Матросов, Александр Матвеевич

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал
РУВИКИ-ште тыгай тукымлӱм дене вес еҥ нерген статьям лудаш лиеш: Матросов.
Александр Матвеевич Матросов
Alexander Matveyevich Matrosov.jpg
Шочмо годым лӱм руш. Александр Матвеевич Матросов
Шочмо кече 5 пургыж 1924(1924-02-05)[1]
Шочмо вер
Колымо кече 27 пургыж 1943(1943-02-27) (19 ий)
Колымо вер
Пурымаш  СССР
Войскан родшо Пашазе-кресаньык Йошкар армий[d]
Службо жап 1942—1943
Званий йошкарармеец
Кредалмаш/сар Кугу Ачамланде сар
Награде да премий
Герой Советского Союза
Орден Ленина
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Александр Матвеевич Матросов (1924 ий 5 февраль, Екатеринослав — 1943 ий 27 февраль, Чернушки, Калинин область) — Совет Ушемын Талешкыже (1943 ий 19 июнь), йошкарармеец, Калинин фронтысо генерал М. Н. Герасимовын 6-шо Сталинский Сибирьысе добровольческий стрелковый корпусын оперативный тӱшкажын И. В. Сталин лӱмеш 91-ше посна Сибирьысе добровольческий бригадыжын 2-шо посна стрелковый батальонжын стрелок-автоматчикше, ВЛКСМ член. Шке оҥжо дене немыч ДЗОТ-ын амбразуржым петырен, взводшын боецше-влаклан тушманын тулан точкыжым темдалаш йӧным ыштен, 19 ияш колен. Тудын подвигше газетлаште, журналлаште, литературышто, киношто кумдан ончыкталтын да руш йылмыште кӱэмалтше ойсавыртышыш савырнен («Александр Матросовын подвигше», «Матросовын подвигше»).

Илыш корныжо

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Официал версий почеш Александр Матвеевич Матросов 1924 ий 5 февральыште Украин ССР Екатеринослав губернийысе Екатеринославыште шочын[2].

1942 ий 30 сентябрь гыч Краснохолмскысо пехотный училищыште 5 ротын курсантшылан тунемаш тӱҥалын. 1942 ий ноябрьыште комсомолыш пурен. 1942 ий декабрьыште училищын курсантше-влак дене пырля Астраханьыш (але Астрахань областьысе Харабалиш) чумырымо пунктыш тунемаш колтеныт.

1943 ий 18 январьыште Чкалов (кызыт Оренбург) областьысе Платовко станций гыч училищын курсантше-влак дене пырля шке кумылын Калинин фронтыш каен. 1943 ий 12 февральыште Матросов частьыш толын, И. В. Сталин лӱмеш 91-ше посна Сибирьысе добровольческий бригадын (вара 56-шо гвардейский стрелковый дивизийын 254-ше гвардейский стрелковый полкшо, Калинин фронт) 2-шо посна стрелковый батальонышто (моло данный почеш 3-шо батальонын 1-ше ротыштыжо) служитлен, групкомсорглан сайлалтын да взводын агитаторжылан шогалтыме. 1943 ий 15 февральыште, 18:00-лан, 91-ше бригаде Земцы станций гыч Локня ола могырыш тарванен лектын.

Фронтышто[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

1943 ий 25 февральыште 91-ше бригаде кок батальон дене Чёрное да Брутово илымверла верч ончык кайымашан кредалмаште лийын. 1943 ий 26 февральыште 91-ше бригаде 2-шо батальонын икмыняр вийже дене, Йӱдйымал Чернушки ялым эрвел гыч ӧрдыжтӧ коден, Плетень (Йӱдйымалысе) ял кумдыкыш лектын, тыгодым фланг гыч Чернушки ден Чёрное ял-влакым аралыше тушманын флангышкыже перен пуышаш, кырен шалатышаш да яллам налшаш улмаш. Фронт велым Чернушки ӱмбак 4-ше батальон наступатлен. Маршым шуктымо годым батальоным тушманын тулжо 3 тӱшкалан шелын. Пеш чот кредалме деч вара батальонын тӱшкаже-влак ушненыт, тыгодым батальон командир капитан Афанасьев сусырген. Тушман пеш чот торешланен, кокла шотан миномётла, артиллерий гыч да неле миномётла гыч тулым пӱрген.

