Илян кече

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал
Илян кече
Илия пиямбарын кӱшкӧ тулла нӧлталтмыже. Кугу Устюг. 1570-ше ий-влак

Илия пиямбарын кӱшкӧ тулла нӧлталтмыже.

Кугу Устюг. 1570-ше ий-влак
Тӱрлылык христиан /
калык-христиан
Вес семын Кӱдырчым колтылшо, Кӱдырчым кучышо
Тыгак Пиямбар Илиян кечыже (черк.)
Ышталтын Илия пиямбарым шарныме кече
Палемдат Православий черке, эрвел ден кечывалвел славян-влак, грек-влак, осетин-влак, грузин-влак, коми-влак, ненец-влак
Кече 2 сорла (20 сӱрем)
Пайремлымаш юмылтымаш, калык пайремлымаш
Йӱла тӱшкан погынен кочмаш, ӱшкыжым але тагам шӱшкылмаш
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Илян кечемакед. Илинден, Уацилла) — пиямбар Илиям шарныме кече да эрвел ден кечывалвел славян-влакын, грек, грузин да православийым налше икмыняр моло калыкын йӱлашке пурышо пайремышт[2]. 20 июльышто (2 августышто) палемдалтеш.

Илья-пиямбар, Николай Чудотворец дене пырля, славян-влакын эн пагалыме шнуйышт[3].

Пайрем кече

Рим-католик черке пиямбар Илиям шарнымым (моло пиямбар-влак дене пырля) 16 февральыште палемда[4].

Православий черке-влак пиямбар Илиям шарнымым юлиан але у юлиан кечышот почеш 20 июльышто палемдат.

Акрет годсо православий черкылаште пиямбар Илиям шарнымаш 20 июльыштат, тыгак моло кечылаштат пайремлалтеш. Кокла курымласе Минологийлаште (шнуй еҥ-влакын илымышт нерген агиографий сборниклаште) тыгай кече-влак ончыкталтыт: 3 (4) апрель, тобе тылзын 6-шо кечыже (1 январь). Коптысо православий черкыште пиямбар Илиям шарнымаш кече 6 тобелан пеҥгыдемдалтын. Армян Апостол Черкыште Илиям шарнымаш — Витлымше деч варасе 1-ше рушарня[4].

IX-XI курымласе южо православий кечышотлаште пиямбар Илиям шарнымаш кече 7 августлан, вес семын ойлаш гын, Господьын Вашталтмашыже пайрем деч вара вес кечыланже, пернен, тидыже евангелийысе ты событий годым пиямбар Моисей дене пырля кончымыжо дене кылдалтын[4].

Пайрем шочмаш

Пиямбар Илия кечым але Кармель курык йырысе калык — христиан, иудей да мусульман-влак — палемдат, нуно тиде курыкым «шнуй вер» маныт — тушто, Юмын Пӱрымӧ Серышлан келшышын, тудо шылын илен, кумалын да Ваал карт-влакым сеҥен[4].

Пиямбар Илиян йӱрым да кукшо игечым кучен кертмыжым Грецийыште[4] да Лишыл Эрвелыште, кушто тудын кресаньык культшошочын, чынлан шотлат[5]. Тыгай шонымаш Библийын каласкалымыже дене кылдалтын[6]:

Да каласен Илия (пиямбар), Фесвитяныште илыше, Галаадыште илыше-влак кокла гыч, Ахавлан: Израильысе Юмо Господь ила, тудын ончылно мый шогем! тиде ийлаште лупсат, йӱрат ок лий, мыйын мутем почеш лийыт гын веле.

— 3Цар. 17:1

Теве, мланде пашаеҥ шергакан саскам мланде деч вуча да тудын верч эр да вара толшо йӱр тӱҥалмешке кужун чыта, Илия мемнан гаяк айдеме лийын, йӱр ынже лий манын, кумалтыш мут дене кумалын: да кум ий да куд тылзе мландывалне йӱр лийын огыл. Да адак кумалын: каважат йӱрым пуэн, мландыжат шке саскажым шочыктен.

