Йӱдвел-касвел марий-влак
| Йӱдвел-касвел марий-влак | |
|---|---|
| Калык чот | 15 000 еҥ |
| Вераҥдылмаш |
|
| Йылме | йӱдвел-касвел марий йылме, руш |
| Религий | православий, марий Юмынйӱла |
| Кушко пура |
марий-влак курыкмарий-влак |
Йӱдвел-касвел марий-влак (йӱдв.-касв. мар. йөтнӫмӓл-кӓсвел маревлӓ) — ожнысекак Киров кундемын кечывалвел районлаштыже: Яраҥ, Тужа, Кикнур, Санчурск районлаште; Угарман кундемын йӱдвел-эрвел районлаштыже: Тоншай, Тонкин, Шахун, Воскресенск, Краснобак, Шаранге да Воротынск районлаште; Марий Элын Килемар ден Медведеве районлажын йӱдвел ужашыштыже марий-влакын этнографий тӱшкашт. Моткоч шукын чот рушаҥыныт да христианыш логалыныт. Тунамак Воскресенск районышто Кугу Юронго села воктене, Тоншай районышто Кугу Ашкат ял воктене да южо моло марий яллаште марий кӱсото-влак аралалт кодыныт
Шонаш лиеш: йӱдвел-касвел марий—влак тугай тӱшка марий улыт, кӧмытым руш-влак верысе Мӓрӹ шкелӱм гыч, олыкмарий-влакын Марий шкелӱмышт дене таҥастарымаште, меря маныныт, олыкмарий-влакше курымсерышлаште тюркла чирмеш гыч лекше черемис семын ончыкталтыныт.
Марий йылмын йӱдвел-касвел диалектше олык наречий деч палынак ойыртемалтеш, тиде амаллан кӧра Йошкар-Олаште лукмо марий литературым йӱдвел-касвел марий-влак шагал умылат. 2005 ийыште тиде наречий дене, возыктыш йылмылан негызым ыштен, икымше книгам савыктыме.
Угарман кундемысе Шаранге посёлкышто марий тӱвыра рӱдер уло, а Тоншай районышто «Маре вера» Марий юмынйӱла общиным регистрироватлыме[2]. Тылеч посна, Киров кундемын кечывалвел-касвел район тоштерлаште (Яраҥысе краеведений тоштер) да Угарман кундемын йӱдвел районласе тоштерлаште йӱдвел-касвел марий-влакын паша ӱзгарышт да сурткӧргӧ арверышт кумдан ончыкталтыныт.
1927 ийыште Яраҥыште Марий педагогике техникум почылтын[3].
2022 ий гыч Яраҥыште тылзе еда «Иркӓс» (Эрдене да кастене) руш да йӱдвел-касвел марий йылме дене метериалан увер-аҥар газет савыкталтеш.
Йӱдвел-касвел марий-влакын илыме верышт
Яраҥ район[4][5]
Кикнур район[4]
Санчурск район
Тужа район
| Тужа районысо йӱдвел-касвел марий-влакын илыме верышт | ||||
|---|---|---|---|---|
| № | Рушла | Марла (йӱдвел-касвел наречий) | Тип | Муниципал образований |
| 1 | Кошканур | Кошканөр | ял | Тужа ола шотан илем |
Тоншай район
| Тоншай кундемысе йӱдвел-касвел марий-влакын илыме верышт | ||||
|---|---|---|---|---|
| № | Рушла | Марла (северо-западное наречие) | Тип | Муниципаль образований |
| 1 | Большая Куверба | Кувервуй | ял | Пижма паша посёлко |
| 2 | Большая Лумарь | Лумаре | ял | Кодочигово ял шотан илем |
| 3 | Большие Селки | Селкӓ | ял | Увий ял шотан илем |
| 4 | Луговка | Луговко | ял | Увий ял шотан илем |
| 5 | Малая Лумарь | ? | ял | Кодочигово ял шотан илем |
| 6 | Малый Одошнур | Одошнөр | ял | Одошнур ял шотан илем |
| 7 | Малые Селки | ? | ял | Увий ял шотан илем |
| 8 | Малый Одошнур | ? | ял | Одошнур |
| 9 | Тоншаево | Пижӹмпал, Церкӹсала | паша посёлко | Тоншаево паша посёлко |
Тоншай район[4]
| Тоншай кундемысе йӱдвел-касвел марий-влакын илыме верышт | ||||
|---|---|---|---|---|
| № | Рушла | Марла (йӱдвел-касвел наречий) | Тип | Муниципал образований |
| 1 | Старые Краи | ? | деревня | Вязов ял шотан илем |
| 2 | Типайки | ? | деревня | Вязов ял шотан илем |
Шаранге район
| Шаранге кундемысе йӱдвел-касвел марий-влакын илыме верышт | ||||
|---|---|---|---|---|
| № | Рушла | Марла (йӱдвел-касвел наречий) | Тип | Муниципал образований |
| 1 | Большая Рудка | ? | села | Большерудкинский ял шотан илем |