Подвиг

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

1943 ий 27 февральыште 2-шо батальон Калинин область Локнян районысо Чернушки ял кумдыкышто эҥертыш пунктым атаковатлаш приказым налын[lower-alpha 1]. Совет салтак-влакын чодыраш толын да чодыра тӱрыш лектын гына шуктымекышт, тушманын пеш чот кугу тул йымакыже логалыт — ДЗОТ-ласе кум пулемёт ял деке лишемаш корным петырен. Тулан точко-влакым темдалаш кок еҥан штурмовой тӱшка-влакым колтымо. Штурмовой тӱшка-влак кок флангысе ДЗОТ-ым пытарен кертыныт. Но покшел ДЗОТ гыч пулемёт Плетень ял ончылнысо изи коремым тугак лӱйкален. Тудым темдалаш тыршымаш шалаташ полшен огыл.

Тунам ДЗОТ велыш йошкарармеец-влак Пётр Александрович Огурцов (шоч. 1920 ий, Балаково ола, Саратов область) да Александр Матросов нушкаш тӱҥалыныт. ДЗОТ деке лишемме годым Огурцов нелын сусырген, да Матросов операцийым шкетын шукташ шонен пыштен. Тудо фланг гыч амбразур деке лишемын да кок гранатым кудалтен. Пулемёт шыпланен. Но боец-влак атакыш кынел гына шуктеныт, ДЗОТ гыч адакат тулым почыныт. Тунам Матросов кынел шогалын, ДЗОТ велыш тӧршталтен да шке капше дене амбразурым петырен. Шке илышыж дене тудо подразделенийын сӧйлык задачыжым шукташ полшен.

Тушманын тулжо иземме дене батальон тунамак ончыко каяш тӱҥалын. Плетень ял 4-ше батальонын фронтальный атакыже да 2-шо батальонын флангысе атакыж дене налме лийын. Чернушки ялышке корно почмо лийын, да 13:00-лан 4-ше батальонын вийже дене ялым налме. 91 посна стрелковый бригадын политике отделжын агитаторжо кугурак лейтенант Пётр Ильич Волков А. Матросовын подвигше нерген политике отделыш увертарен. Тудын увертарымаштыже Матросов Калинин область Локнян районысо Чернушки ял кундемыште кредалмашеш герой семын колен манын, палемдыме лийын[3]. Кызыт ял уке, Плетень ял вершӧр Михайловский волостьыш, а Чернушки ял — Псков область Локнян районысо Самолуковск волостьыш пурат.

Чернушки ял воктене немыч ДЗОТ, тудын амбразуржым Александр Матросов шке капше дене петырен

Подвигым курымаҥдымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Печатьыште Матросовын подвигше нерген эн ончыч совет журналист Михаил Бубеннов возен[4]. Совет литературышто Матросовын подвигше патырлыкын да сарзе чапын, лӱддымылыкын да Шочмо мландым йӧратымашын символжо лийын.

Александр Матвеевич Матросовым эн ончыч Чернушки ял воктене тоеныт, а 1948 ийыште тудын деч кодшо ломыжшым уэш Великие Луки областьысе Великие Луки олаш тойымо[lower-alpha 2].

Чернушки ял воктене Александр Матросовым икымше тойымо вер

СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын 1943 ий 19 июньысо «Йошкар Армийын вуйлатыше да рядовой составшылан Совет Ушем Герой лӱмым пуымо нерген» Указше дене колымыжо деч вара «немыч захватчик-влак дене кредалме фронтышто командованийын пуымо сӧйлык пашам моткоч сайын шуктымылан да тыгодым лӱддымылыкым да геройлыкым ончыктымылан» Совет Ушем Герой чаплӱм дене суаландареныт[5][6].

