Шошо Миколо

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал
Шошо Миколо
Никола. Деревянная скульптура из хранилища вологодского музея
Никола. Деревянная скульптура из хранилища вологодского музея
Тӱрлылык народно-христианский
Вес семын Никола летний, Микула с кормом, Травный день, Никола с теплом,
Тыгак День поминовения переноса мощей Св. Николая в Бари (церк.)
Ыҥ с весной прощанье, встреча пролетья
Ышталтын после 1087 г.
Палемдат восточными и южными славянами
Кече мая )
Пайремлымаш Молодёжный пир у костра в ночном.
Йӱла Преподносят Николаю Угоднику яйца, окрашенные в красный, жёлтый, зеленоватый цвет, или яичницу. Проводят обряд «Постриги» для юношей. Первое купание. Обряд «крещения кукушки». Первый раз выгоняют лошадей в ночное.
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Шошо Миколо — эрвел, южо кечывалвел славян-влакын, тыгак молдаван, румын-влакын калык кечышотышт почеш, 9(22) майлан толеш, тунам православий черке Николай Чудотворецын капкуатшым (мощь) кусарымым пайремла.

Моло лӱм-влак

руш. Никола вешний, Никола летний[1][2], Никола с теплом[3], тёплый Микула с кормом[4], Травный день, Никола травный, Никола милостивый, летний, мокрый, с теплом, тёплый, морской, Весенний Микола, Вешняя Микола[5]; болг. Сухи св. Никола[6].

Русьыште святительым пагалымаш

Раш (тӱрыс) онч. Шнуй Миколым капкуатшым Бариш кусарымаш

XI курымысо Русьыште Шнуй Миколым жаплымаш пеш кӱчык жапыште кумдан шарлен. Руш православий черке Миклайын капкуатшым Ликейский мир гыч Бариш кусарыме нерген шарнымаш пайремым 1087 ий 9 май деч вара палемдаш тӱҥалын, тунам юмо ден келшен илыше айдемым руш калык кугун пагален улмаш. Черниговысо архиепископ Филарет Шнуй Миклайын капкуатшым кусарыме пайрем 1901 ийыште шочын ман шотлен[7]. Моско да коломне митрополит Макарий пайрем Киевысе Иоан II (1077–1089 ийла) негызлен ман шонен[8]. Протоиерей Николай Погребняк Шнуй Миклайын кусарыме пайремым Черке, очыни, шнуй Ефрем (+ 1098 ийла) тыршымыжлан кӧра палемдаш тӱҥалме ман шотла[9]. Д. Г. Хрусталевын ойжо ден келшышын, ты пайрем Русьышто 1092 ийын шочын[10].

Пайремын 1874 ийыште шочмыж нерген шке шонымыжым П. И. Мельников ойлен[4]:

Христиан верам пуртымо годым кӱдырчӧ кӱдыртымыла мемнан Кӱдыртышӧ Ильям пагалымашке пуртеныт, а Волос (Велес) вольык юмым пагалымаш шнуй Васлийым пагалымашке савырнен, тыгак мландым куралше (руш. — оратай) Миклай Селянычымат христиан шнуйыш Николай Чудотворецыш кусареныт. Садланак Русьышто Никола Милостивыйым утларак пайремлат. Шошо Миколо пайрем грек-влакын лийын огыл, руш-влак тудым латин-шамыч деч шке калкышым Ночко Мланде ава дек туныкташ, Миколым да тудын тукымжым жаплаш ман пуртеныт. Шошо Миколо пайрем Мландын кечыж дене иктеш толын. Кызыт мартеат кок калык пайрем ик жапыште эртат: икымше кече «Курго Миколо» 9 май тошто стиль) «Ночко Мланде аван кечыже» (10 май тошто стиль).

