Богдан Хмельницкий орден

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал
Тиде терминын вес ыҥжат уло, Богдан Хмельницкий орден (ыҥ-влак) онч.
Богдан Хмельницкий орден
I степенян
Изображение орденской планки Изображение награды
II степенян
Изображение орденской планки второй степени награды Изображение второй степени награды
III степенян
Изображение орденской планки третьей степени награды Изображение третьей степени награды
Эл Флаг СССР СССР
Тип орден
Кӧлан пуалтеш Йошкар Армий да Сарзе-Теҥыз флотын командир ден боец-влак, партизан отряд-влакын вуйлатышышт да партизан-влак
Кумылаҥдыш амал тушманым кырен шалатыме операцийлаште посна чоткыдылыклан да моштымашлан, кугу патриотизмлан, патырлыклан да шкем чаманыдымылан
Статус огеш кучыкталт
Статистике
Параметр Диаметр 55 мм
Ыштыме кече 1943 ий 10 шыжа
Икымше суапландарымаш 1943 ий 26 шыжа
Суапландарыме чот 8451
Черет
Кугурак награде I степенян: I степенян Нахимов орден,
II степенян: II степенян Нахимов орден,
III степенян: III степенян Кутузов орден
Изирак награде I степенян: II степенян Суворов орден,
II степенян: III степенян Суворов орден,
III степенян: Александр Невский орден
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Богдан Хмельницкий орден — Кугу Ачамланде сар жапысе совет сарзе орден.

Орденын статутшо

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Орден СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын I, II да III степенян Богдан Хмельницкий орденым тӧнежлыме нерген 1943 ий 10 октябрьысе Указше дене ышталтын. Варажым тиде Указыш СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын 1947 ий 26 февральысе Указше дене вашталтышым пуртымо.

Орден дене Йошкар Армийын да Сарзе-Теҥыз Флотын тушманым кырен шалатыме операцийлаште посна чоткыдылыкым да моштымашым, совет мландым немыч руалтыше-влак деч утарыме верч кредалмаште кугу патриотизмым, патырлыкым да шкем чаманыдымым ончыктышо командир ден боец-влакым, партизан отряд-влакын вуйлатышыштым да партизан-влакым суапландаралтыт.

Богдан Хмельницкий орден дене суапландарымаш СССР Кӱшыл Кавҥаш Президиумын Указше дене шукталтеш.

Богдан Хмельницкий орден кум степень гыч шога: I, II, да III степень. Орденын эн кӱшыл степеньжылан I степень шотлалтеш.

I степенян Богдан Хмельницкий орден дене фронт, флот, армий, флотилий командующий-влак, нунын алмаштышышт, штаб начальник-влак, пӧлка-влакын оперативный управлений начальникышт да фронт, флот, армий да флотилий-влакын тӱрлӧ сарзывийыштын начальникышт, партизан отряд соединений-влакын командирышт суапландаралтыт:

  • Сеҥымашан, моштен кучылтмо манёвр дене эртарыме операцийлан, кунам тидлан кӧра тушман деч, районым, олам, посна стратегийлык кӱлешан илымверым утарыме, тидын годым тушманлан илыше вийже ден техникыжлан кугу йомдарымашым кондымо;
  • Партизан отряд-влакын соединенийыштын эртарыме операцийлан, кунам тидлан кӧра тушманын сарзывийжын штабшым кырен шалатыме, тудын сарзе базыжым руалтен налме, тушманын виян да техникан кугу транпсортшым пытарыме, тыгак Йошкар Армийын частьше-влак дене пырля моштен эртарыме сӧйлык операцийлан, кунам тидлан кора совет территорийын кугу ужашыжым тушман деч утарыме.