Великие Луки олаште Александр Матросовын шӱгарыштыже шарныктыш, 1954 ий 25 июльышто почмо

СССР Обороно Калык комиссариатын 1943 ий 8 сентябрьысе 162 №-ан приказыштыже возымо лийын: «Матросов йолташын кугу подвигше Йошкар Армийын чыла воинжылан сарзе да геройлыкым ончыктышо пример семын лийшаш». Тиде приказ денак А. М. Матросовын лӱмжым 254-ше гвардейский стрелковый полклан пуымо лийын, а шкенжым тиде полкын 1-ше ротын спискышкыже курымешлан возен коденыт[7].

Александр Матросов частьын спискышкыже курымешлан возымо икымше совет воин лийын.

Альтернатив версий-влак

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Разведротын ончычсо командирже Л. И. Лазаревын шонымыж почеш, Матросовым пулемёт черет тудын гранатым кудалташ кынелмыж годым пуштын, тидыже тудын шеҥгелныже лийше боец-влакым тул деч шке капше дене петыраш тыршыме семын койын.

Тудо татысе сӱретым шке ужшо-влакын серышыштлан эҥертен, Фронтовик-писатель Виктор Астафьевын мутшо почеш, Матросов, кӱчык жаплан пулемётын кужу йытыржым ӱлык темдалаш тӧчен, тидыже тудын однополчанже-влаклан кынел тӧршташ ситышаш улмаш, амбразурыш кӱшычын пӧрдын волен, но немыч-влак йытырым шупшылыныт да Матросовым пуштыныт[8]. Матросов дене пырля немыч ДЗОТ-ым темдалаш тӧчышӧ Пётр Огурцов ден 4-ше батальонын военфельдшерже Галина Суднова шке йолташыштын подвигшын официал версийжым тӱрыснек пеҥгыдемдат.

Совет воин часть-влакын да вермахтын немыч документше-влакым шергалше башкир историк Айрат Багаутдиновын шымлымашыже почеш Александр Матросов подвигым шкенжын икымше да пытартыш кредалмаштыже 1943 ий 25 февральыште ыштен (а 27 февральыште огыл). 93-шо немыч пехото дивизийын кредалмаш паша журналже Чернушки ялын (кечывалвелнысыже) кечывалвел-эрвелныже эрдене совет сарзывийын немыч-влакын аралалтше линийыштым кӱрлмым пеҥгыдемда. Александр Матросовын 2-шо стрелковый батальонжо немыч-влакын аралалтше линийжым Чернушки ял воктене Чёрное села деч 2 километрлан йӱдвел-эрвелне 25 февральыште эрдене эр кӱрлын. Александр Матросовын подвигым ыштыме вержым совет да немыч документла кӱшеш пален налын кертме — тиде чодыран эрвел тӱрыштыжӧ Чернушки ял (кечывалвелнысыже) деч 1 км 200 метр эрвелнырак лийын. Тудо немыч-влакын аралалтше пунктышт верланыме дене келшен толеш[9].

Айрат Багаутдинов вермахтын документше-влакым шымлен лектын да икымше гана пален налын: Чернушка (кечывалвелнысе) да Чернушка (йӱдвелнысе) ял-влакым 1943 ий 10 февраль гыч 27 февраль марте 285-ше немыч аралтыш дивизийысе 113-шо аралтыш полкын 3-шо батальонжын 11-ше ротыжо арален, тудо Тиманын Тӱшкаштыже 93-шо пд.-н вуйлатымаштыже да оперативный кидйымалныже лийын. 3-шо батальонын командирже майор Теодор Ванке лийын. 11-ше ротын командирже гауптман Роберт Стратман лийын. 11-ше рото кӧргыштӧ кок взвод лийын. Икымше взводын командирже обер-лейтенант Макс Доринг лийын, а кокымшо взводын — лейтенант Макс Рабл. Нине кок взвод гыч иктыжын личный составше Чернушки ял воктенысе дзотлаште лийын[9].

