1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Германийым сеҥымылан (медаль)

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал
«1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Германийым сеҥымылан» медаль
Изображение орденской планки Изображение награды
Эл  СССР
Тип медаль
Кӧлан пуалтеш Кугу Ачамланде сар жапыште Йошкар Армийын, Сарзе-теҥыз флотын да НКВД сарзывийын чыла сарзыслужышылан да штатысе составыштлан
Статус огеш кучыкталт
Статистике
Параметр диаметр — 32 мм
материал — вӱргене
Ыштыме кече 1945 ий 9 ага
Суапландарыме чот 14 933 000 наре
Черет
Кугурак награде «Совет Заполярьем аралымылан» медаль
Изирак награде 1941—1945 гг. ийласе Кугу Ачамланде сарыште сеҥымылан 20 ий» лӱмгече медаль
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

«1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Германийым сеҥымылан» медаль — СССР-ыште кумдан шарлыше ик эн палыме награде. Медаль моткоч шкешотан сӧрастарыман лийын. Ыштыше-влакын шонымашышт почеш, тудын чурий велыштыже куатым да авторитетым ончыктышо Иосиф Сталинын профильжым сӱретлыме да «Мемнан пашана чын — ме сеҥенна» возымым вераҥдыме. Тупынь велыштыже тиде ойыртемыш палын кӱлешлыкшым да чапшым посна палемдыше тудын тӱрыс лӱмжӧ возалтын.

Наградым СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын 1945 ий 9 майысе Указше дене тӧнежлыме. Медальын авторжо-влак — художник-влак И. Я. Романов ден И. К. Андрианов. Кызытсе жапыште ок кучыкталт.

Награде нерген каласкален возымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Медаль вӱргене гыч ыштыме 32 мм диаметран тыртыш лийын. Чурий велыштыже маршал форман Сталинын сӱретше лийын, тудым шолашкыла савырыме. Наградын кӱшыл ужашыжым «Мемнан пашана чын» манын возымаш дене сӧрастарыме, а ӱлыл ужашыштыже «Ме сеҥенна» манын возымо (чыла букважат кугу улыт). Медальын тупынь велыштыже «1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Германийым сеҥымылан» манын возымаш лийын (чыла букважат кугу улыт), а ӱлыл ужашыштыже изи шӱдыр вераҥдалтын. Медальыште чыла возымаш оварген шогышо улыт[1][2].

Награде стандартан вич лукан колодко дене колча да изи пылыш гоч ушалтын. Колодкым 24 мм лопкытан порсын тасма дене шупшмо. Тиде тасмаште кутынек кайыше 5 икгай изи корно вераҥдалтын: 2 нарынче да 3 шеме. Тасма тӱрым нарынче тӱсан изи корно-влак дене тӱраҥдыме[1][2].

Медальым кучыктымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Медальым Йошкар Армийын, Сарзе-теҥыз флотын да НКВД сарзывийын саргуралан вийжын тушманым кырен шалатымаште вигак участвоватлыше чыла сарзыслужышылан да штатысе составыштлан кучыктеныт. Тышке нунат пуреныт, кӧмытлан сарзе паша каен шогымо зоным сусыргымылан кӧра але кугыжаныш да партий орган-влакын пунчалышт почеш армийдыме пашалан кудалтен каяшышт пернен. Варарак тудым НКВД ден Кугыжаныш лӱдыкшыдымылык орган-влакын пашаеҥыштлан пуаш тӱҥалыныт[3][4].

Награде тыгак СССР Элӧрдыж торгайымаш калык комиссариатын Тӱҥ таможньо управленийжын должностьышто улшо еҥыштлан пуалтын. Кугу Ачамланде сар жапыште совет таможенник-влак регулярный армийлан чыла саргуралым, боеприпасым, транспорт да кыл йӧным, молым ситарымашым, вургемым да кочкышым колтымаште кугу рольым шуктеныт[5]. Медальым йотэл граждан-влакланат пуымо случай-влак палыме улыт[2]. Нацист сарзывий да тудын союзникше-влак ваштареш кредалмаште участвоватлыше Болгар калык армийын сарзыслужышыжо-влакым чумыр налмаште 120 000 гана суапландареныт[6][7]. 1945 ий 5 июньышто Авиацийын тӱҥ маршалже А. А. Новиков «1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Германийым сеҥымылан» медальым «Нормандия–Неман» истребительный авиаций полкын офицер составшылан кучыктен. Тиде церемоний годым совет сарзе вуйлатышын кидше гыч 36 француз лётчик наградым налын[8].

