Кеҥеж Кузьма

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал
Кеҥеж Кузьма
Сушка трав.jpg
Тӱрлылык Калык-христиан
Вес семын Ӱдырамаш пайрем, Ӱдырамаш шинчылтмаш, Теле рӱдӧ, Чыве пайрем
Тыгак Косма да Дамиан (черк.)
Ыҥ шудо ышытмаш да пакча сомылымаш тӱҥ жап
Палемдат славян-влак
Кече 14 (1) июль
Йӱла пакчам икымше сомылымаш, ӱдырымаш пырля шинчылтмаш
Кылдалтын купала-петро пайрем-влак пытымаш дене

Кеҥеж Кузьма — славян-влакын калык календарьыштышт 14 (1) июльысо кече. Кечын лӱмжӧ шнуй бессребреник (поянлык верч азапланыдыме) Косма ден Дамианын лӱмышт дене ышталтын. Шудо жап толеш, чиялык кушкылым погат, пакчам сомылат, ӱдырамаш-влак кас еда шинчымашке коштыт[1].

Кузьма и Демьян[2], День Козьмы и Демьяна[3], Бабий (девичий, курячий) праздник[4]; укр. Полудень літа[5]; белор. Кузьма-сякач[6], болг. Свети врач, Св. Безсребр. Козма и Дамян[7], серб. Врачеви, Св. Кузман и Дамjан, Неумитни врачи, Св. бесребреници, Перловдан[8].

Йӱла ден пале-влак

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Косма ден Демианлан тӱрлӧ чер, еш возакым аралыме нерген, тыгак шанчыште лектыш верч, грамотым тунемаш тӱҥалме але уш-акылым волгалтарыме нерген, начар тунемме годым кумалыт[9].

Оза кува-влак тиде кечын эр годсек тӱшка пучымышым шолтат, вара кӱэштмым тамлаш шнуй Кузьмам да Демьяным ӱжыт. Вара тыгай пучымыш денак пошкудо-влакым, тыгак кӱчызым да корныеҥ-влакым пукшат[10]. Саратов губернийыште марлан лекше ӱдырамаш-влак братчина манме тӱшкаш чумыргат. Тиде кечылан ӱдырамаш-влак сӧрымӧ кидпашам ыштеныт (ыштен налме оксам кӱчызылан пуэныт), черкыш священниклан шӱртӧ мундырам конденыт. (руш. Саратов)[10].

«Пакча — ӱдырамаш парыш». Пакча паша шудым солымаш дене кылдалтеш — «пӱсӧ савалан, шуко шудым»[3]. Тургым жап тургым годым.

Тиде кечын Российын кыдал аҥаштыже улшо ялозанлык илыш-умылымаш чыла пакчазе-влаклан йыраҥым сомылаш тӱҥалаш темла; тиде жап гычак чыла вере йыраҥ гыч вожан саскам ужалашлан кӱнчен лукташ лиеш[11].

Кузьман кечыж годым ӱдырамаш-влак кастене шке пайремыштым — кеҥеж кузьмаштым ыштат. Тиде, унала коштман, йылт ӱдырамаш пайрем, кушкыл сий дене сийлыман, тудыжым иктеш тӱшкан погат(ӱдырамаш погымаш), сыран, мутланымашан, муран кас[1].

Белоруссийысе Полесьеште тиде кечым «Кузьма-сякач» маныныт да пасушто, пакчаште пашам ышташ чареныт, уке гын, шнуй еҥ «чыла шолем дене кыра»[6]. Апшат-влакат ты кечын пашам ыштен огытыл — Кузьма ден Демьян (Кузьмодемьяным) апшатзым аралышылан шотленыт[6]. Тыгай мут лийын, пуйто Шнуй-шамыч плугым шумат да еҥ-шамычлан пуэдат[12].

Ӱдырамаш-влак икымше гана ӱдымӧ годым кеҥеж Кузьма ден Демьяным сӧрваленыт: «Кузьма-Демьян — пасу авам аралышына, мемнан деке тол, пашам ышташ полшо!»[13][14].