Тыгаяк подвигым ыштыше-влак

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Тӱҥ статья: Кугу Ачамланде сар ийлаште шке капышт дене амбразурым петырыше воин-влакын спискышт

Сар ийлаште тыгаяк подвигым 400 утла еҥ ыштен[10]; шымлыше Н. Н. Смирновын уверже почеш 2000 ийлан тудо тыгаяк подвигым ыштыше 402 воиным пален налын[11].

Награде-влак

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Шарнымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Александр Матросовым сӱретлыман почто конверт (1983)
Почто маркыште (СССР, 1944 ий)
Почто маркыште (СССР, 1963 ий)
Санкт-Петербургысо А. Матросов уремыште шарнымаш оҥа
Александр Матросовын эн ончыч тойымо верын схемыже

Сар ийлаште «ТАСС-ын окнаже» «Комсомолец Александр Матросовын подвигше» агитацийлык плакат лектын.

  • Великие Луки олаште Матросовын шӱгарыштыже шарныктышым скульптор Е. В. Вучетич ден тӱҥ архитектор В. А. Артамонов ыштеныт. Той скульптурын кӱкшытшӧ 4,2 метр, гранит постаментын — 4,32. Негызым ягылтарыме лабрадорит плита гыч ыштыме. Шарныктышым 1954 ий 25 июльышто почмо. Геройын улмо рок верланыме кумдыклан тудынак лӱмжым пуымо[13].
  • Петропавловск-Камчатскийын 332 МПК-н 53129 в/ч спискышке возен кодымо.
  • 1943 ий 8 сентябрьыште Матросовын лӱмжым 56-шо гвардейский стрелковый дивизийын 254-ше гвардейский стрелковый полкшылан пуымо, шкенжым тиде частьын 1-ше ротыжын спискышкыже курымешлан пуртымо. Кугу Ачамланде сар пытымеке, полк Таллиныште дислоцироватлалтын (92953 в/ч). 1994 ийыште Совет Ушем Герой Александр Матросов лӱмеш 254-ше гвардейский стрелковый полкым Смоленск областьысе Ельня олаш кусареныт да 2000 ий марте шалатеныт. 2004 ий 23 февральыште Угарманыште эре ямде улшо 3-шо мотострелковый дивизийын 752-шо мотострелковый полкшым Александр Матросов лӱмеш 254-ше гвардейский мотострелковый полкыш вашталтен лӱмденыт, вара 9-ше посна мотострелковый бригадыш (54046 в/ч) вашталтен ыштыме, тудым 2010 ийлан шалатен колтымо. 2019 ийыште ыштыме Касвел сарзе округын 254-ше гвардейский стрелковый полкшым шуйышо манын увертарыме гвардейский мотострелковый полклан 2020 ийыште «Александр Матросов лӱмеш» чап лӱмым пуэныт[14].
  • Александр Матросовын колымо верыштыже мемориал комплексым шогалтыме.
  • Александр Матросовын лӱмжӧ дене Российысе да СНГ элласе ятыр олаште икмыняр уремым да паркым лӱмдымӧ. 2015 ийыште Александр Матросовын барельефшым Пионер-герой-влакын аллейыштышт шогалтеныт (Ульяновск)[15].
  • Александр Матросовын лӱмжӧ дене Пассажирречтранс компанийын Енисей дене коштшо Красноярск — Дудинка линийыште пассажир теплоходым лӱмденыт. Александр Матросовын лӱмжым Ивановысо йоча пӧртлан (1960 ий гыч) пуымо, тыште тудо 1937—39 ийлаште илен[16].
  • 1978 ий гыч Ульяновск областьыште Совет Ушем Герой А. Матросовым шарныме лӱмеш куштылго атлетике дене йӱлаш пурышо куржталмаш эрта[17].
  • Совет Ушем Герой А. Матросов лӱмеш ола воктенысе йоча тазалыкым пеҥгыдемдыме лагерь (Охотничий Станций)[18]
  • РСФСР Министр-влак Каҥашын 1973 ий 27 февральысе Пунчалже дене келшышын Александр Матросовын лӱмжым Ульяновск областьысе «Баратаевский» совхозлан пуымо — Совет Ушем Герой Александр Матросов лӱмеш совхоз[19].
  • Александр Матросов лӱмеш комсомол чап тоштер (Великие Луки). Совет Ушем Герой А. Матросовын мемориальный тоштерже (1960 ийыште Ивановка селаште почмо). Тоштерым Моско оласе Поклонный курыкышто кредалмаш да паша чап тоштер-влак спискышке пуртымо[20]. 1958 ий 8 февральыште Саша Матросовын илыме пӧртыштыжӧ мемориал оҥам почмо (Ивановка села)[16]. 1944 да 1963 ийлаште СССР Почто почто маркым луктын. (фото-влакым онч.). 1973 ийыште СССР Кыл министерстве ХМК-ым луктын, тушто ончыкталтын: «Совет Ушем Герой Александр Матросовын подвигше» скульптур, Ивановка села, Ульяновск область[21]. 1983 ийыште Александр Матросовын колымо кечыжлан 40 ий теммылан почтын сӱретлыман маркироватлыме конвертшым лукмо.