Тиде медаль СССР-ыште эн кумдан шарлыше награде лийын да ик гана веле пуалтын. Сар пытыме деч вара вигак 13 666 000 наре салтак ден офицерым медаль дене суапландареныт. Шуко медальым шушаш ийлаште кучыктеныт. 1995 ий 1 январьлан данный почеш, наградым 15 000 000 наре гражданин налын[1][3][4][9][10][11].

«1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Германийым сеҥымылан» медальым СССР Кӱшыл Каҥаш Президиум лӱм дене Кугу Ачамланде сарыште лиймым пеҥгыдемдыше документ почеш пуэныт. Тиде документым войскасе часть-влакын командирышт, сарзе-эмлыме заведений-влакын вуйлатышышт да областьла ден олаласе шемер депутат-влак Каҥашын исполкомышт пуэныт. Медаль оҥын шола велныже кондышталтеш да, моло награде улмо годым, «Совет Заполярьем аралымылан» медаль деч вара вераҥдалтеш[2].

Наградым ыштыме историй

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

1944 ий октябрьыште СССР Кӱшыл тӱҥ командованийым вуйлатымаште, сар жапыште пеҥгыде сеҥымаш лишеммым палемдаш манын, шарнымаш наградым ышташ лийме нерген йодышым каҥашымаш тӱҥалыныт. 1945 ий май тӱҥалтыште Совет армийын тыл начальникше генерал Хрулёв техникылык комитетын пашаеҥже-шамычлан сарын участникше-влаклан наградын проектшым ышташ пуэн. 1945 ий тӱҥалтыште 20 наре эскизым ончыктымо. Эсогыл тыгай вариант-влакат лийыныт, кунам тӱрлӧ медаль салтакын фронтышто мыняр жапым эртарымыжым шотыш налыныт. Но пытартышлан пунчалыныт: награде чылаланат икгай лийшаш. Эскизым ыштымаште пеш шуко сӱретче участвоватлен, но медальын пытартыш проектшым Романов ден Андрианов ыштеныт[1][4].

Икымше медаль-влакым Монетный дворышто ыштыме да 1945 ий 15 июньышто СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумыш кӱшыл сарзыначальник-влаклан кучыкташ кондымо. Икымше налше-шамыч коклаште маршал-влак Рокоссовский ден Толбухин, генерал-влак Антонов ден Пуркаев генерал, тыгак генерал-полковник-влак Берзарин, Гусев да Захаров лийыныт[2][4][12].

1946 ийыште тиде медальын сӱретше почто маркылаште лектын[3]. 1951 ий 5 февральыште СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын Указше лектын, тудо палемден: медаль да тудын ӱшандарыше кагазше налше еҥын колымекше ешыштыжак кодшаш, тек тиде награде нерген шарнымаш тудын колымекыжат аралалтеш. Тиде Указ деч ончыч медальымат, тудым кучыктымо нерген ӱшандарыше кагазымат налше еҥын колымыж деч вара кугыжанышлан пӧртылтеныт[1][2][4].

Моло награде-влакым пуымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

«1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Германийым сеҥымылан» медальым сулен налше еҥ-влак варарак нине лӱмгечылык медаль-влак дене суапландаралт кертыныт:

  • 1965 ийыште — «1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Сеҥымылан коло ий» лӱмгечылык медаль
  • 1975 ийыште — «1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Сеҥымылан кумло ий» лӱмгечылык медаль
  • 1985 ийыште — «1941–1944 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Сеҥымылан нылле ий» лӱмгечылык медаль
  • 1995 ийыште — «1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Сеҥымылан 50 ий» лӱмгечылык медаль
  • 2005 ийыште — «1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Сеҥымылан 60 ий» лӱмгечылык медаль
  • 2010 лӱмгечылык — «1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Сеҥымылан 65 ий» лӱмгечылык медаль
  • 2015 ийыште — «1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Сеҥымылан 70 ий» лӱмгечылык медаль
  • 2020 ийыште — «1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Сеҥымылан 75 ий» лӱмгечылык медаль[4][7][9].