II степенян Богдан Хмельницкий орден дене корпус, дивизий, бригаде да полк командир-влак, нунын алмаштышышт, штаб начальник-влак, партизан отряд-влакын соединенийыштын командирышт, нунын алмаштышышт да штаб начальник-влак, партизан отряд-влакын командирышт суапландаралтыт:

  • Тушманын пеҥгыдемдыме полосажым кӱрлын лекмылан, вӱд чарак гоч сайын вончымо операцийлан, тушманын тылышкыжо келгын пурымылан, кунам тидлан кӧра тушманын коммуникацийжым кугун локтылмо да тудын тылысе йӧнлӧ базыже-влаклан кугу зияным ыштыме;
  • Партизан отрядын моштен вораԋдарыме да сайын эртарыме операцийлан, кунам тидлан кӧра тушманын эҥертыш пунктшым кырен шалатыме, тушман гарнизоным пытарыме, немыч куллыкыш наҥгайышаш совет граждан-влакым утарыме, тушманын коммуникацийже ден кыл линийже-влакым пудыртымо, транспортшым пытарыме.

III степенян Богдан Хмельницкий орден дене рядовой, сержант, старшина да батальон командир ден нунылан келшыше йотке офисер состав, партизан отряд-влакын командирышт, партизан отряд-влак подразделенийын командирышт да партизан-влак суапландаралтыт:

  • Подразделений командирын сӧйлык операцийыште лӱддымӧ инициативым да чоткыдылыкым ончыктымылан, кунам тидыже тушманым кырен шалаташ, илымверым але кӱлешан рубежым руалтен налаш йӧн ыштен;
  • Партизан отряд командирын лӱддымылыкым да муын моштымашым ончыктымыжлан, кунам тидыже сӧйлык операцийым сеҥымашын эртараш, тушманлан неле зияным ышташ да тудын сарзе мероприятийжым кӱрлаш йӧным ыштен;
  • Сӧйлык заданийым шуктымо годым ончыктымо шке инициативылан, патырлык ден кыртмен тыршымашлан, кунам тидыже подразделенийын але партизан отрядын эртарыме операцийлан сеҥымашым кондаш йӧным ыштен.

Богдан Хмельницкий орден оҥын пурла велыштыжее кондышталтеш. СССР-ын моло орденже-влак улмо годым I ден II степенян Богдан Хмельницкий орден келшыше степенян Нахимов орден деч вара верлана, III степенян Богдан Хмельницкий орден — III степенян Кутузов орден деч вара.

1944 ий 9 февральыште «Йошкар Армийын артиллерий командующийжылан, фронт-влакын артиллерий командующийыштлан, Противовоздушный аралымашын Эрвел да Касвел фронт-влакын командующийыштлан Богдан Хмельницкий да Чап орден-влак дене суапландараш правам пуымо нерген» Указ лектын, тудлан келшышын южо военачальник-влаклан СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын лӱмжӧ дене рядовой, сержант да офицер составым III степенян Богдан Хмельницкий да II ден III степенян Чап орден дене суапландараш правам пуымо[1].

Ойыртем-влак

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Богдан Хмельницкий орден — Кугу Ачамланде сар годым тӧнежлыме совет «кукшымландысе» полководецлык орден-влак кокла гыч пытартышыже. Тиде полководецлык улыжат ик совет орден, кудын кумшо степеньже дене рядовой-влакым, тыгак партизан-влакым суапландараш лийын.

Богдан Хмельницкий орден — СССР-ын улыжат ик орденже, кушто руш йылме дене огыл возымо (укр. Богдан Хмельницький).

Украиным утарыме пагытыште 1-ше Украин фронтын Сарзе Каҥашыжын членже генерал-лейтенант Н. С. Хрущёвын темлымашыж дене ышталтын; тудым ыштыше-влак коклаште украин культур пашаеҥ-влак лийыныт: кинорежиссёр А. П. Довженко[2] да поэт Микола Бажан.