Чапкӱ-влак[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Александр Матросовлан памятник-влакым тыгай олалаште да илымверлаште шогалтыме:

  • Анжеро-Судженск;
  • Барнаул;
  • Великие Луки;
  • Днепропетровск (2023 ий 3 але 4 январьыште сӱмырымӧ);
  • Дӧртыльӧ;
  • Ишеевке — посёлкысо ик паркыште;
  • Ишимбай — А. Матросов лӱмеш тӱвыра да каныме Рӱдӧ паркыште (чапкӱн кумшо версийже);[22]
  • Коряжма;[23]
  • Краснодар — тудын лӱмжым нумалше 14 №-ан школышто;
  • Красноярск;
  • Курган — Матросов лӱмеш ончычсо кинотеатр воктене (кызыт Toyota техрӱдер), чапкӱ (1987, скульптор Г. П. Левицкая);[24]
  • Октябрьский — Нарышево посёлкышто Александр Матвеевич Матросовлан чапкӱ, тудын лӱмешак олаште уремым лӱмденыт;
  • Салават — Матросовын бюстшо (1961), скульптор Л. Ю. Эйдлин;
  • Ленинград (кызыт Санкт-Петербург) — Москосо Сеҥымаш паркыште да Александр Матросов уремыште;
  • Сибай;
  • Севастополь;
  • Стерлитамак;
  • Тольятти;
  • Ульяновск;
  • Ивановка (Ульяновск район, Ульяновск область);
  • Станций-Охотничий;[18]
  • Баратаевка (Ульяновск область);[25]
  • Высококолковысо ял шотан илымвер — стела (2016);[26]
  • Ӱпӧ — Ленин лӱмеш паркыште чапкӱ (1951, скульптор Эйдлин Л. Ю.[27]); Ӱпӧ оласе юридический институт территорийыште бюст; Сеҥымаш Паркыште А. Матросовлан да М. Губайдуллинлан мемориал (1980, скульптор-влак Л. Кербель, Н. Любимов, Г. Лебедев);
  • Харьков: Харьковышто ик уремым Александр Матросов лӱмеш манме;
  • Галле (Саксоний-Анхальт) — ГДР (1971, Матросовлан Уфасе чапкӱм угыч велыме);[27]

Шарныме пале: Михайло-Коцюбинский;[28] Оренбург областьысе Платовко села — Платовысо А. Матросов лӱмеш СОШ-што бюст (скульптор — Николай Игнатьевич Колесников).

