Калыкын икоян улмо кечыже

Калыкын икоян улмо кечыже
2005 ий 4 ноябрьыште Угарманыште Кузьма Минин ден Дмитрий Пожарскийлан почмо памятник
Тӱрлылык	Кугыжаныш, Российын Сарзе чап кечыже
Вес семын	Юмын Аван Озаҥысе юмоҥажым пайремлымаш (1612 ийыште Моско ден Российым Речь Посполитыйын сарзе вийже деч утарымым шарнымашеш), Озаҥысе шыжымсе
Ыҥ	1612 ий шыжым Моско Кремль гыч поляк-литов интервент-влакым Кокымшо калык ополченийын кырен лукмыжо
Ышталтын	2005 ий 4 ноябрьыште „пуламыр жап“ пытыме лӱмеш 1612 ий 22 октябрь (1 ноябрь)
Ыштыше	2004 ий 29 декабрьысе 201-ФЗ №-ан федерал тӧртык
Палемдат	Россий  Кечывалвел Осетий  Днестрсер
Кече	4 кылме
Йӱла	парад, юмылтымаш, крестный ход, ола ярминга, патриот да ушым сотемдарыше акций-влак
Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Калыкын икоян улмо кечыже — Российысе кугыжаныш пайрем, 2005 ий гыч тӱҥалын, 4 ноябрьыште палемдалтеш. Российын Сарзе чап кечыже улеш. 2004 ий 29 декабрьысе 201-ФЗ №-ан Федерал закон дене келшышын, каныш кечылан увертарыме.

Пайрем кече

1612 ий 22 октябрьыште (1 ноябрьыште) Кузьма Минин ден Дмитрий Пожарскийын вуйлатыме калык ополчений Китай-ола гыч Речь Посполитыйын сарзе вийжым кырен луктын да Кремльыш виеш чакныктен. Князь Пожарский ден Кузьма Минин Китай олаш Юмын Аван Озаҥысе юмоҥаж дене пуреныт.

Калык ополченийын поляк-влакым сеҥымыже. Минин ден Пожарскийлан чапкӱын барельефше

24 октябрьыште (3 ноябрьыште) поляк-влак Неглинныйыш лекше Кремль капкам почыныт; эн ончычак осадыште шинчыше руш еҥ-влакым, боярым, дворян, купеч-влакым луктыныт. Пожарский ден Минин руш-влакым шке земский станышкышт ужатен колтеныт. 25 октябрьыште (4 ноябрьыште) Кремльысе чыла капкат комдык почмо лийын. Руш войска Кремльыш пурен, ондакше ыресым нумал кайымаш эртен, тудын ончылно архимандит Дионисий каен, а Кремль гыч тудын вашеш элассонысо архиепископ, грек Арсений кидешыже Владимирысе Юмынавам кучен лектын. Поляк-влак саргуралыштым кышкеныт. Нуным руш станыш поктен наҥгаеныт.

1649 ийыште кугыжа Алексей Михайлович Юмын Аван Озаҥысе юмоҥа кечыжым кеҥежым веле огыл, 22 октябрьыштат (юлиан кечышот почеш) палемдаш шӱден, кунам тудын икымше эргыже Дмитрий Алексеевич шочын. «Юмын Аван Озаҥ юмоҥажым пайремлымаш (Моском да Российым поляк-влак деч 1612 ийыште утарымым шарнымашеш)» православий ден калык кечышотышто кызытат аралалтеш (совет кучем жапыште Моском утарыме кечым палемдыме йӱла кӱрылтын).

Хронологий шотышто ӱчашымаш

«Российысе сарзе чап кече да шарныктыш кече-влак нерген» 1995 ий 13 мартысе 32-ФЗ №-ан федерал тӧртык сарзе чап кечым 4 ноябрьлан — Калыкын икоян улмо кечыжлан палемден. Дате Угарман старосто Кузьма Минин ден князь Дмитрий Пожарскийын вуйлатыме калык ополчений сарзе-влакын Китай-олам штурм дене сеҥен налмыштлан пӧлеклалтын. Тӧртыкын проектшылан умылтарен возымо кагазыште палемдалтын:

«1612 ий 4 ноябрьыште Кузьма Минин ден Дмитрий Пожарскийын вуйлатыме калык ополчений сарзе-влак Китай-олам штурм дене сеҥен налыныт, Москвам поляк интервент-влак деч утареныт да пӱтынь калыкын могай еш гыч улмым, верам кучымашым да обществыште верым айлымым шотыш налде, геройлык ден чак улымыжым ончыктеныт».

