
  • Они ковали Победу. Город Йошкар-Ола (поимённые списки тружеников тыла Великой Отечественной войны). — Йошкар-Ола: Стринг, 2010. — 260 с.
  • Патрушев B. C. Из прошлого нашей столицы: Археологические очерки о Йошкар-Оле и Марийском крае. — Йошкар-Ола: Map. кн. изд-во, 1987. — 78 с.
  • Тарасова В. М. (сост.) и др. Йошкар-Ола. 1584—1991. Документы и материалы по истории города. — Йошкар-Ола: Map. кн. изд-во, 1994. — 351 с. — ISBN 5-7590-0407-7.

Официал документ-влак

Фотоальбом-влак

  • Сидоркин В. Е. (сост.). Йошкар-Ола: Фотоочерк. — Йошкар-Ола: Map. кн. изд-во, 1967.
  • Стариков С. В. Йошкар-Ола — Красный город России. — Йошкар-Ола: Легенда, 2013. — 250 с. — ISBN 978-5-85247-723-1.
  • Стариков С. В. Панорама старого города: Царевококшайск на старинных открытках и фотографиях. — Йошкар-Ола, 2002. — 149 с.
  • Стариков С. В. Царевококшайский альбом: эпоха, город и горожане на старинных открытках и фотографиях. — Йошкар-Ола: Периодика Марий Эл, 2008. — 303 с.
  • Царев город. — 2012. — 300 с.

Библиографий ончыктыш-влак

  • Бушкова Н. И., Севрюгина О. А. (сост.). Йошкар-Ола: библиографический указатель. — Йошкар-Ола: Министерство культуры, печати и по делам национальностей Республики Марий Эл, Национальная библиотека им. С. Г. Чавайна Республики Марий Эл, 2004. — 92 с.

Кылвер-влак

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Верысе виктем

Ешартыш информаций

Карте ден схеме-влак

Каталог-влак

Category tree.svg Йошкар-Ола
Дерево категорий:
Йошкар-Ола
Йошкар-Олан экономикыже
Йошкар-Оласе уремла
Калык коклаште увер шарыме йӧн-влак Йошкар-Олаште
Кӱвар-влак Йошкар-Олаште
Лӱмер-влак:Йошкар-Ола
Спорт Йошкар-Олаште
Тӱвыра Йошкар-Олаште
Шинчымаш Йошкар-Олаште
Йошкар-Олан чапкӱжӧ-влак
Ковалёва, Галина Владимировна
Ноготков, Иван Андреевич
Савык пӧрт
Эшпай урем
"https://mhr.ruwiki.ru/w/index.php?title=Йошкар-Ола&oldid=676226" гыч налме