Лӱддымылыклан медаль

«Лӱддымылыклан» медаль
«Лӱддымылыклан» медаль
Эл	СССР
Тип	медаль
Статус	огеш кучыкталт
Статистике
Параметр	диаметр — 37 мм,; тасман лопкытшо — 24 мм
Ыштыме кече	1938 ий 17 шыжа
Икымше суапландарымаш	1938 ий 19 шыжа
Суапландарыме чот	4 569 893
Черет
Кугурак награде	III степенян Паша Чап орден
Изирак награде	Ушаков медаль
	Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Женя Серёгин, 14 ияш, «Лӱддымылыклан» медаль дене суапландаралтын, 1943 ий, С. Н. Струнниковын фотожо.

«Лӱддымылыклан» медаль — Ачамландым аралыме да сарзе порысым шуктымо годым шкен ончыктымо патырлык да лӱддымлыклан персонально суапландараш СССР кугыжаныш награде.

Историй

«Лӱддымылыклан» медальым СССР ВС Президиумын «Лӱддымылыклан» медальым тӧнежлыме нерген» 17.10.1938 деч указше дене тӧнежлыме. Медаль нерген Положенийыште ойлалтеш: «„Лӱддымылыклан“ медаль социалистический Ачамландым аралыме да сарзе порысым шуктымо годым шкен ончыктымо патырлык да лӱддымлыклан суапландараш тӧнежлалтын. „Лӱддымылыклан“ медаль дене Йошкар Армийын, Сарзе-Теҥыз Флотын, чек пеленысе да элгӧргӧ сарзывийын сарзыслужышышт да СССР-ын моло гражданже-влак суапландаралтыт». «Лӱддымылыклан» — СССР-ын награде системыштыже эн кӱшыл медаль.

1938 ий 19 октябрьысе икымше указ дене «Лӱддымылыклан» медаль дене 62 сарзыслужышо суапландаралтын^[1]. Икымше лӱман указ дене (1938 ий 22 октябрьысе) тиде медаль дене Хасан ер воктене диверсант-влак тӱшкам кучышо йошкарармеец-пограничник-влак Н. Е. Гуляев ден Б. Ф. Гуляев суапландаралтыныт^[2]. Хасан ер кундемым аралыме годым сӧйлык заданийым пеш сайын шуктымылан, чолгалыкым да патырлыкым ончыктымылан 1938 ий 25 октябрьысе Указ дене 1326 сарзыслужышо, комначсоставын, госпитальла да торгайыше флотын ешышт гыч еҥ-влак суапландаралтыныт^[3]^[4]. Кугу Ачамланде сар тӱҥалме марте СССР-ын кугыжаныш чекшым аралыме годым да совет-финн сарыште ончыктымо патырлык ден лӱддымылыклан медаль дене 26 тӱжем наре сарзыслужышо суапландаралтын^[5].

Медальым кондыштарыме правилым, тасман тӱсшым да тудым наградылык изи колодкышто вераҥдымым СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын «СССР-ын орденже ден медальже-влакын образецыштым да орден ден медаль-влакын тасмашт нерген каласкален возымым да орден, медаль, орденлык тасма-влакым да ойыртемыш знак-влакым кондыштарыме Правил-влакым пеҥгыдемдыме нерген» 1943 ий 19 июньысо Указше дене пеҥгыдемдыме^[6].

Кугу Ачамланде сар жапыште 1941 гыч 1945 ий марте 4 млн наре суапландарымаш ышталтын.

Кугу Ачамланде сар годым южо йошкарармеец-влак ныл, вич да эсогыл куд (С. В. Грецов)«Лӱддымылыклан» медальым сулен налыныт. Ик жапыштак «Сарзылык суаплан» медаль тӧнежлалтын, тудым тыгак сарзыслужышо ден граждан еҥ-влаклан кучыктеныт, кӧмыт «Совет кугыжаныш тушман-влак ваштареш кредалмаште нунын илышыштлан лӱдыкшӧ дене кылдалтше шкеныштын моштен шуктымо, инициативан да лӱддымӧ пашашт дене фронтышто сӧйлык пашалан сеҥымашым ышташ полшеныт». Икмыняр жап ончыч тӧнежлыме — Пашазе-Кресаньык Йошкар Армийлан 20 ий теммылан — лӱмгече медальым шотлаш огыл гын, тиде эн тӱҥалтыш совет медаль-влак лийыныт.

«Лӱддымылыклан» медаль лекме жапше гычак фронтовик-влак коклаште поснак пагалыме да аклыме лийын, молан манаш гын тудым кредалмаште шкен ончыктымо посна лӱддымлыкылан гына пуэныт. Икмыняр моло медаль ден орден-влак дене таҥастарымаште, могайжым шуэн огыл «лиймылан» пуэныт, тиде «Лӱддымылыклан» медальын тӱҥ ойыртемже лийын. Тӱҥ шотышто «Лӱддымылыклан» медаль дене рядовой ден сержант составым суапландареныт, но тудым тыгак офицер-влакланат (шукыж годым изирак звеносо) пуэныт.

РККА-н штрафлык частьлаштыже кредалше боец-влак наказанийым эртыме жаплан сарзе званий да награде-влак деч кораҥдалтыныт, нуным вара утарыме деч вара пӧртылтеныт. Ончыктымо лӱддымлыклан, патырлыклан да геройлыклан штрафлык подразделенийласе боец-влакым суапландарен кертыныт. Штрафлык частьлаште налме чыла гаяк награде «Лӱддымылыклан» медаль лийын.

В. Высоцкийын «Штрафлык батальон-влак» мурыштыжо тыгай корно-влак улыт:

Оҥ кӧргышкӧ вулным от кучо гын,
Оҥышкет «Лӱддымылыклан»медальым кучет.