| 2 | Большие Килимары | ? | ял | Роженцов ял шотан илем |
| 3 | Качеево | ? | ял | Черномуж ял шотан илем |
| 4 | Козлянур | ? | ял | Кушнур ял шотан илем |
| 5 | Кугланур | Кугыланөр | села | Большерудкинский ял шотан илем |
| 6 | Кушнур | ? | ял | Кушнур ял шотан илем |
| 7 | Малый Рейчваж | ? | ял | Рабочий посёлок Шаранга |
| 8 | Марс | ? | ял | Черномуж ял шотан илем |
| 9 | Мельниково | ? | ял | Роженцовский ял шотан илем |
| 10 | Пайдушево | Цернӓ | ял | Черномуж ял шотан илем |
| 11 | Рудомучакш | ? | ял | Большерудкинский ял шотан илем |
| 12 | Черномуж | Каремсала | ял | Черномуж ял шотан илем |
| 13 | Чура | ? | ял | Большеустинский ял шотан илем |
| 14 | Шаранга | Шӓрӓҥ | паша посёлко | Шаранга паша посёлко |
Шахун район
Воскресенск район
Краснобак район
Палыме йӱдвел-касвел марий-влак
- Тужаров, Геннадий Матвеевич (1931-2008) — марий лингвист.[важым 2514 кече ончыктымо огыл]Q41710Йӱдвел-касвел марий-влак
- Журнакова, Матильда Алексеевна (1905-1980) — шанчызе-ветеринар, икымше марий ӱдырамаш — ветеринар шанче доктор[6]
- Яндубаев, Сергей Васильевич (1957 шоч.) — марий скульптор.[важым 2410 кече ончыктымо огыл]Q41710Йӱдвел-касвел марий-влак
- Темерешев, Пётр Иванович (1911-1986) — совет политике пашаеҥ.[важым 2410 кече ончыктымо огыл]Q41710Йӱдвел-касвел марий-влак
- Тактаров, Олег Николаевич (1967 шоч.) — Российысе спортсмен, акутёр, телевӱдышӧ[7].
- Луппов, Анатолий Борисович (1929 шоч.) — марий композитор, икымше марий балетын авторжо.[важым 2244 кече ончыктымо огыл]Q41710Йӱдвел-касвел марий-влак
- Алмакаев, Пётр Афанасьевич (1916-1998) — совет политике пашаеҥ.
Тыгак ончо
Палемдымаш
- ↑ 1 2 3 Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года. Дата обращения: 9 ага 2018. Архивировано 7 шорыкйол 2019 года.
- ↑ В Нижегородской области зарегистрировали марийскую общину. MariUver. Дата обращения: 12 шорыкйол 2022. Архивировано 14 вӱдшор 2021 года.
- ↑ Яранск / М. И. Кутюков // Энциклопедия земли Вятской : в 10 т. / председатель ред. комиссии В. А. Ситников. — Киров : Государственное издательско-полиграфическое предприятие «Вятка», 1994. — Т. 1: Города / сост. В. Ф. Пономарёв. — С. 208. — 448 с. — 30 000 экз. — ISBN 5-86645-004-6.
- ↑ 1 2 3 Перепись населения 1926 года.— вып. II. Яранский уезд / Список населённых мест Вятской губернии.— Вятка, 1927.
- ↑ В восточной части Яранского района проживают луговые марийцы. Это населённые пункты: Берляки, Камашка, Коновалово, Магазейские, Мари-Ушем, Никулята, Побекнур, Пушкино, Шагадаки, Ширкино.
- ↑ Махоткин А. Г., Колесников А. Ю. Журнакова, Матильда Алексеевна // Марийская биографическая энциклопедия / Авт.-сост. В. А. Мочаев. — 2-е изд. — Йошкар-Ола: Марийский биографический центр, 2017. — С. 150. — 606 с. — 1500 экз. — ISBN 978-5-905314-35-3.
- ↑ Олег Тактаров. Откуда его корни? Дата обращения: 12 шорыкйол 2022. Архивировано 23 пургыж 2020 года.
Литератур
- Энциклопедия Республики Марий Эл / Отв. ред. Н. И. Сараева. — Йошкар-Ола, 2009. — С. 159—166, 523—524. — 872 с. — 3505 экз. — ISBN 978-5-94950-049-1.
- Яналов В. Марийцы Вятской земли // Знамя коммунизма.— № 119 (9920).— Яранск, 30 сентября 1989 года.— С. 3.
Кылвер-влак
- Н. Морохин. Марийские священные рощи Нижегородской области как природно-культурные памятники. Фонд «Дать понять»
- Мари. Research: Антропологический дневник Д. Доронина о нижегородских марийцах
| Тӱвыра | |
|---|---|
| Этнографий тӱшка-влак | |
| Марий-влакын илыме верышт | |
| Марий йылме | |
| Религий дене кыл | |
| Тӱрлӧ | |