— Библия: сокращение Библия неизвестно, см. список допустимых

968-ше ийыште Константинопольышто Кремонысо Лиутпранд Пиямбар Илиян кӱшкӧ тулла нӧлталтмыже лӱмеш театр ончыктымашым (мистерийым) эскерен шоген[7]. Император ден патриархын участвоватлымышт дене пеш чаплын пайремлымым пиямбарым поснак чот пагалыше Василий I Македонянин ик курым ончыч пеҥгыдемден. С. А. Ивановын шонымаштыже, тудын вуйлатымаштыже (867–886 ийлаште) Киевысе Илия-пиямбар лӱмеш черке «памаш воктене» чоҥалтын — Русьышто икымше христиан храм лийын, туддене крешын варяг-влак пайдаланеныт да тушто нуно 944 ийысе руш-византий ойпидышым шуктен шогаш товатленыт[8]. Моло вере возымашлаште тиде храм огеш ушештаралтат, вес шонымаш почеш, шомак, очыни, Константинопольышто улшо Кугу полатысе «У черке» (грек. Νέα Ἐκκλησία) нерген кая, тушто пиямбарын милотьшо (шоҥалмыже) аралалтын. Можыч, товатлыме верым тиде 944 ийыште Илян кечын лиймылан кӧра ойырен налме, да император (тудын капоролжылан служышо крешын варяг-русь семынак) тусо кугу пайрем годым лийын[9].

Южо шымлышын шонымыж почеш, Русьын христианствым налмыже деч ончыч Перун кече палемдалтын, вараже тудо, христианстве деч ончычсо ятыр йӱлам авалтен (авторитетдыме возымаш гыч?), Илян кече маналташ тӱҥалынавторитетан огыл важ?]. Пиямбар Илянын сынже, икгай функцийлан кӧра, кӱдырчым колтылшо Перуным йӧнлын вашталтен, а тудым, Прокопийын ойлымыжо почеш, эше акрет славян-влакак жапленыт[12]. Илья каваште, кишкым поктылын, ораван орва дене кудалыштеш, кӱдырта да волгенчым колтылеш манме шонымаш славян-влакын шонен лукмыштлан ок шотлалт. Эше Византий калык коклаште нунын кумдан шарлымышт нерген Х курым деч вара огыл возымо «Орадыланыше Андрейын Илымыже» ончыкта. А. Н. Веселовский грек шымлыше Николай Политын шонымыжым конда, тудлан келшышын, шнуй деке Зевсын (курык вуйлаште тудланат вуйым савеныт) да Гелиосын (омонимий, тулан орава улмылан да молылан кӧра) икмыняр койышышт кусненыт, кеч шкеже пытартыш шонымашым критиковатла[13].

Славян-влак дене

«Лӱдыктышӧ Илья Пиямбар». XIX курым, Россий
«Шнуй Илья керде дене. 1668[14]» юмоҥа. 1668
Пиямбар Илья. Шнуй-влак Георгий Сеҥыше, Феодор Тирон, Феодор Стратилат, Солунысо Дмитрий. Болгарий. 1856

Кече лӱм-влак

руш. Ильин день[15], День памяти Ильи-пророка[1], Громобой, Держатель гроз, Громовержец, Сухой и мокрый, Морковник, Богатые соты, Бараний рог, Илья-грозный, Илья немилостивый, Илья сердитый[16], Илья наделящий[17], Ильюшечка, Ильюшка[18], Ильинская, Купальня[19]; белор. Святая Ілля, Ілля-прарок[20], Ілля, Аля, Галляш[21]; укр. Iлля[22], Громове свято[16]; серб. св. Илија[23], Илиjа громовник[16], Илиндан[24]; болг. Св. Илия[25], Гръмовник, Гръмоломник, Гръмодол, Аталия ден[16], Свети Илия гърмовник[26]; полякла Święty Eliasz[27]; чех. Svatý Eliáš[28].

Шнуйын сынже

Раш (тӱрыс) онч. Илия (пиямбар)
Пиямбар Ильян Аполлонын антик сӱретше сӱретше-влаклан келшыше сӱретше
«Шнуй Илия Муромец». XIX курым мучашысе руш юмоҥа

Пиямбар Илья славян калык йӱлаште радицийыште — кӱдырчылан, кава туллан, йӱрлан кӱштышӧ, шурным да шурно лектышым перегыше. Илья — «шыде шнуй»[29].