Галерей

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  • Армавирыште А. Матросовын бюстшо, Краснодар край

    Армавирыште А. Матросовын бюстшо, Краснодар край

  • Галле олаште А. Матросовлан чапкӱ, Германий

    Галле олаште А. Матросовлан чапкӱ, Германий

  • Днепропетровскышто А. Матросовлан чапкӱ, Украине

    Днепропетровскышто А. Матросовлан чапкӱ, Украине

  • Дятьковичыште А. Матросовын бюстшо, Брянск область

    Дятьковичыште А. Матросовын бюстшо, Брянск область

  • Ельняште А. Матросовын бюстшо, Смоленск область

    Ельняште А. Матросовын бюстшо, Смоленск область

  • Краснодарыште А. Матросовлан чапкӱ

    Краснодарыште А. Матросовлан чапкӱ

  • Кунакбаевыште А. Матросовын (Ш. Мухамедьяновын) бюстшо, Башкортостан

    Кунакбаевыште А. Матросовын (Ш. Мухамедьяновын) бюстшо, Башкортостан

  • Резекнеште А. Матросовын бюстшо, Латвий

    Резекнеште А. Матросовын бюстшо, Латвий

  • Салаватыште А. Матросовын бюстшо, Башкортостан

    Салаватыште А. Матросовын бюстшо, Башкортостан

  • Санкт-Петербургышто А. Матросовлан чапкӱ

    Санкт-Петербургышто А. Матросовлан чапкӱ

  • Александр Матросовын барельефше (Пионер-герой-влакын аллейышт (Ульяновск))).

    Александр Матросовын барельефше (Пионер-герой-влакын аллейышт (Ульяновск))).

  • Ульяновскышто А. Матросовлан чапкӱ

    Ульяновскышто А. Матросовлан чапкӱ

  • Ӱпӧ олаште А. Матросовлан чапкӱ

    Ӱпӧ олаште А. Матросовлан чапкӱ

  • Харьковышто А. Матросовын бюстшо, Украине

    Харьковышто А. Матросовын бюстшо, Украине

Сымыктышыште

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Фильм-влак[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Произведений-влак[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

  • Багаутдинов Айрат Маратович, Багаутдинов Рушан Айратович. Александр Матросовын подвигше: совет да немыч документ-влакым лончылымаш. Монографий. Уфа. РИЦ БашГУ. 2021. — 223 с. ISBN 978-5-7477-5317-4
  • Бикчентаев А. Г. Пӱркыт чоҥештымаште кола. — Уфа, 1966.
  • Журба П. «Александр Матросов»
  • Пантелеев «Гвардий рядовой»

Семыште[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

  • Александр Матросов «Гражданская Оборона» группын «Эрык» мурыштыжо ушештаралтеш («Да молан Санька Матросов воштылалын…»).

Палемдымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Умылтарымаш[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

  1. ↑ 1957 ий 2 октябрь гыч Чернушки ял Псков областьыш пура
  2. ↑ 1957 ий 2 октябрь гыч Великие Луки ола Псков областьыш пура