Калыкмут ден пале-влак

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  • Кузьма-Демьян тольыч — шудо солаш кайыман[15].
  • Козьма ден Демьян кечын шудо солаш ондак огыл[16].
  • «Святы Кузьма сярпы робіць, святы Дзям'ян сена грабіць»[17] (белорус.).
  • «Прийшов Дем’ян — вирвав з грядок бур’ян»[5] (укр.).
  • «На Кузьму й Дем’яна жати не рано»[5] (укр.).
  • Баранова О. Г., Зимина Т. А., Мадлевская Е. Л. и др. Русский праздник. Праздники и обряды народного земледельческого календаря. Иллюстрированная энциклопедия / Науч. ред. И. И. Шангина. — СПб.: Искусство-СПБ, 2001. — 668 с. — (История в зеркале быта). — ISBN 5-210-01497-5.
  • Кузьма и Демьян / О. В. Белова // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 2004. — Т. 3: К (Круг) — П (Перепёлка). — С. 22—24. — ISBN 5-7133-1207-0.
  • Месяцеслов // Пословицы русского народа : Сборник пословиц, поговорок, речений, присловий, чистоговорок, прибауток, загадок, поверий и пр. / авт.-сост. В. И. Даль. — 2-е изд. — М., 1879. — Т. 2.
  • Золотые правила народной культуры / О. В. Котович, И. И. Крук. — Мн.: Адукацыя i выхаванне, 2010. — 592 с. — 3000 экз. — ISBN 978-985-471-335-9.
  • Колесникова В. С. Русь православная. Праздники и обряды. — М.: Олма-пресс, 2005. — 606 с. — ISBN 5-224-05162-2.
  • Коринфский А. А. Июль — макушка лета // Народная Русь : Круглый год сказаний, поверий, обычаев и пословиц русского народа. — М.: Издание книгопродавца М. В. Клюкина, 1901. — С. 323—332.
  • Максимов С. В. Мать — Сыра Земля // Нечистая, неведомая и крестная сила. — СПб.: Товарищество Р. Голике и А. Вильворг, 1903. — С. 251—274.
  • Мясников А. Л. Летописный календарь России. — СПб.: Александр ПРИНТ, 2004. — 768 с. — ISBN 5-7580-0087-6.
  • Невский А. А. Будни и праздники старой России: старобытовой календарь. — Л.: Гос. музей истории религии, 1990. — 106 с.
  • Некрылова А. Ф. Круглый год. — М.: Правда, 1991. — 496 с. — ISBN 5-253-00598-6.
  • Некрылова А. Ф. Русский традиционный календарь: на каждый день и для каждого дома. — СПб.: Азбука-классика, 2007. — 765 с. — ISBN 5352021408.
  • Погодой год припоминается: русский народный земледельческий календарь / Б. Ховратович. — Красноярск: Красноярское книжное изд-во, 1994. — 206 с. — ISBN 5-7479-0447-7.
  • Рыженков Г. Д. Народный месяцеслов: пословицы, поговорки, приметы, присловья о временах года и о погоде. — М.: Современник, 1991. — 129 с. — ISBN 5-270-01376-2.
  • Усов В. В. Русский народный православный календарь. — М.: Издательский Дом МСП, 1997. — Т. 2. — 576 с. — ISBN 5-7578-0028-3.
  • Васілевіч Ул. А. Беларускі народны каляндар // Паэзія беларускага земляробчага календара. Склад. Ліс А.С.. — Мн., 1992. — С. 554-612. Архивировано 11 ага 2012 года.  (белор.)
  • Кусайкіна Н. Д. Твоя країна — Україна: енциклопедія українського народознавства. — Харьков: ВД Школа, 2009. — 513 с. — ISBN 978-966-429-016-3.  (укр.)
  • Неделькович, М. Годишњи обичаји у Срба. — Београд: Вук Караџић, 1990.  (серб.)
  • Петрова Н. Празници и обреди на българина: Кога и как празнува българинът. Календарни и семейни празници. Празнична обредност. Трапезата. — Русе: Парнас, 2003. — 133 с. — ISBN 954-8560-30-5.  (болг.)
  • Сапіга В. К. Українські народні свята та звичаї. — К.: Т-во «Знання України», 1993. — 112 с. — ISBN 5-7770-0582-9.  (укр.)