Славян калык-влакын книгаласе (библейскийысе, богомильскийысе) легендыштлан келшышын, Илья илышымак кавашке налыныт[29]. 33 ий марте Илья лочо гай шинчен да Мланде ӱмбалне коштшо Юмо да Николай Чудотворецлан кӧра паремын, пеш кугу вий дене пойдаралтын (ончо: Патыр), тылеч вара кавашке нӧлталтын (орлов.), Илья Муромец нерген былине сюжет дене таҥастаре[29]. Шнуй кава мучко тулан (шӧртньӧ) ораваште кудалыштеш[30]. Украин ӱшанымаш почеш, кече — пиямбар Ильян ораваж деч тыртыш, Кайыккомбо корно — пиямбарын тулан (ош, шулдыран) имне-влакым (эрвел-славян) кычкен, але ош имньым кушкыжын (болг.) кудалыштме корно, теве молан кӱдырчӧ кӱдырта. Телым Илья терыште кудалыштеш, садлан кӱдырчан йӱр ден кӱдырчӧ огыт лий (орлов).). Кӱдырчым колтылшо Ильян вийже пеш кугу, тудым чарен кучаш логалеш: Юмо Ильян вуйышкыжо 40 десятинан кӱм пыштен (орлов.), пел кидшым да йолжым тӱҥден шынден (карпат.), Ильян акаже Тулан Мария тудым пайрем кечыжым шылта, уке гын куанымыж дене тудо уло тӱням волгенче дене кырен пытара (серб.); шнуй Ильян шола кидше гына уло; кок кидшыге лиеш гын, мланде ӱмбалнысе чыла шайтан-влакым кырен опта ыле (банат гера-влак). Тӱня пытышаш лишан Илья мланде ӱмбак волен шинчеш да, Шучко Суд нерген шижтарен, кум гана тӱня йыр савырна (орлов.), толын лектеш мландышке колаш толеш але пеш кугу вуско ӱшкыжын коваштыштыже кийышыжла вуйым руал шуымо дене орланен кола, ӱшкыжшӧ шым курыкышто кӱтӱланен коштеш да шым эҥер вӱдым йӱын колта; тидын годым пиямбарын йогышо вӱржӧ мландым йӱлата (карпат.). Галиций гыч улшо легенде почеш, тӱня мучаш тунам толеш, кунам Илья «кӱдырчӧ дене туге рашкалта, эсогыл мланде шаланен пыта да йӱлаш тӱҥалеш»; «Шучко Суд нерген» рушла духовный почеламут дене таҥастаре, тудын тӱрлӧ вариантыштыже шнуй сулыкыш пурышо айдеме тукымлан ӱчым ыштыше Господьын кумылжым шуктышын рольыштыжо улеш[29].

Руш-влакын Илья Муромец ден Илья-пиямбарым лугымаш шуэн огыл вашлиялтеш. Тиде лугымаш Илья Муромецын эпосышто шочмо вержылан шотлалтше кундемыштыже, Карачарово селасе (Муром лишне) кресаньык-влакын ушыштышт лектын, тидын годым нине кресаньык-Влакын ойлымаштышт Илья Муромецын Киев ден да князь Владимир дене кылдалтмыже йӧршеш уке[31].

Кечын йӱлаже-влак

Илян кече — чыла руш-влакын ик эн кугу да поснак пагалыме калык пайрем[32]. Моло кугу пайрем дене таҥастарымаште Илян кечын мыняр-гынат кугу йӱла шукталтын огыл; тидын годымак тудын деке шуко ӱшанымашым, мифологий сынан шонымашым, кечышотысо да озанлык пале-влакым, чарымашым да т. м. лишемдыме[33].