Важ[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

  1. ↑ Aleksandr Matveyevich Matrosov // TracesOfWar
  2. ↑ Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1988. — Т. 2 /Любов — Ящук/. — 863 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-203-00536-2.
  3. ↑ Семен Экштут, доктор философских наук. Километры и секунды Александра Матросова. Полная реконструкция подвига, совершенного 75 лет назад. Публикуется впервые.
  4. ↑ Память народа
  5. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР «О присвоении звания Героя Советского Союза начальствующему и рядовому составу Красной Армии» от 19 июня 1943 года // Ведомости Верховного Совета Союза Советских Социалистических Республик : газета. — 1943. — 23 пеледыш (№ 23 (229)). — С. 3.
  6. ↑ Наградной лист в электронном банке документов «Подвиг народа».
  7. ↑ О ПРИСВОЕНИИ 254-му ГВАРДЕЙСКОМУ СТРЕЛКОВОМУ ПОЛКУ ИМЕНИ АЛЕКСАНДРА МАТРОСОВА. Дата обращения: 14 сӱрем 2022. Архивировано 15 шыжа 2019 года.
  8. ↑ Ужасная правда о войне без вымысла и мифов от писателя-фронтовика: Беседа В. Астафьева с кинорежиссёром Н. Михалковым. Дата обращения: 2 пеледыш 2019. Архивировано 9 кылме 2018 года.
  9. ↑ 1 2 Багаутдинов, А. М. Подвиг Александра Матросова: анализ советских и немецких документов // Проблемы востоковедения : журнал. — 2021. — № 3 (93). — doi:10.24412/2223-0564-2021-3-15-23.
  10. ↑ «Герои Советского Союза» (По материалам книги: Иванов Г. Знаменитые и известные бежечане. В 3-х книгах. — М.: Вече, 2005.). Информационный сайт города Бежецк. Дата обращения: 8 шорыкйол 2016. Архивировано 13 ӱярня 2010 года.
  11. ↑ Возможно, выйдет новая книга о героях. Об актах самопожертвования советских воинов в годы Великой Отечественной войны. // Военно-исторический журнал. — 2001. — № 3. — С.9.
  12. ↑ Наградной лист в электронном банке документов «Подвиг народа» (архивные материалы ЦАМО. Ф. 33. Оп. 793756. Д. 30. Л. 228).
  13. ↑ Подвиг Александра Матросова.
  14. ↑ Единственному в ВС РФ гвардейскому мотострелковому полку ЗВО вернут почётное имя Александра Матросова и вручат и боевое знамя нового образца / mil.ru, 28 декабря 2019. Дата обращения: 29 теле 2019. Архивировано 29 теле 2019 года.
  15. ↑ В Ульяновске открыли Аллею пионеров-героев. Официальный сайт полномочного представителя Президента Российской Федерации в Приволжском федеральном округе. Дата обращения: 4 кылме 2020. Архивировано 24 пеледыш 2020 года.
  16. ↑ 1 2 История детского дома - Ивановский детский дом. i-detdom.ru. Дата обращения: 8 шыжа 2020. Архивировано 24 шыжа 2020 года.
  17. ↑ Главная - Ивановский детский дом. i-detdom.ru. Дата обращения: 8 шыжа 2020. Архивировано 14 шыжа 2020 года.
  18. ↑ 1 2 О лагере. www.lagermatrosova.ru. Дата обращения: 8 шыжа 2020. Архивировано 15 шыжа 2020 года.
  19. ↑ Ульяновская правда, 27.2.1973 г. Совхозу - имя героя.
  20. ↑ История детского дома - Ивановский детский дом. i-detdom.ru. Дата обращения: 8 шыжа 2020. Архивировано 24 шыжа 2020 года.
  21. ↑ с.Ивановка СКУЛЬПТУРА МАТРОСОВА 1973 ХМК КТ9 конверт Ульяновск.область. meshok.net. Дата обращения: 8 шыжа 2020.
  22. ↑ Никулочкин, Д. В. Хранители истории Ишимбая : ч. VI-II // Подметки+ : газ. / ред. Г. Р. Ямалова. — Ишимбай : РИК «Аспект», 2018. — № 20 (16 ага). — С. 2. — ISSN 2220-8348.
  23. ↑ Коряжма. Памятники Архивысе копий 26 идым 2016 гыч.
  24. ↑ Фотография памятника Александру Матросову в Кургане Архивысе копий 22 пеледыш 2015 гыч.
  25. ↑ 2GIS Captcha. captcha.2gis.ru. Дата обращения: 11 шыжа 2020.
  26. ↑ В Ульяновской области открыли памятный знак Александру Матросову. 1ul.ru. Дата обращения: 11 шыжа 2020. Архивировано 17 шыжа 2020 года.
  27. ↑ 1 2 Изобразительное искусство. Дата обращения: 12 шорыкйол 2013. Архивировано 25 шыжа 2012 года.
  28. ↑ Информация о памятнике. Дата обращения: 24 вӱдшор 2013. Архивировано 24 сӱрем 2013 года.