Йӱла-влак

«Во лузяхъ». Русский лубок. XIX курым
Б. Кустодиев. Тулото. Имне пукшымаш. 1916
В. Ф. Тимм. Йоча-влак оҥа ӱмбалне лӱҥгалтат. XIX курым

Миколо юмо деке еҥ-влак вольыкым да шурно лектышым аралаш кумалын йодыт, молан манаш гын, тудо Юмо пелен улшо эн лишыл угодниклан шотлалтеш. Кресаньык-влак Шнуй Миклай нунымат арала ман ӱшаненыт, але мартеат улыт каноныш пурышо кумалтыш мут-влак, кушто Шнуй деке Юмо семынак вуйым сават: «Юмо, шнуй Миколо юмо колышт мыйым, полшо мылам...»[11]

Шошо Миколо мланде пашаеҥын кечышотыштыжат кугун шотлымо кече семын палыме, Николай Чудотворецшат православий еҥ лийын. Тиде Шнуй чийвера «вольык юмын», мланде пашалан да сурт вольыклан мутым кучышо Велес юмын шкешотан илышыжым умбаке шуйышыжо лийын[12].

Тыге, мутлан, св. Николай шуко кундемлаште имньым аралышылан шотлалтын, садлан 9 май кечым православий «имне пайрем» маныныт. Тиде кечын икымше гана имне-шамычым йӱдым пукшаш луктыныт, тидлан кӧра чыла имне лӱмеш шнуйвӱдан кумалтыш мутым йодыныт, Шнуй Миклай имне кӱтым янлык деч аралыже, тыгак имньылан тазалыкым да чомам пуыжо ман йодыныт[13].

Южо вере «николино»[14] йӱлам шуктеныт, пӧрьеҥ погынымаште кӱтӱчӧ ден вольык поктышым моктеныт. Николлиным пӧртлаште, йӱдым — нурышто але шӱгарлаште эртареныт[15]. Тиде кечын рвезе-влак икымше гана йӱдлан олыкыш кудалыныт, тул волгыдышто йӱын-кочкыныт: аракам, пурылтышымлаш конденыт, салмамуным жаритленыт, кече шичмеке, ӱдыр-влак толыныт. Йӱдвошт мурен-куштен коштыныт, йыр пӧрдын (хоровод) коштыныт[16].

Белоруссий чек пелен улшо кундемлаште пайрем икмыняр ужаш гыч шоген: Миколо деч арня ончыч сырам шолтеныт, Миколо вашеш Миколо ачам моктеныт, Миколо кечым 9-12 майыште пайремленыт. Иза-шольо семын шинчылтмаште озанлык, еш да мер паша нерген тыныс мут йоҥген. Суртоза ден ватыжлан, марийыштлан, родо-тукымыштлан, пиалан илышым да шуко йоча-влакым тыланен, моктымо муро-влакым муреныт. Тылеч посна «гульбище» манме йӱлаште (12 май) «чыганленыт». Миколым шуйымо семын Чон кечын (Духов день) «троичёнкым» пайремленыт[17].

Миколо кечын имньым кучышо оза, тыгак моло вольык кучышо-влак чонаным тӱрло осал да янлык-влак деч аралыше йӱларадамым шуктеныт. Мутлан, пире-шамыч вольыкым ынышт тӱкӧ манын, оза-шамыч лӱмын магий йӧным кучылтыныт, пуйто пире ден вольык коклаште авыртышым чоҥеныт: ӱстелеш але лондемеш кӱзым керыныт, кӱртньым коҥгаш пыштеныт, кӱым кӧршӧк дене петыреныт да пелештеныт: «Мыйын ушкалем, мыйын кудывечысе пукшышем, пире деч утлен кӧршӧкыштӧ шинче,а тый пире, пур шке ӧрдыжлуэтым» да т. м.[18]

Тылеч посна кресаньык-влак ойӧрӧм (табум) эскереныт: шнуй Юрий да шнуй Миколо кокласе кечылаште печым печен огытыл, Миколо годым шылым кочкын огытыл, куымо арверым ты кечын сурт гыч суртыш пуэн огытыл да куышашлык куэмлан негызым путыреныт «Кӱтӱ йыр пире ынже чумырго» ман ойленыт[19].

Ангара воктенсе руш-влак Миколылан сырам шолтеныт да «иза-шольо-йӱмашым» эртареныт. Иртыш пелен илыше-влак ты кечын шошым кычкыреныт да Иртышым ий деч утараш Христосым сӧрваленыт[20].

Кеҥежым кукшо игече да шолем деч утлаш ман, Миколо кечын эрвел ден кечывалвел славян-влак пасушко ырес дене коштыныт, таве воктен йӱрым йодын кумалыныт. Коштмо деч вара эҥерыште йӱштыл чывылалтыныт. Болгар ден македонец-влак ты кечын «пеперудам» — ужаргын чиктыме ӱдырым коштыктеныт, тудым кажне сурт воктен вӱд дене шыжыктеныт, тыге йӱр толмым вученыт[6].