Иллюстраций-влак

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  • Медальын реверсше

    Медальын реверсше

  • Медальлан ӱшандарыше кагаз

    Медальлан ӱшандарыше кагаз

  • СССР почто марке, 1946 ий

    СССР почто марке, 1946 ий

Тыгак ончо

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Палемдымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  1. ↑ 1 2 3 4 5 Сергей Юферев. Боевые ордена и медали Советского Союза. Медали победы. Военное обозрение. Дата обращения: 13 теле 2023.
  2. ↑ 1 2 3 4 5 6 Медаль "За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг". mondvor.narod.ru. Дата обращения: 13 теле 2023.
  3. ↑ 1 2 3 Медаль «За Победу над Германией». Сколько было награждений и как выглядит удостоверение? urklad.ru (22 теле 2020). Дата обращения: 13 теле 2023.
  4. ↑ 1 2 3 4 5 6 Мария Багринцева. Какая награда стала самой массовой в СССР. pnp.ru (9 ага 2019). Дата обращения: 13 теле 2023.
  5. ↑ Рашкулёв и др., 2015, с. 73.
  6. ↑ Армии стран Варшавского договора, 1985, с. 43.
  7. ↑ 1 2 Сборник законодательных актов о государственных наградах СССР. — М.: Известия, 1987. — 336 с.
  8. ↑ Информация в электронном банке документов «Память народа».Архивные материалы ЦАМО (ф. 33, оп. 44677, д. 607, л. 254—255).
  9. ↑ 1 2 Багринцева М. Какая награда стала самой массовой в СССР. Парламентская газета (9 ага 2019). Дата обращения: 12 теле 2023.
  10. ↑ Шунков, 2008, с. 344.
  11. ↑ Дуров, 2005, с. 243.
  12. ↑ Андрей Сидорчик. За нашу Победу. История самой массовой награды Великой Отечественной. Аргументы и факты (9 ага 2014). Дата обращения: 13 теле 2023.

Литератур

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  • Болгарская Народная Армия // Армии стран Варшавского договора: справочник / А. Д. Вербицкий, Н. Н. Ефимов, Б. С. Иванов ; ред. Д. А. Волкогонов. — М.: Воениздат, 1985. — 223 с. — (Библиотека офицера).
  • Великая Отечественная война // Россия. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004. — С. 380—387. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. [б. н.]). — ISBN 5-85270-326-5.
  • Военный энциклопедический словарь. — М.: Издательский дом «ОНИКС 21 век», 2002. — 1432 с. — ISBN 5-329-00712-7.
  • Володин А. Н., Мерлай Н. М. Медали СССР. — СПб.: Печатный двор, 1997. — С. 98—99. — ISBN 5-7062-0111-0.
  • Дуров В. А. Отечественные награды, 1918—1991 гг. / В. А. Дуров. — М.: Просвещение, 2005. — 256 с. — ISBN 5-09-014190-8.
  • Изотова М. А., Царёва Т. Б. Все награды России и СССР. Ордена, медали и нагрудные знаки. Полная энциклопедия орденов и медалей России. — Ростов н/Д: Вадис: М.: РИПОЛ классик, 2008. — 432 с. — (Большой энциклопедический словарь). — ISBN 978-5-9567-0344-1 (Все награды России и СССР). — ISBN 978-5-386-00603-7 (Полная энциклопедия орденов и медалей России).
  • Колесников Г. А., Рожков А. М. Ордена и медали СССР. — Мн.: Народная асвета, 1986. — С. 82—83.
  • Награды за исполнение таможенной службы : к 25-летию таможенной службы Российской Федерации / сост.: В. И. Рашкулёв. и др. — М., 2015. — 121 с.
  • Рогов М. А. История наград и знаков МВД России (1802—2002). — М.: «Интерпресс», 2004. — 543 с. — ISBN 1-932525-24-6.
  • Царёва Т. Б. Все награды Второй мировой войны. Ордена, медали и нагрудные знаки / Т. Б. Царёва. — Ростов н/Д.: Вадис, 2010. — 480 с. — (Историческая библиотека). — ISBN 978-5-9567-0859-0.
  • Шашуро С. В. Наследование государственных наград СССР: проблемные аспекты правового регулирования // Проблемы правоохранительной деятельности : журнал. — 2021. — № 1. — С. 11—21.
  • Шишков С. С., Музалевский М. В. Ордена и медали СССР: справочник в 2-х томах. — Владивосток: Ворон, 1996. — Т. 2. — 407 с.
  • Шунков В. Н. Красная Армия / В. Н. Шунков. — М.: АСТ; Мн.: Харвест, 2008. — 352 с. — 4000 экз. — ISBN 5-17-037177-2 (Аст), ISBN 985-13-0946-X (Харвест).

Кылвер-влак

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]


"https://mhr.ruwiki.ru/w/index.php?title=1941–1945_ийласе_Кугу_Ачамланде_сарыште_Германийым_сеҥымылан_(медаль)&oldid=641790" гыч налме