Литератур

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  • Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1988. — Т. 2 /Любов — Ящук/. — 863 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-203-00536-2.
  • Золотые звёзды Оренбуржья: биографический справочник / В. П. Россовский; ред. Е. А. Урбанович; рец. У. А. Батыров, Н. М. Румянцев. — изд. 2-е, перераб. и доп. — Оренбург: ИПК «Южный Урал», 2005. — С. 382—383. — 595 с. — ISBN 5-94461-009-3.
  • Оренбуржцы — Герои Советского Союза: библиографический указатель / Библиогр. отд.; сост. Н. А. Кузнецова. — 1. — Оренбург: Областная научная библиотека имени Н. К. Крупской, 1987. — С. 81—82. — 155 с.
  • Бикчентаев А. Г. Орёл умирает на лету. — Уфа : Башкирское книжное издательство, 1966. — 262 с. — 100 000 экз.
  • Бондаренко-Снитин О. Правда и вымысел // Ватандаш : журнал. — 2005. — № 2. — С. 107—112. — ISSN 1683-3554.
  • Бо­ри­сов Н. Бро­сок в бес­смер­тие // Жи­вая па­мять: Ве­ли­кая Оте­че­ст­вен­ная: прав­да о вой­не. М., 1995. Т. 1.
  • Вклад за­клю­чен­ных ГУЛага в по­бе­ду в Ве­ли­кой Оте­че­ст­вен­ной вой­не // Новая и новейшая история. 1996. № 5.
  • Коваленко А. П., Сгибнев А. А. Бессмертные подвиги. — М.: Воениздат, 1980. — 351 с.
  • Ко­ва­лен­ко А. П. Прав­да о Мат­ро­со­ве и мат­ро­сов­цах. М., 1994
  • 2194579 / Колганов А. М. // Маниковский — Меотида [Электронный ресурс]. — 2011. — С. 382. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 19). — ISBN 978-5-85270-353-8.
  • Легостаев И. Т. Бросок в бессмертие: к 40-летию подвига А. Матросова / предисл. И. С. Медникова. — 2-е изд., перераб. — М.: Молодая гвардия, 1983. — 111 с. — (Герои комсомола).
  • Имя с первой полосы. — М., 1985. — С. 540—548.
  • Молодые герои Великой Отечественной войны. — М., 1970. — С. 141—153.
  • Славные сыны Башкирии. — Уфа, 1965. — Т. 1. — С. 19—28.
  • Шкадаревич И. И. Подвиг Матросова. — М.: Воениздат], 1961. — 104 с.
  • Шкадаревич И. И. Бессмертный подвиг Александра Матросова. — М.: Просвещение, 1973. — 192 с.
  • Матросов, Александр Матвеевич // Золотые Звёзды : Книга о дважды Героях и Героях Советского Союза, уроженцах Днепропетровщины / сост. Н. С. Головин, В. Н. Петрищева ; при участии Ф. А. Матюшко, А. И. Посаднев ; ред. М. А. Штейн. — Днепропетровск : Промiнь, 1967. — С. 245—247. — 432 с. — (Герои Советского Союза).
  • Матросов, Александр Матвеевич // И генерал, и рядовой… : Очерки о Героях Советского Союза, уроженцах Днепропетровской области / Н. И. Воробьёв, С. А. Герасименко, В. Л. Головко и др. ; сост. А. Ф. Снитко ; ред. Г. В. Николенко, К. К. Чернышев. — Днепропетровск : Промiнь, 1983. — С. 313—317. — 567 с. — (Герои Советского Союза). — ББК 63.3(2Ук)722.78.
"https://mhr.ruwiki.ru/w/index.php?title=Матросов,_Александр_Матвеевич&oldid=675346" гыч налме