Китай-ола юлиан кечышот почеш 1612 ий 22 октябрьыште налалтын, тидыже тудо татлан григориан кечышот почеш 1612 ий 1 ноябрьлан келшен толын.

Южо историкше тыге шотла: Кремльым 26 октябрьыште (5 ноябрьыште) утарыме, кунам поляк гарнизонын командованийже капитуляциеш кидпалым пыштен, тунамак Кремль гыч Моско бояр-влакым (Российын законлык Правительствыжым) да моло тӧра еҥ-влакым луктын, нунын коклаште ончыкылык кугыжа Михаил Фёдоровичат лийын. Эрлашыжым — 27 октябрьыште (6 ноябрьыште) — гарнизон сдаватлалтын.

Пайремым ыштыме историй

Пайремым пеҥгыдемдыше ик инициаторжо Владислав Сурков лийын:

Мо тугай Руш Тӱня? Тиде шонымаш, мый тудым ала-кунам кугыжаныш политикын структурышкыжо пуртенам, кунам ме идеологий дате-влакым вашталтенна: социалист революцийым пайремлыме кечым кораҥденна да Калык-влакын икоян улмо кечыштым пуртенна. Вет Российыште Революций марте лийше событий-влак дене кылдалтше ик пайремат лийын огыл. Тиде кече шке кӧргыж дене руш национализм кече лийын. Тыгай задаче лийын: Империй нерген, шарлыме шотышто мемнан шонымына нерген кузе каласаш, но тидын годым тӱнямбал калыкын кумылжым локтылаш огыл.

4 ноябрьым пайрем кечым ышташ шонымашым Российысе Юмыйӱла кокласе каҥаш 2004 ий сентябрьыште луктын каласен. Тудым Думысо паша да социал политике шотышто Комитет сайлан шотлен да, тыгеракын, Думын инициативыже статусым налын.

2004 ий 29 сентябрьысе Москосо да пӱтынь Российысе Патриарх Алексий 4 ноябрьым пайремлаш Думын инициативыжым калык ончылно сайлан шотлен каласен. «Тиде кече мыланна ушештара, кузе 1612 ийыште тӱрлӧ вера ден калык-влак гыч улшо россиян—влак ужашлалтмым, шучко тушманым сеҥеныт да элым пеҥгыде граждан тыныслыкыш конденыт», — манын тудо.

4 октябрьыште тиде инициативым «Единый Россий» фракцийым вуйлатышын икымше алмаштышыже Валерий Богомолов калык ончылно сайлан шотлен. «Увер» РИА-лан интервьюшто тудо каласен: «1612 ийыште Россий поляк захватчик-влак деч утлен, „пуламыр жап“ пытен».

2004 ий 28 октябрьыште Саратовышто Театр площадьыште Россий Федераций Президент В. В. Путинын эртарыме реформо курсым поддержатлыме шот дене Саратов областьысе Мер палатын да Самырык-влакын парламентыштын инициативышт почеш самырык-влакын да мер организаций-влакын еҥыштын 8 тӱжеман митингыш эртен. Выступленийлаште 4-ше ноябрьым Калык-влакын икоян улмо кечышт семын пайремлаш шонымашым сайлан шотленыт, тидыже митингыште лийше-влакын Россий Федераций Президент В. В. Путин дек Ӱжмашышкышт пурталтын.

2004 ий 23 ноябрьыште Думылан ончашыже РФ Паша кодексыш тыгай тӧрлатымашым пурташ шонымашан законопроект пурталтын: 7 ноябрьым — Кугу Октябрь социалист революцийын идалыкшым — да 12 декабрьым — Конституций Кечым — пайремлымым кораҥдаш, У ий каникулым 2 гыч 5 кече марте ешараш, тыгак у пайремым — 4 ноябрьым — пурташ. Законопроектын авторышт — Валерий Богомолов, Олег Еремеев (Единый Россий) да Владимир Жириновский (ЛДПР).

Тудо кечынак Российысе Юмынйӱла кокласе каҥаш президиумын членже-влак 4 ноябрь кечым пайрем кече семын палемдаш Каҥашын йодмашыжым ончаш Госдумо председатель Борис Грызлов дек мелын лийыныт. Каҥаш у пайремым пурташ шонымашым сайлан шотлен. Келшен толшо ӱжмаш йодмашын текстше дене пырля РФ Паша кодексыш икымше лудмаште пайрем кече-влакым тӧрлен ончымо дене кылдалтше тӧрлатымашым каҥашыме дене пырля Госдумышто шаркалалтын.