Украиныште Шнуй Миколылан «уло вӱд волгалт шинча» маныт, а тиде жап деч ончыч эҥер ден ерлаште йӱштылаш чаралтын, уке гын «айдеме гыч шертне кушкеш» маныныт ( вес семын, айдеме вӱдыш шуҥгалт кола да серысе шӱгарешыже шерне лийын кушкеш)[21]...

Белгород велне (Ракитян район) да Кемерово кундемыште Миколо кечын кумлений йӱларадамым шуктеныт[22]:

Ӱдыр-влак кумлений йӱларадамым шуктеныт: ломбо садыште ӱстелым погеныт, вуйшовычым ваш пӧлекленыт, муным салмаш кӱктеныт. Ялна 600 суртан ыле, да чыланат пырля чумыргеныт: тушечын гармонь, тышечын гармонь дене толыт. Салмамуным кӱктена, булкым теве могайым кӱэштына. Садыште шинчат, тушто мурат, ӱдыр-каче-влакат куштат. Ӱдыр-влак шкеак ямдыленыт, чылажымат вара кочкыныт. Весылан аважат кочкышым ямдыла, рвезе кочкеш. А рвезе-влак пӱкшымат, коштымо виноградымат кондат. Кедр пӱкшым поян каче гына налеш.

— с. Изи Салаирка Гурьев район Кемерово кундем. 1992 ий.

Могилев губернийыште Микололан ӱдыр-влак тыгак чодырашке кумлаш коштыныт. Отышто тулым ылыжтеныт, да салмаш салмамуным кӱктеныт. Тиде кунар гынат Нӧлталтме-Тройчын йӱларадамым ушештара. Туге гынат, Миколо йӱла дене таҥастарымаште, тыште ӱдыр-влак веле огыл, тӱрлӧ ийготан ӱдырамаш-влакат пырля лийыныт[23].

Нурыш коштмаш

Николай Угодник шурно лектышым аралышылан шотлалтын, тудын пайремжылан нурыш коштмо йӱла лийын — пасум йыр коштын савырнымаш да озымым ончыштмаш. Кресаньык-влак шке пайремышт годым Николай Угодник шкеак пасум йыр ончен савырна да озымлан кушкаш полша ман шоненыт. Нур йыр коштмо годым кресаньык-влак ойыртемалтше пале гоч шурно нерген каҥашеныт. Миколо кечылан йӱр лийын гын, «Юмын куатле полышыжо», сай идалык лиеш ман шоненыт[21].

Нурыш лектын коштмо йӱларадам тӱҥ шотышто Кугече ден Тройчын коклаште, Йыван кече марте шукталтеш, тунам озым сайынак нӧлталт шуэш да парчам чумыраш тӱҥалеш[24].

Шнуй Миколо калык уш-акылыште

Миколо Чудотворец — христиан-влакын поснак пагалыме шнуй. Эрвел славян йӱлаште Миколын культшо юмо (Христосым) пагалымашыж дене утыр вияҥын[25].

Славян-влакын калык йӱлашт почеш, Миколо — шнуй-влак коклаште кугырак, Кум шнуй радамыште улеш: эсогыл Юмын престолыштыжат лийын кертеш[25]. Белорус Полесье легендыште тыге ойлалтеш: «сьвяты Микола не тольки старей за ўcix сьвятых, да мабыць и старшы над ими <…> Сьвяты Микола божы насьледник, як Бог памре (sic), то сьв. Микалай чудатворец будзе багаваць, да не хто иншы». Шнуйым поснак пагалыме нерген, Шнуй Миклайын «оза» лиймыж нерген легенде сюжет-влакат каласкалат: пуйто тудо черкыште пеш чот кумалын да шӧртньӧ короно шкеак вуйышкыжо камвозын (укр. карпат.)[26].

Эрвел ден касвел славян-влакын умылымаштышт Миколын верже («райысе вуй» — кава сравочым кучышо; чоным «вес тӱняшке шупшыкта; ратник-влаклан полша) Михаил Архангелын сынже дене варналтеш. Кечывалвел славян-влак кишкым пуштедыше да «пире пастырь» Георгий Победоносец дене иктеш ужыт[27].