Тиде пайремым эше тудын осыгечынжак палемдаш тӱҥалыныт — ойыртемалтше сын ты арнян Илян кече деч ончычсо изарня ден кугарнялан пуалтын[34][35] перед Ильиным днём, когда в некоторых местностях[36], кунам южо вершӧрыштӧ йӱлалык печеньым кӱэштыныт, але Марина лазоревый манме гыч палемденыт, кунам пасу пашам ыштымым чарненыт. Тылеч посна, Илян кече водын, шке суртыштым, озанлыкыштым, да озымым кугу йӱр, шолем але волгенче деч аралаш манын, тӱрлӧ шекланыме амалкалымашым ыштылыныт. Ильин кечын кеч-могай пашамат йршеш ышташ чаралтеш, молан манаш гын, шотлалтын: пуйто тудо нимогай лектышымат ок кондо да пиямбар Ильям сырыктен кертеш, сандене тудо шке пайремжым пагалымылан пеш чот ӱчым ыштен.

Кечын ик эн кугу событийже братчина манме, але «сӧрвалымаш» лийын — тиде тӱшкан погынен кочмаш, тудо пошкудо яллаште илыше-влакым ушен да нунын «Ильялан» вольык надырым пуымо дене кылдалтын[37]. Братчине манмын тӱҥ организаторышт пӧръеҥ-влак лийыныт[38]. Тыгай братчине манме самырык-влакын келанымышт дене: модмаш, йыр пӧрдмаш, мурымаш да куштымаш — дене пытен[38].

Илян кече кеҥежын кечышот чекшылан шотлалтын («Илья кеҥежым мучашла»[39])), кунам пӱртӱсыштӧ шыжын икымше палыже лектеш да янлык ден кайык-влакын койыш-шоктышышт весемеш, игече вашталтеш: «Илян кече деч ончыч вондер йымалнат кече кошта, а Илян кече деч вара чара верыштат лупс кошкен ок шу». Странджысе болгар-влак ойленыт: тиде кечын Илья шке 7 коваштыже гыч икымшыжым чия да теле велке савырна , а Российыште «Илянлан кечывал деч ончыч кеҥеж, а кечывал деч вара шыже» маныныныт[16].

Илянлан вашеш йӱд «пӧрткайык» але «пызле» йӱдлан шотлалтын, кунам йӱдвошт волгенче волгалтеш да кӱдырчӧ пылышым петырен рашкалтылеш, а лӱдын пытыше кайык-влак тышке-тушко чоҥештылыт тӱрлӧ арверыш миен тӱкнылыт[40].

Калык кечышотышто Илян кечым веле огыл, а Илян кугарнямат палемденыт. Вологда губернийыште Илян арняште тыгак изарнялан кугу верым ойыреныт, тудо «баский», вес семынже мотор, маналтын, да тудым шкешотан йӱла дене кылдалтше саламатан когыльым ямдылыме дене палемденыт[41].

Славян калык-влакын йӱлаштышт Илья кӱдырчылан, кавасе туллан, йӱрлан кӱштышӧ, шурным да шурно лектышым перегыше. Илья — «шыде шнуй»[29]. Славян-влак шотленыт: Илян кечын чыла йырнык вий, шнуйын тулан пикшыж деч утлаш тӧчен, тӱрлӧ янлыкыш — мераҥыш, рывыжыш, пирыш, пырысыш, пийыш — да тулеч молышкат савырнат[3].

А. Н. Веселовский Илян-пиямбар («Илья Кӱдырчызӧ») кечын грек да Йыван кечын герман-славян йӱлаштын икгай улмыштым ончыкта[42].

Калыкмут ден пале-влак

  • Илья кеҥежым мучашла, шурным тӱредеш[27].
  • Илянлан кечывал марте — кеҥеж, кечывал деч вара — шыже[27].
  • Илян марте мужик йӱштылеш, а Илян гыч вӱд дене чеверласа[43].
  • Илья деч ончыч поп йӱрым кумал конден ок сеҥе, а Илян кече деч вара ӱдырамаш ончылсакышыж дене поктен конда[27].
  • Нӧлталтмашлан йӱр лийын гын, Илья кӱдырчан лиеш[43].
  • Пиямбар Илянлан тага вуйым ӱстембак[44].
  • Пӧтыр ден Павыл ик шагатым шагалемденыт, а пиямбар Илья кокытым шӱдырен наҥгаен[45].

