Пашаште чолгалыклан (медаль)
| «Пашаште чолгалыклан» медаль | |||
|---|---|---|---|
|
|||
| Эл |
 СССР |
||
| Тип | медаль | ||
| Статус | огеш кучыкталт | ||
| Статистике | |||
| Ыштыме кече | 1938 ий 27 теле | ||
| Икымше суапландарымаш | 1939 ий 15 шорыкйол | ||
| Суапландарыме чот | 1 825 100 наре | ||
| Черет | |||
| Кугурак награде | Нахимов медаль | ||
| Изирак награде | «Паша ойыртемалтмылан» медаль | ||
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | |||
«Пашаште чолгалыклан» медальым СССР ВС Президиумын «Пашаште чолгалыклан» медальым тӧнежлыме нерген» 27.12.1938 деч Указше дене тӧнежлыме.
Варарак медаль нерген каласкален возымашыш СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын 1943 ий 19 июньысо Указше дене вашталтышым пуртымо, а медаль нерген Положенийыш — СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын 1947 ий 16 декабрьысе Указше дене.
СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын 1980 ий 28 мартысе Указше медаль нерген Положенийым у редакций дене пеҥгыдемден.
Медальын историйже
«Пашаште чолгалыклан» медаль — СССР-ыште эн ончыч тӧнежлыме медаль-влак кокла гыч иктыже. Тудо паша суаплан пуаш тӧнежлыме сар деч ончычсо кок совет медаль гыч «кугуракше» улеш. «Изиракшылан» «Пашаште ойыртемалтмылан» медаль шотлалтеш. Тиде кок паша медальым нунын сарзе аналогышт — «Лӱддымылыклан» да «Сарзылык суаплан» медаль-влак дене таҥастараш лиеш.
Медаль проектын авторжо — сӱретче Дубасов И. И.
«Пашаште чолгалыклан» медаль дене суапландарыме нерген СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын икымше Указыш 1939 ий 15 январьыште кидпалым пыштыме. Пашазе-Кресаньык Йошкар Армийым саргуралаҥдыме шотышто эл ончылно ойыртемалтше суаплан кӧра, у саргуралым ыштымаште да тудым тунеммаште медаль дене 8 №-ан Калинин лӱмеш заводын 22 пашаеҥжым суапландарыме. Спискым инженер-конструктор Оводов Николай Ивановичын, инженер-плановик Медвинский Абрам Евсеевичын, цех парторг Пономарёва Зинаида Ивановнан фамилийышт почыныт.
Кок кече гыч — 1939 ий 17 январьыште — «Подземгаз» НКТП-ын пашаеҥже-влакым суапландарыме нерген СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын Указше лектын. Мландышӱм мланде йымалне газаҥдыме йӧным шанче могырым ямдылымылан да тиде йӧным Горловысо станцийыште тунеммылан медаль дене 14 еҥым суапландарыме. Спискыште икымше Горловысо «Подземгаз» станций директор Стройло Иван Сергеевич, РСФСР НКМП Октябрьский Дмитрий Петровичын, «Подземгаз» трестын тӱҥ инженерже Клейменов Фёдор Ивановичын, Главгазын диспетчерже Кириченко Илья Петровичын, Горловысо станцийын лаборанткыже Целуйко Агафья Павловнан фамилийышт шогеныт.
Эше кум кече гыч СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын 1939 ий 21 январьысе Указше дене «Пашаште чолгалыклан» медаль дене Узбекистанысе ялозанлыкын 87 ончылъеҥжым еҥжым суапландарыме. Алфавитан списке Аббаев Ханафин (Кзыл-Юлдуд участкын Избаскентысе МТС-шын агротехникше), Авазов Атабайын (Хорезм область Гурлен районысо «Маданият» колхозын бригадирже, гектар гыч 30,5 центнер дене хлопокым сдатлен) да Акбаров Аскаралин (Кӱшыл-Чирчик районысо «Опытник» колхоз председатель) фамилийышт почыныт.
1939 ий 1 февральыште СССР Кӱшыл Каҥаш Президиум Дальстройын пашаеҥже-влакым суапландарыме нерген указым луктын. «Пашаште чолгалыклан» медаль дене 81 еҥым — шофёр-стахановец Аксёнов Михаил Семёновичым, приискын разведке начальникше Авсиевич Аркадий Евгеньевичым, бортмеханик Беспалов Антон Порфирьевичым, Магадан стройконторын начальникше Белов Иван Ивановичым да молымат суапландареныт.
СССР ВС Президиумын 04.05.1939 деч «Ялысе школ-влакын ойыртемалтше туныктыштым суапландарыме нерген» Указше дене моло награде дене пырля «Пашаште чолгалыклан» медаль дене 972 еҥым суапландареныт.
СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын 1939 ий 23 декабрьысе Указше почеш «Пашаште чолгалыклан» медаль дене Сталин лӱмеш Кугу Фергана каналым чоҥымаште ойыртемалтше 277 еҥым палемденыт.
Йӧнозанлык да ялозанлык пашаште кӱкшӧ ончыктышыш шумылан 1941 ий марте «Пашаште чолгалыклан» медаль дене 8 тӱжем наре еҥым суапландареныт. Кугу Ачамланде сар ийлаште тиде медаль дене 50 тӱжем наре суапландарымаш лийын.
Медальым кондыштарыме правилым, тасман тӱсшым да наградылык колодкышто тудын верланымашыжым СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын «СССР-ын орден ден медальже-влакын лентын образецыштым да нунын нерген каласкален возымашым да орден, медаль, орденлык тасма-влак да ойыртемыш знак-влакым кондыштарыме Правилым пеҥгыдемдыме нерген» 1943 ий 19 июньысо Указше дене пеҥгыдемдыме[1].