«Ме шонена: Российым трагически шелме кече — 7 ноябрь — сӧрасыме да келшыме кече лийын огыл», — ӱжмашыште ойлалтеш. Российысе Юмыйӱла кокласе каҥашын членже-влак «тудын почеш лийше событий-влак миллион дене мемнан сограждан-влакым колымашке конден, тыгодым Моском 1612 ийыште йотэл кержалтше-влак деч утарымаш калыкым иктыш чумырен да иза-шольо вӱр йоктарымашым чарен» манын шонат.

Госдумын заседанийыштыже законопроектым икымше лудмаште пеҥгыдемдыме, коммунист-влак ваштареш ойленыт. 2004 ий 27 декабрьыште проект кумшо лудмаште пеҥгыдемдалтын да закон лийын. 327 депутат «верч», чыла коммунист-влак «ваштареш» йӱкленыт, коктын коктеланеныт.

Пайремлан кумыл

Паша кодексыш тӧрлатымашым пуртымо да у пайрем шочмо деч вара обществыште рӱжгышӧ ӱчашымаш ылыжын.

Южо политолог ден политике деятелят тыгак пайрем нерген ойыштым каласеныт. Нунын шонымашышт тиде йодыш шотышто ойыртемалтын. У пайрем Российыште илаш огеш тӱҥал манынат, Калык-влакын икоян улмо кечын ончыкылыкшо сай манынат мут шоктен.

«Мер шонымаш» фондын йодыштмыжо почеш, 2020 ий октябрь мучашлан 71 процент наре йодыштмо еҥ 4 ноябрьым черетан каныш кече семын ужшо-влак тудым пайрем семын ужшо-влак деч шукырак улыт, манын шотленыт.

Признатлыдыме кугыжаныш-влак

Приднестрысе Молдаван Республик. 4 ноябрь — Калык икоян улмо кечышт, Президентын 2012 ий 16 ноябрьысе пунчалже почеш шарныктыш кече-влак радамыш пура, палемдалтеш, но каныш кечылан огеш шотлалт.

Пыртак признатлыме кугыжаныш-влак

Кечывалвел Осетий. 4 ноябрьыште Калык-влакын икоян улмо кечышт палемдалтеш.

Фильм-влак

• «1612: пуламыр жапын хроникыже-влак» (фильм, 2007)
• «Карман. Щит да керде дене» (мультфильм, 2015)

Тыгак ончо

• Российыште паша кечышот

Литератур

• Андреев И. Л. и др. День народного единства: Биография праздника / Авт.: И. Л. Андреев, В. Н. Козляков, П. А. Михайлов, В. А. Токарев, Ю. М. Эскин; Вступ. ст. В. А. Никонова. — М.: Дрофа, 2009. — 352 с. — ISBN 978-5-358-03531-7.
• Головашина О. В., Аникин Д. А. Неожиданные издержки победы: 4 ноября в контексте политики памяти и массового исторического сознания // Вестник Томского государственного университета. — 2018. — № 429. — С. 66—73.
• Гугнина О. В. День 4 ноября 2005 года глазами историков и семиклассников: реализация герменевтического принципа // Историко-педагогические чтения. — 2006. — № 10. — С. 419—424.
• Ефремова В. Н. День народного единства: Изобретение праздника // Символическая политика: Сборник научных трудов. Вып. 1. Конструирование представлений о прошлом как властный ресурс / Отв. ред.: О. Ю. Малинова. — М.: ИНИОН РАН, 2012. — С. 286—300. — 334 с. — (Политология). — ISBN 978-5-248-00639-7.
• Макашова А. С. Традиции ноябрьских праздников в истории России: символическое содержание праздников // Вестник Санкт-Петербургского университета. Серия 6. Политология. Международные отношения. — 2012. — № 3. — С. 128—131.
• Малышева С. Ю. Эволюция исторической мифологии «ноябрьских» праздников в России // Вестник Пермского университета. История. — 2019. — Вып. 1 (44). — С. 138—147. — doi:10.17072/2219-3111-2019-1-138-147.
• Назаров В. Д. Что будут праздновать в России 4 ноября 2005 года? // Отечественные записки. — 2004. — № 5.

Кылвер-влак

• Федеральный закон от 29 декабря 2004 года № 201-ФЗ «О внесении изменений в статью 112 Трудового кодекса Российской Федерации»
• Известия. Праздничные дни. Как они появляются и кто их устанавливает. Интервью с Андреем Николаевичем Сахаровым, директором Института российской истории РАН.
• РИА Новости. День единения России. Справка
• Владислав Назаров. Что будут праздновать в россии 4 ноября 2005 года?
• Смирнов И. В. Политика vs наука. Вышла биография Дня народного единства
• День народного единства. История праздника
•  4 ноября — День народного единства