Моло калык-влакын

Илян кечылан (пермь-коми Илля лун) коми-пермяк-влак имне дене кудалыштыныт (молан манаш гын шотленыт: тудо кӱдырчан йӱр годым шем имньым кычкыман орава дене кудалыштеш). Тыгак Илян кечын вольыкым кӱтӱш поктен луктын огытыл, молан манаш гын шотленыт: тиде кечын ир янлык-влак Илья-пиямбар деч мом шонымыштым чыла ышташ правам налыт. Шуко коми-зырян ден коми-пермяк яллаште славян-влак семынак вольыкым шӱшкылмӧ да шыл ужашыжым черкылан надыр шотеш пуымо да эҥер сер воктене пырля кочмо йӱла лийын. Илян кече деч вара калык духовой семӱзгар-влакым шоктымо шотышто чарымаш кораҥдалтын. Тиде кече деч вара чодыра емыжым погаш тӱҥалаш лийын, шурным погаш тӱҥалыныт[2].

Илян кечым пӱчӧ ончышо-влак, йӱдвел коми-зырян ден ненец-влак акленыт, пӱчым кычкен, таҥасен кудалышт кертыныт, пайрем кочкышым ямдыленыт. Пайрем эртымеке, пӱчӧ ончышо-влак шке илыме верлашт лишне улшо телымсе кӱтымӧ олмылашке эркын-эркын каяш тӱҥалыныт[2].

Грецийыште пиямбар Ильям 20 июльышто шрныме кече июльысо пеш чот шокшо дене лачеш толын, кунам курык вуйышто «йӱрым кондышо Зевслан» кумалыныт (тудын сынже Гелиос ден Феб дене пырля Илья нерген калык умылымашышке куснаш таратен). Грецийысе южо кундемыште (поснак Пелопоннесыште) пайрем осыгечын кастене тулотым ылыжтеныт, ӱдыр-влак каче нерген мужедыныт, моло йӱла-влакат шукталтыныт[46]. XVIII курымысо каласкалымаш-влак почеш, грек-влак Илян кечын шнуй Илиян курыкышкыжо (грек. Αγιολιάς) — Тайгет курык тупрӱдын эн кӱкшӧ вуйышкыжо — кӱзеныт да, кас шумеке, тушто тулотым ылыжтеныт да тушко ладаным кышкеныт. Нуным ужын, йырысе илыше-влак шудо ден олым орам йӱлатеныт, йырышт куштеныт да тул гоч тӧрштылыныт[42].

Пиямбар Илья осетин йылмыште Уасилла маналтеш. Осетин-влакын «Уацилла» лӱмеш пайрем мланде пашам ыштыме сынан лийын да Витлымше деч вара кумшо арнясе шочмын палемдалтын[47].