Б. А. Успенскийын шонымашыж почеш, калык ойпогышто Миколын тӱҥ сомылжым (вольыкым да ир янлык-влакым, мланде пашам, мӱкшым аралыме тойымо тӱня дене кылым кучымыжо, маскан реликитше дене келыштарымаш), «поро» Николым тӱтан Илья дене таҥастарымаш калык уш-акылыште чийвера Волос (Велес) юмым Миколын лӱмжӧ дене алмаштыме нерген ойла[28][27].

Калыкмут ден пале-влак

  • Николо марте чыте, кеч пудешт, А Николо дене иле — ит коляне[21].
  • Никола Бачышка! Кугу йӱрым пу! Уржашкына, ӱдырамаш йытыныш, ведра дене шавалте![21]
  • Миколо деч йод, а тудо Спаслан каласа[29].
  • Миколо Угодник — тиде кугу пайрем![30]
  • Шошо Миколлан кечыже могай, теле Миколланат тугаяк[31].
  • Миколына толдале, нигӧмат ужын омыл, толын Чон — вигак кокытым ужам (Псков)[32].

Тыгак ончо

  • День Святителя Николая
  • Лемурия (праздник)

Палемдымаш

  1. ↑ Даль, 1879.
  2. А. Н. Афанасьев Народные русские легенды Архивная копия от 26 ага 2015 на Wayback Machine
  3. ↑ Максимов, 1903, с. 455.
  4. ↑ 4,0 4,1 Мельников, 1875.
  5. ↑ Дубровина, 2012, с. 47.
  6. ↑ 6,0 6,1 Агапкина, 2002, с. 324.
  7. Архиепископ Филарет. Русские святые, чтимые всею Церковью или местно. Январь, февраль, март, апрель. // Издание: СПб. , 1882, с. 122.
  8. Митрополит Московский и Коломенский Макарий. Глава IV Состояние богослужения Архивная копия от 24 идым 2015 на Wayback Machine / История Русской Церкви Архивная копия от 30 сорла 2012 на Wayback Machine. Т. II. // Издание: СПб. , 1889, с. 229.
  9. ↑ Протоиерей Николай Погребняк. Иконография образа святителя Николая. Дата обращения: 30 ӱярня 2012. Архивировано 1 ага 2012 года.
  10. ↑ Хрусталев Д. Г. Разыскания о Ефреме Переяславском. Спб., 2002, с. 254.
  11. ↑ Фурсова, 2003, с. 104.
  12. ↑ Иванов, Топоров, 1995, с. 274.
  13. ↑ Калинский, 1997, с. 125.
  14. ↑ Максимович, 1856, с. 80-81.
  15. ↑ Путилов, 2000, с. 113.
  16. ↑ Юдина, 2000, с. 43.
  17. ↑ Добровольский, 1900, с. 35–51.
  18. ↑ Гура, 1995, с. 415.
  19. ↑ Гура, 1995, с. 104.
  20. ↑ Золотова, 2000, с. 53.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 Николин день (недоступная ссылка) // Газета Бабр.ру, свидетельство о регистрации СМИ ПИ N ТУ 38-00116 от 17 марта 2009 г.
  22. ↑ Лутовинова, 1997, с. 54.
  23. ↑ Фурсова, 2000, с. 114.
  24. ↑ Агапкина, 2012, с. 446.
  25. ↑ 25,0 25,1 Белова, 2004, с. 398.
  26. ↑ Белова, 2004, с. 398–399.
  27. ↑ 27,0 27,1 Белова, 2004, с. 399.
  28. Успенский Б. А.Филологические разыскания в области славянских древностей (Реликты язычества в восточнославянском культе Николая Мирликийского). — М.: Изд-во МГУ, 1982. — C. 6, 7, 18-29 Архивная копия от 12 сӱрем 2017 на Wayback Machine
  29. ↑ Юдина, 2000, с. 282.
  30. ↑ Фурсова, 2003, с. 100.
  31. ↑ Фурсова, 2003, с. 103.
  32. ↑ Атрошенко, 2013.