Орденын эн сай эскизшылан конкурсышто 13 художник лийын. Художник Н. И. Москалёвын да график А. С. Пащенкон эскизыштым пеҥгыдемдыме[2]. Орденын шке лӱмжӧ да украин йылме дене возымаш тудын утларакше УССР деке лишыл улмыжым ончыктеныт, кеч статутышто официальнын тидым нигушто палемдыме огыл. Чынжым тудын дене тӱҥ шотышто ныл Украин фронтышто ойыртемалтше-влакым суапландарыме. Кумдан туддене партизан-влакым суапландарыме, нунын коклаште С. А. Ковпак, А. Н. Сабуров, З. А. Богатырь, Ф. И. Коротков да молат лийыныт.

1 №-ан I степенян Богдан Хмельницкий орденым СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын 1943 ий 26 октябрьысе Указше дене 3-шо Украин фронтын 12-шо армийжын командующийже генерал-майор А. И. Даниловлан кучыктымо. Чылаже тиде орден дене 323 суапландарымашым ыштыме. Генерал-влак В. К. Баранов, Н. А. Борзов, И. Т. Булычёв, Ф. Ф. Жмаченко, Н. Т. Кальченко, С. И. Морозов да южо молат I степенян орденым кок гана сулен налыныт.

1 №-ан II степенян Богдан Хмельницкий орден СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын 1943 ий 26 октябрьысе Указше дене сапёр батальонын командирже майор Б. В. Тарасенколан Днепрым форсироватлыме годым тудын гоч вончаш йӧным ыштымылан кучыктеныт. Чылаже тиде орден дене 2390 суапландарымашым ыштыме. Генерал-влак В. С. Бисярин, Г. А. Курносов, И. И. Ладыгин, Д. Н. Морозов[3], И. К. Николаев, А. Я. Новак, полковник-влак Л. С. Гудков, В. К. Жидков, П. М. Зоркин, П. И. Кузнецов, М. Н. Сажин да икмыняр молат II степенян орденым кок гана сулен налыныт.

1 №-ан III степенян Богдан Хмельницкий орден дене 1943 ий 28 октябрьыште батальон командирын алмаштышыжле старший лейтенант Т. Д. Рыбиным суапландарыме. Чылаже тиде орден дене 5738 суапландарымашым ыштыме.

РФ Обороно министерствын Рӱдӧ архившын уверже почеш 2014 ий ноябрьлан Богдан Хмельницкий орденым суапландарыме 876 еҥлан кучыктымо огыл[4].

Богдан Хмельницкий орденын сакалтыме изи колодкан вариантше лийын огыл, а эре штифтан ышталтын.

  • Орден почто маркылаште да конвертлаште
  • СССР-ын маркыже, 1945

    СССР-ын маркыже, 1945

  • СССР-ын маркыже, 1948

    СССР-ын маркыже, 1948

  • СССР-ын маркыже, 1949

    СССР-ын маркыже, 1949

  • СССР-ын конвертше, 1987

    СССР-ын конвертше, 1987

Орденын палыме кавалерже-влак

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  • Hero of the Soviet Union medal.png Бирюзов С. С. Совет Ушем Маршал
  • Hero of the Soviet Union medal.pngHero of the Soviet Union medal.png Ковпак С. А. 1-ше Украин партизан дивизийын командирже, генерал-майор. I степенян Богдан Хмельницкий орден (7.8.1944)
  • Hero of the Soviet Union medal.pngHero of the Soviet Union medal.png Кошевой П. К. Совет Ушем Маршал I степенян Богдан Хмельницкий орден (05.05.1945)
  • Пронин А. М. (1899—1987) Генерал-лейтенант I степенян Богдан Хмельницкий орден
  • Hero of the Soviet Union medal.pngHero of the Soviet Union medal.png Черняховский И. Д. армий генерал.