Палемдымаш

  1. ↑ 1,0 1,1 Некрылова, 2007, с. 374.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Илля Лун. Н. Д. Конаков Архивная копия от 24 идым 2015 на Wayback Machine
  3. ↑ 3,0 3,1 Некрылова, 1991, с. 286.
  4. ↑ Православная энциклопедия. — М., 2009. — Т. XXII : «Икона — Иннокентий». — С. 236-259. — 752 с. — 39 000 экз. — ISBN 978-5-89572-040-0.
  5. ↑ Haddad H. S. «Georgic» Cults and Saints of the Levant // Numen, Vol. 16, Fasc. 1 (Apr., 1969). P. 29-30.
  6. паремии и Апостола соответственно на богослужении в этот день: Минея на июль, с. 413, 433—434. Архивная копия от 30 сӱрем 2014 на Wayback Machine
  7. ↑ Лиутпранд Кремонский. Посольство в Константинополь Архивная копия от 28 ӱярня 2014 на Wayback Machine
  8. ↑ Иванов С. А. Когда в Киеве появился первый христианский храм // Славяне и их соседи. М., 2004. Вып. 11: Славянский мир между Римом и Константинополем. Архивная копия от 24 идым 2015 на Wayback Machine С. 9-18.
  9. ↑ Tolochko O. P. Church of St. Elijah, ‘Baptized Ruses,’ and the Date of the Second Ruso-Byzantine Treaty Архивная копия от 10 вӱдшор 2022 на Wayback Machine // Byzantinoslavica (1-2, 2013). P. 111—128.
  10. ↑ Дмитриев, Дымченко, 2010, с. 12.
  11. ↑ Розе, 2013, с. 206.
  12. ↑ «Они считают, что один из богов, творец молнии, является владыкой над всеми, и ему приносят в жертву быков и совершают другие священные обряды» (Прокопий Кесарийский. Война с готами. Книга VII (книга III Войны с готами) Архивная копия от 10 сӱрем 2015 на Wayback Machine).
  13. ↑ Веселовский, 2009, с. 210.
  14. ↑ Белова, 2004, с. 137.
  15. ↑ Громыко, 1991, с. 24.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 Агапкина, 1999, с. 403.
  17. ↑ Терентьева, 2012, с. 12.
  18. ↑ Терентьева, 2012, с. 13.
  19. ↑ Дубровина, 2012, с. 49.
  20. ↑ Васілевіч, 1992, с. 580.
  21. ↑ Лозка, 2002, с. 152.
  22. ↑ Скуратівський, 1995, с. 172.
  23. ↑ Кулишић, 1970, с. 273.
  24. ↑ Васић, 1984, с. 395.
  25. ↑ Маринов, 1891, с. 181.
  26. ↑ Терентьева, 2012, с. 1.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 Ермолов, 1901, с. 380.
  28. ↑ Červenec — Pranostiky. Дата обращения: 3 шорыкйол 2017. Архивировано 3 шорыкйол 2017 года.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 29,4 Белова, 1999, с. 405.
  30. ↑ Белова, 2004, с. 139.
  31. ↑ Колосова М. Заметки о языке и народной поэзии в области северо-великорусского наречия Владимиро-Суздальский и Ярославский край. Отчеты отделения русского языка и словесности. Приложение к XXX тому Записок Имп. Академии Наук № 3. — СПб.: тип. Имп. Акад. наук, 1877. — Стр. 309 и след.
  32. ↑ Морозов, Слепцова и др., 1997, с. 432.
  33. ↑ Агапкина, 1999, с. 402.
  34. ↑ Ильин день | РЭМ. Дата обращения: 20 пеледыш 2014. Архивировано 1 теле 2017 года.
  35. Четверг — день Громовержца в мифологии многих индоевропейских народов.
  36. ↑ Например, в Белозерье.
  37. ↑ Агапкина, 1999, с. 404–405.
  38. ↑ 38,0 38,1 Мадлевская и др., 2007, с. 655–656.
  39. ↑ Некрылова, 1991, с. 285.
  40. ↑ Некрылова, 1991, с. 287.
  41. ↑ Мадлевская и др., 2007, с. 645–646.
  42. ↑ 42,0 42,1 Веселовский, 2009, с. 205.
  43. ↑ 43,0 43,1 Ермолов, 1901, с. 381.
  44. ↑ Ермолов, 1901, с. 384.
  45. ↑ Байбурин и др., 2004, с. 195.
  46. ↑ Илия. Православная энциклопедия. Дата обращения: 22 шыжа 2014. Архивировано 18 сорла 2014 года.
  47. ↑ 3. Летне-осенний цикл Архивная копия от 19 кылме 2018 на Wayback Machine // Уарзиати В. Праздничный мир осетин — Северо-Осетинский институт гуманитарных исследований, 1995