Литератур

  • Агапкина Т. А. Мифопоэтические основы славянского народного календаря. Весенне-летний цикл. — М.: Индрик, 2002. — 816 с. — (Традиционная духовная культура славян. Современные исследования).
  • Хождение в жито / Т. А. Агапкина // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 2012. — Т. 5: С (Сказка) — Я (Ящерица). — С. 446–449. — ISBN 978-5-7133-1380-7.
  • Атрошенко О. В. Русская народная хрононимия: системно-функциональный и лексикографический аспекты // Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук. Уральский федеральный университет. — Екатеринбург, 2013.
  • Николай / О. В. Белова // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 2004. — Т. 3: К (Круг) — П (Перепёлка). — С. 398—401. — ISBN 5-7133-1207-0.
  • Волк / Гура А. В. // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 1995. — Т. 1: А (Август) — Г (Гусь). — С. 411—418. — ISBN 5-7133-0704-2.
  • Гура А. В. Волк // Славянская мифология. — М.: Эллис Лак, 1995. — С. 103—104. — 416 с.
  • Месяцеслов // Пословицы русского народа : Сборник пословиц, поговорок, речений, присловий, чистоговорок, прибауток, загадок, поверий и пр. / авт.-сост. В. И. Даль. — 2-е изд. — М., 1879. — Т. 2.
  • Добровольский В. Н. Значение народного праздника «свечи» // Этнографическое обозрение. — М., 1900. — № 4. — С. 35—51.
  • Дубровина С. Ю. Состав и системная адаптация лексики православия в русских диалектах (на материале тамбовских говоров): Монография. — Тамбов, 2012. — 213 с. Архивная копия от 17 ага 2017 на Wayback Machine
  • Золотова Т. Н. Локальные особенности и место в общерусской традиции календарных праздников русских Тоболо-Иртышского региона // Гуманитарные науки в Сибири. — Новосибирск: Издательство Сибирского отделения Российской академии наук, 2000. — № 3. — С. 51—56. — ISSN 0869-8651.
  • Иванов В. В., Топоров В. Н. Николай Угодник // Славянская мифология. Энциклопедический словарь. — М.: Эллис Лак, 1995. — С. 274. — ISBN 5-7195-0057-X.
  • Калинский И. Церковно-народный месяцеслов на Руси. — М.: Терра, 1997. — 301 с. — ISBN 5-300-01265-3.
  • Логинов К. К. Русский народный календарь Заонежья // Кижский вестник № 9 / Ред. И. В. Мельников, Р. Б. Калашникова. — Кижи: Музей-заповедник «Кижи», 2004.
  • Максимов С. В. Никола вешний // Нечистая, неведомая и крестная сила. — СПб.: Товарищество Р. Голике и А. Вильворг, 1903. — 529 с.
  • Максимович М. А. Дни и месяцы украинского поселянина (III. Май) // Русская беседа, том 3. — М.: Типография Александра Семена, 1856.
  • Мельников-Печерский П. И. В лесах. Книга вторая. — М., 1875.
  • Фольклор Кемеровской области. Хрестоматия / Сост., вступит. статья и примеч. Е. И. Лутовиновой. — Кемерово: Кузбассвузиздат, 1997. — 200 с. — ISBN 5-202-00193-2.
  • Путилов Б. Н. Древняя Русь в лицах. Боги, герои, люди. — СПб.: Азбука, 2000. — 367 с. — ISBN 5-267-00435-9.
  • Фурсова Е. Ф. Календарные обряды. Ч. 2: Обычаи и обряды летне-осеннего периода. — Новосибирск: Институт археологии и этнографии СО РАН, 2003. — 267 с. — (Этнография Сибири). — ISBN 5-7803-0116-6. Архивная копия от 29 ага 2007 на Wayback Machine
  • Фурсова Е. Ф. Традиционно-бытовые особенности культуры белорусов-переселенцев конца XIX-начала XX в. (по материалам этнографических экспедиций) // Белорусы в Сибири. — Новосибирск: Изд. СО РАН, 2000.
  • Шангина И. И. Многоликая Россия XIX начало XX в. — СПб.: Лики России, 2010. — 319 с. — ISBN 978-5-87417-334-0.
  • Юдина Н. А. Энциклопедия русских обычаев. — М.: Вече, 2000. — 510 с. — ISBN 578380813X.

Кылвер-влак

"https://mhr.ruwiki.ru/w/index.php?title=Шошо_Миколо&oldid=318363" гыч налме