Медаль дене суапландарымаш СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын Указше дене гына шукталтын.
1995 ий 1 январьлан палемдыме почеш, «Пашаште чолгалыклан» медаль дене иктаж 1 825 100 суапландарымаш ышталтын.
Медаль нерген положений
«Пашаште чолгалыклан» медальым пашаште шкем чаманыде тыршымылан да тидын годым чолгалыкым ончыктымылан суапландараш тӧнежлыме.
«Пашаште чолгалыклан» медаль дене пашазе, колхозник, калык озанлыкысе специалист, науко, тӱвыра, калык туныктымаш, тазалык аралтыш пашаеҥ-влак да СССР-ын моло гражданже-влак суапландаралтыт. «Пашаште чолгалыклан» медаль дене СССР-ын гражданже огыл еҥ-влакат суапландаралт кертыт.
«Паша чолгалыклан» медаль дене суапандарымаш ышталтеш:
- шкем чаманыде тыршыме усталык пашалан, ыштышаш нормым, планын заданийжым да социалистический обязательствым эртарен шуктымылан, паша лектышым шуктымым кугемдымылан да продукцийын качествыжым саемдымылан;
- у техниким пайдалын кучылтмылан да прогрессивный технологийым тунеммылан, шергакан шонен лукмашлан да рационализаторлык темлымашлан;
- науко, тӱвыра, литератур, искусство, калык туныктымаш, тазалык аралтыш, торгайымаш, калыкым пукшымаш, илымаш-коммунал озанлык, калыкым илыш йӧн шотышто обслуживатлыме аланыште, пашам ыштымын моло отрасльлаштыже сайын тыршымылан;
- самырык-влакым коммунист семын ончен куштымаште да профессийлан ямдылымаште чолга пашалан, кугыжаныш да мер пашаште сеҥымашке шумылан;
- капкультур да спорт аланыште лектышыш шумылан.
«Пашаште чолгалыклан» медаль оҥын шола велныже кондышталтеш да СССР-ын моло медальже-влак улмо годым Нахимов медаль деч вара верлана.
Медаль нерген каласкален возымаш
«Пашаште чолгалыклан» медаль 34 мм диаметран чын тыртыш форман улеш. Тыгак 35 мм диаметран (1945 ий) медалят вашлиялтеш.
Медальын чурий велыштыже кӱшыл ужашыште рубинан-йошкар эмаль дене леведме вич лукан рельефан шӱдыр сӱретлалтын, тудын покшелныже ший сорла ден чӧгыт верланеныт. Шӱдырын ваштарешла улшо кечыйол-влакын вуйышт коклаште торалык — 19,2 мм, кечыйолын ӧрдыж могыржын кужытшо — 6 мм. Шӱдыр йымалне кок корнеш 2 мм кӱкшытан темдалме, рубинан-йошкар эмаль дене леведме буква-влак дене «ПАШАШТЕ ЧОЛГАЛЫКЛАН» манын возымо верланен. Медальын ӱлыл ужашыштыже рельефан «СССР» манын возымо уло. Возымо буква-влакын кӱкшытышт — 3,3 мм.
Медальын тупынь велыштыже кок корнеш «СССР-ЫШТЕ ПАША — ЧАП ПАША» манын рельефан возымо вераҥдалтын. Возымо буква-влакын кӱкшытышт — 2,5 мм.
Медаль тӱр кок могырымат 0,8 мм лопкытан бортик дене тӱраҥдалтын.
Медальым 925 пробан ший гыч ыштат. Медальыште ший — 21 г. Колодка деч посна медальын чумыр нелытше — 22,855±1,42 г.
Медаль изи пылыш да колча полшымо дене вич лукан изи колодко дене ушалтеш, тудыжым тӱр мучко кутынек кайыше шӧртнялге кок изи корнан сирень тӱсан порсын муар тасма дене шупшмо. Тасман лопкытшо — 24 мм, изи корно-влакын лопкытышт 2 мм дене.
Шуко гана суапландарымаш
- Кум медалян:
- Мордяк, Алексей Пантелеймонович
Фотографий-влак
«Пашаште чолгалыклан» медаль:
кум лукан колодкан
тӱҥалтыш вариантын реверсше
«Пашаште чолгалыклан» медаль:
кум лукан колодкан
тӱҥалтыш вариантын реверсше
Тыгак ончо
Палемдымаш
- ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР «Об утверждении образцов и описание лент к орденам и медалям СССР и Правил ношения орденов, медалей, орденских лент и знаков отличия» от 19 июня 1943 года // Ведомости Верховного Совета Союза Советских Социалистических Республик : газета. — 1943. — 23 пеледыш (№ 23 (229)). — С. 1 – 2.
Литератур
- Володин А. Н., Мерлай Н. М. Медали СССР. — СПб.: Печатный двор, 1997. — С. 37—40. — 301 с. — 3000 экз. — ISBN 5-7062-0111-0.
- Колесников Г. А., Рожков А. М. Ордена и медали СССР. — Мн.: Народная асвета, 1986. — С. 55—56.
Кылвер-влак
| СССР-ысе медаль-влак  | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Посна ойыртемалтмылан | |||||||||
| Кугыжаныш да мер ончылно суаплан |
| ||||||||
| Сарзе суаплан |
| ||||||||
| Лӱмгече |
| ||||||||
| Ыштыдыме-влак | |||||||||