Оҥай факт-влак

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  • Медицине службын генерал-лейтенантше Клюсс Иван Александрович улыжат ик медпашаеҥ лийын, кӧ кок Богдан Хмельницкий орден (дене суапландаралтын (1-ше да 2-шо степень дене).
  • Старшина Дубинда, Павел Христофорович улыжат ик Совет Ушем Герой да Чап орденын тичмаш кавалерже лийын, кӧм тыгак 3-шо степенян Богдан Хмельницкий орден дене суапландарыме.
  • Йошкарармеец Мулкай Авелов 3-шо степенян Богдан Хмельницкий орден дене суапландаралтын, кеч тудын служитлыме 902-шо стрелковый полкын командирже эн ончычшо Йошкар Шӱдыр орденым пуаш темлен[5].

Кызытсе Украиныште

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

1995 ий 3 майыште Украинын президентше Леонид Кучма Украинын тыгаяк лӱман кугыжаныш наградыжым ыштен — Богдан Хмельницкий орден.

Палемдымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  1. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР «О предоставлении командующему артиллерией Красной Армии, командующим артиллерией фронтов, командующим Восточным и Западным фронтами Противовоздушной обороны права награждения орденами Богдана Хмельницкого и Славы» от 9 февраля 1944 года // Ведомости Верховного Совета Союза Советских Социалистических Республик : газета. — 1944. — 17 пургыж (№ 10 (270)). — С. 1.
  2. ↑ 1 2 Балязин В. Н. За подвиг ратный и трудовой. — М: Просвещение, 1987. — С. 136.
  3. ↑ Генерал-майор авиации Морозов Дмитрий Николаевич (в мундире с наградами). Дата обращения: 7 пеледыш 2021. Архивировано 25 теле 2017 года.
  4. ↑ Российская газета — неделя. № 44, 2014. С. 30.
  5. ↑ Наградной лист на М. Авелова на сайте «Герои страны». Дата обращения: 1 ӱярня 2021. Архивировано 1 шорыкйол 2021 года.

Литератур

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  • Балязин В. Н., Дуров В. А., Ка­за­ке­вич А. Н. Са­мые зна­ме­ни­тые на­гра­ды Рос­сии. М., 2003.
  • Дуров В. А. Русские и советские боевые награды. Государственный ордена Ленина исторический музей. — М.: Внешторгиздат, 1990. — С. 53—60.
  • Дуров В. А. На­гра­ды Ве­ли­кой Оте­че­ст­вен­ной. М., 1993.
  • Колесников Г. А., Рожков А. М. Ордена и медали СССР. — Мн.: Народная асвета, 1986. — С. 41—43.
  • Малинкин А. Н. Символика орденов СССР. Исследование по социологии награды. — М.: Фонд «Новое тысячелетие», 2005. — 136 с. — ISBN 5-86947-958-7.
  • Музалевский М. Ю. Ор­ден Бо­гда­на Хмель­ниц­ко­го // Ка­ва­лер. 2002. № 7;
  • Потрашков С. В., Лившиц И. И. Награды Второй мировой войны. — М.: Эксмо, 2008. — С. 179. — ISBN 978-5-699-29296-7.
  • Сбор­ник за­ко­но­да­тель­ных ак­тов о го­су­дар­ст­вен­ных на­гра­дах СССР. М., 1987.
  • Смыслов О. С. Награды Великой Победы. — М.: Вече, 2010. — С. 100—109. — (История наград). — ISBN 978-5-9533-4637-5.
  • Суржик Д. В. Награды Второй мировой войны. — М.: ОЛМА Медиа Групп, 2011. — С. 66—67. — ISBN 978-5-373-03798-3.
  • Царёва Т. Б. Все награды Второй мировой войны. Ордена, медали и нагрудные знаки. — Ростов н/Д.: Владис, 2010. — С. 55—58. — (Историческая библиотека). — ISBN 978-5-9567-0859-0.
  • Экштут С. А. Четыре украинских фронта Богдана Хмельницкого. Единственный советский орден с надписью на украинском языке учрежден по сценарию Александра Довженко // «Родина», 22.-08.2022

Кылвер-влак

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
"https://mhr.ruwiki.ru/w/index.php?title=Богдан_Хмельницкий_орден&oldid=635030" гыч налме