Чылаже «Лӱддымылыклан» медальым 4,6 млн наре еҥ сулен налын.

Каласкален возымаш

«Лӱддымылыклан» медаль шиялге тӱсан, 37 мм диаметран тыртыш форман, кок велныжат оварген лекше бортик уло. Медальын чурий велыштыже кӱшыл ужашыштыже чоҥештыше кумсамолёт сӱретлалтын. Самолёт-влак йымалне кок корнеш «Лӱддымылыклан» манын возымо вераҥдалтын, буква-влак ӱмбаке йошкар эмальым пыштыме. Тиде возымо йымалне стилизоватлыме танк сӱретлалтын. Медальын ӱлыл ужашыштыже «СССР» манын возымо, тудым йошкар эмаль дене леведме. Реверсыште (тупынь велыште) — медальын номерже. Медаль колча полшымо дене вич лукан колодкеш пижыкталтеш, тудыжым порсын муар тасма дене шупшмо. Тасма сур тӱсан, тӱрлаштыже кутынек кок канде изи корно кая, тасман лопкытшо 24 мм. Изи корно-влакын лопкытышт 2 мм. Эн тӱҥалтыште «Лӱддымылыклан» медаль йошкар тасма дене шупшмо ныл лукан колодкеш пижыкталтын.

СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын 1941 ий 7 июльысо Пунчалжылан келшышын «Лӱддымылыклан» медаль суапландарыме еҥ колымекше СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумыш пӧртылын. Медальлан удостоверений суапландарыме еҥын ешыштыже кодын кертын (СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын 1943 ий 13 июльысо пунчалже).

Ыштыме вариант-влак

Вияш лукан колодкышто медаль

Медальым 925-ше пробан ший гыч ыштат. Медальыште шийын чумыр нелытше (1975 ий 18 сентябрьлан) — 25,802±1,3 г. Колодко деч посна медальын чумыр нелытше — 27,930±1,52 г.

СССР-ын «Лӱддымылыклан» медальын кок тӱҥ тӱрлылыкшӧ уло:

Вияш лукан колодкышто. Тӧнежлыме жап гычын (1938 ий 17 октябрьыште) да 1943 ий 19 июньысо указ лекме марте «Лӱддымылыклан» медальын икымше тӱрлылыкшым кучыктеныт. Медаль 15×25 мм кугытан вияш лукан, йошкар муар тасма дене леведме изи колодкеш пижыкталтын. Медальым вургемеш пижыкташ изи колодкын тупынь велыштыже йыргешке гайкан пӱчкедыме штифт лийын.
Вич лукан колодкышто. 1943 ий 19 июньысо указ вийыш пурымек, медальын тӱжвал тӱсшӧ икмыняр вашталтын. Йошкар тасман изи колодкым вич лукан колодко дене вашталтыме, вургемеш пижыкташ тудын тупынь велыштыже булавке лийын.

СССР шаланымеке

Тиде медальын дизайнешыже совет деч варасе кугыжаныш-влакын тыгай наградышт негызлалтыныт:

«Лӱддымылыклан» медаль (Россий)
«Лӱддымылыклан» медаль (Белоруссий)
«Лӱддымылыклан» медаль (Днестр пеленысе Молдаве Республик)

Палемдымаш

↑ Указ Президиума ВС СССР // Известия : газета. — 1938. — 20 шыжа (№ 245). — С. 1.
↑ Указ Президиума ВС СССР // Известия : газета. — 1938. — 23 шыжа (№ 248). — С. 1.
↑ Указ Президиума ВС СССР // Известия : газета. — 1938. — 1 кылме (№ 255). — С. 4.
↑ Указ Президиума ВС СССР от 25.10.1938 (неопр.). Кадровый состав ОГБ СССР 1935—1939. Дата обращения: 23 ага 2021. Архивировано 23 ага 2021 года.
↑ Лебедев В. Награды зовут на подвиг. // Военно-исторический журнал. — 1978. — № 10. — С.122-123.
↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР «Об утверждении образцов и описание лент к орденам и медалям СССР и Правил ношения орденов, медалей, орденских лент и знаков отличия» от 19 июня 1943 года // Ведомости Верховного Совета Союза Советских Социалистических Республик : газета. — 1943. — 23 пеледыш (№ 23 (229)). — С. 1 – 2.

Литератур

Володин А. Н., Мерлай Н. М. Медали СССР. — СПб.: Печатный двор, 1997. — С. 29—32. — 301 с. — 3000 экз. — ISBN 5-7062-0111-0.
Колесников Г. А., Рожков А. М. Ордена и медали СССР. — Мн.: Народная асвета, 1986. — С. 58—59.

Кылвер-влак

[1] Указ Президиума ВС СССР // Известия : газета. — 1938. — 20 шыжа (№ 245). — С. 1.

[2] Указ Президиума ВС СССР // Известия : газета. — 1938. — 23 шыжа (№ 248). — С. 1.

[3] Указ Президиума ВС СССР // Известия : газета. — 1938. — 1 кылме (№ 255). — С. 4.

[4] Указ Президиума ВС СССР от 25.10.1938 (неопр.). Кадровый состав ОГБ СССР 1935—1939. Дата обращения: 23 ага 2021. Архивировано 23 ага 2021 года.

[5] Лебедев В. Награды зовут на подвиг. // Военно-исторический журнал. — 1978. — № 10. — С.122-123.

[6] Указ Президиума Верховного Совета СССР «Об утверждении образцов и описание лент к орденам и медалям СССР и Правил ношения орденов, медалей, орденских лент и знаков отличия» от 19 июня 1943 года // Ведомости Верховного Совета Союза Советских Социалистических Республик : газета. — 1943. — 23 пеледыш (№ 23 (229)). — С. 1 – 2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]