Литератур

  • Ильин день / Т. А. Агапкина // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 1999. — Т. 2: Д (Давать) — К (Крошки). — С. 402–405. — ISBN 5-7133-0982-7.
  • Байбурин А. К., Беловинский Л. В., Конт Ф., Решетников Н. И. Полузабытые слова и значения. Словарь русской культуры XVIII—XIX вв.. — СПб.: Европейский Дом, 2004. — 679 с. — ISBN ISBN 5-8015-0157-6.
  • Илья св. / О. В. Белова // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 1999. — Т. 2: Д (Давать) — К (Крошки). — С. 405–407. — ISBN 5-7133-0982-7.
  • Веселовский А. Н. Избранное: Традиционная духовная культура. — М.: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН), 2009. — 624 с. — (Российские Пропилеи). — ISBN 978-5-8243-1279-9.
  • Громыко М. М. Мир русской деревни. — М.: Молодая гвардия, 1991. — 446 с. — ISBN 5-235-01030-2.
  • Дмитриев В., Дымченко Л. Основы религиоведения. — СПб.: СпецЛит, 2010. — 220 с. — ISBN 978-5-299-00491-5.
  • Дубровина С. Ю. Состав и системная адаптация лексики православия в русских диалектах (на материале тамбовских говоров): Монография. — Тамбов, 2012. — 213 с. Архивная копия от 17 ага 2017 на Wayback Machine
  • Ермолов А. С. Народная сельскохозяйственная мудрость в пословицах, поговорках и приметах. — СПб.: Типография А.С.Суворина, 1901. — Т. 1. Всенародный меяцеслов. — 691 с.
  • Золотые правила народной культуры / О. В. Котович, И. И. Крук. — Мн.: Адукацыя i выхаванне, 2010. — 592 с. — 3000 экз. — ISBN 978-985-471-335-9.
  • Мадлевская Е., Эриашвили Н., Павловский В. Русская мифология. Энциклопедия. — М.: Эксмо, Мидгард, 2007. — 527 с. — (Тайны древних цивилизаций). — ISBN 5-699-13535-9.
  • Морозов И. А., Слепцова И. С., Островский Е. Б., Смольников С. Н., Минюхина Е. А. Духовная культура северного Белозерья: Этнодиалектный словарь. — М.: Ин-т этнологии и антропологии РАН, 1997. — 432 с.
  • «Народная Библия»: Восточнославянские этиологические легенды / Сост. и коммент. О. В. Беловой; Отв. ред. В. Я. Петрухин. — М.: Индрик, 2004. — 576 с. — (Традиционная духовная культура славян. Публикация текстов). — ISBN 5-85759-290-9.
  • Некрылова А. Ф. Круглый год. Русский земледельческий календарь. — М.: Правда, 1991. — 496 с. — ISBN 5-253-00598-6.
  • Некрылова А. Ф. Русский традиционный календарь: на каждый день и для каждого дома. — СПб.: Азбука-классика, 2007. — 765 с. — ISBN 5352021408.
  • Розе Т. В. Большой мифологический словарь. — М.: ОЛМА Медиа Групп, 2013. — 224 с. — ISBN 978-5-373-05295-5.
  • Русский народный календарь / Авт.-сост. Н. Будур. — М.: Олма-пресс, 2005. — 608 с. — ISBN 5-224-05128-2.
  • Терентьева Е. Ю. Народные названия церковных праздников в русской и болгарской православной традиции // Автореферат диссертации на соискание учёной степени кандидата филологических наук. МГУ. — М.: МГУ, 2012.
  • Васић О. Народне игре и забаве у Ужичкој Црној Гори // Гласник Етнографског музеја. Књ. 48, 1984. — Београд, 1984. — С. 359–409. (сербхорв.)
  • Васілевіч Ул. А. Беларускі народны каляндар (белор.) // Паэзія беларускага земляробчага календара. Склад. Ліс А.С.. — Мн., 1992. — С. 554—612. Архивировано 11 ага 2012 года. (белор.)
  • Лозка А. Ю. Беларускі народны каляндар. — Мн.: Полымя, 2002. — 238 с. — ISBN 98507-0298-2. (белор.)
  • Маринов Д. Жива старина. Книга перва: Верванията или суеверията на народа. — Руссе, 1891. — 189 с. (болг.)
  • Скуратівський В. Т. Дідух. — К.: Освіта, 1995. — 272 с. — ISBN 5-330-02487-0. (укр.)
  • Кулишић Ш. св. Илија // Кулишић Ш., Петровић П. Ж., Пантелић Н. Српски митолошки речник. — Београд: Нолит, 1970. — С. 273. (сербхорв.)

Кылвер-влак

"https://mhr.ruwiki.ru/w/index.php?title=Илян_кече&oldid=339264" гыч налме