Социалистический Паша Герой

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал
Социалистический Паша Герой
Изображение награды
Эл  СССР
Тип кӱшыл званий
Статус ок кучыкталт
Статистике
Ыштыме кече 1938 ий 27 декабрь
Икымше суапландарымаш 1939 ий 20 декабрь
Пытартыш суапландарымаш 1991 ий 21 декабрь
Суапландарыме чот 20 614[1]
Черет
Кугурак награде Совет Ушем Герой
Изирак награде Талешке-ава
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Социалистический Паша Герой — СССР-ын кугыжаныш наградыже, 1938 гыч 1991 ий марте пашалан эн кугу кӱкшытан ойыртемыш.

Наградын историйже

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
СССР-ын почто маркыже, 1949 ий: Ялозанлык пашаеҥ-влаклан ӱжмаш

Социалистический Паша Герой лӱмым да лӱм нерген Положенийым СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын «Эн кугу кӱкшытан ойыртемышым — Социалистический Паша Герой лӱмым — ыштыме нерген» 1938 ий 27 декабрьысе Указше дене тӧнежлыме. Ондак Пашан Геройжо лийын.

Положений текстыште ойлалтын: «Социалистический Паша Герой лӱм озанлык да культур чоҥымаште эн кугу кӱкшытан ойыртемышлан шотлалтеш да йӧнозанлык, ялозанлык, транспорт, торгайымаш, шанче почмаш да техникыште шонен лукмаш пашаште шкеныштын у семын пеш чот тыршымашышт дене кугыжаныш ончылно поснак кугу суапым ончыктышо, калык озанлыкым, культурым, наукым, нӧлталаш, СССР-ын куатшым да чапшым ешарен шогаш полшышо еҥ-влаклан пуалтеш». Положений почеш, Социалистический Паша Геройлан Ленин орден ден СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын грамотшо кучыкталтыныт.

Икымше гана суапландарымаш наградым ыштыме деч вара ик ий гыч лийын: 1939 ий 20 декабрьыште Социалистический Паша Герой лӱмым И. В. Сталинлан кудло ий темме лӱмешыже да «Большевик партийым ыштымаште, Совет кугыжанышым шочыктымаште, СССР-ыште социалистический обществым чоҥымаште да Совет Ушемысе калык-влак коклаште келшымашым пеҥгыдемдымаште пеш чапле кугу суаплан» пуымо[2].

Варарак СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын «Социалистический Паша Герой-влаклан ешартыш ойыртемыш пале-влак нерген» 1940 ий 22 майысе Указше дене посна ойыртемыш пале — «Сорла ден Чӧгыт» — шӧртньӧ медаль ышталтын.

Эн ондак пашасе у подвиглан Социалистический Паша Геройым кокымшо шӧртньӧ медаль дене суапландараш палемдалтын огыл. СССР ВС Президиумын 1949 ий 3 мартысе Указыштыже Социалистический Паша Герой-влакым — ялозанлыкыште ончыл еҥ-влакым — «Сорла да Чӧгыт» кокымшо шӧртньӧ медаль дене суапландарен кертме нерген палемдыме. Тиде Указ дене кок гана Геройын суапше лӱмеш тудын шочмо верыштыже той бюстым ышташ кӱлмым палемдыме. Туге гынат кокымшо шӧртньӧ медаль дене калык озанлыкын моло аланыштыже пашам ыштыше Социалистический Паша Герой-влакат палемдалтыныт.

Ленин Орден эн ончычшо ик гана деч шуко пуалтын огыл, икымше суапландарыме годым гына кучыкталтын.

Варарак СССР Кӱшыл Каҥаш Президиум 1967 ий 6 сентябрьысе Указше дене Социалистический Паша Герой, Совет Ушем Герой ден чыла кум степенян Чап орденын кавалерже-влаклан икмыняр льготым ыштен. Льгот-влак лӱмерым Сеҥымашлан 30 ий лӱмеш 1975 ий 30 апрельысе Указ дене кумдаҥдыме да тудо кызытат ышта, Социалистический Паша Герой лӱмым пытарыме гынат, Россий Федерацийын тӧртыкшотшо тиде лӱмерым пеҥгыдемден.

1973 ий 14 майыште Социалистический Паша Герой лӱм нерген Положений у редакций дене пеҥгыдемдалтын. Положений палемден: «Социалистический Паша Герой лӱм калык озанлык да илышкыл-культур чоҥымаште суапын эн кугу кӱкшытан ойыртемышыжлан шотлалтеш» да «пашаште геройлыкым ончыктышо, шкеныштын поснак чот у семын тыршымышт дене мер калык пашан пайдалыкшым нӧлталмашке кугу надырым пыштыше, калык озанлыклан, наукылан, культурлан нӧлталашышт, СССР-ын куатше ден чапшым кушташ полшышо еҥ-влаклан пуалтеш». «Сорла ден Чӧгыт» медаль дене мыняр гана суапландараш лийме шотышто (кум гана деч шуко огыл) 1940 ий гыч улшо шыгыремдымашым кораҥдыме[3]. Положений Ленин орденым пуымо радамым «Сорла ден Чӧгыт» медаль дене кажне гана суапландарыме годым пуртен. Положений тыгак пеҥгыдемден: Социалистический Паша Герой ик жапыштак Совет Ушем Герой улеш гын, тудын кок Социалистический Паша Герой улмыж семынак, шочмо кундемыштыже тыгак той бюст шыналтеш. Тылеч посна, Положений ондак палемдыме льгот-влакым пеҥгыдемден.

СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын «СССР-ын кугыжаныш наградыже-влак дене суапландарыме радамым саемдыме нерген» 1988 ий 22 августысо Пунчалже дене «Сорла ден Чӧгыт» медаль уэш суапландарымым чарныме. Иканаште Социалистический Паша Герой улшо Совет Ушем Герой-влаклан, кугыжаныш орган ден мер организаций-влакын йодмышт почеш, той бюстым шынден кертыт. Герой-влакын илымышт годым той бюст огеш шындалт.

Кум ий гыч, 1991 ийыште, лӱмым СССР-ын награде системыже дене пырля кораҥдыме.

СССР шаланымек, илыше Социалистический Паша Герой-влаклан — Российын гражданыштлан — 2006 ий 1 июль гыч[4] ий еда индекслалтше 26 847 теҥге (2021 ий 1 февраль гыч — 50 755 теҥге 54 ыр) кугытан окса тӱлалтеш[5].

2023 ий гыч Социалистический Паша Герой-ваклан тылзе еда пуалтше окса 61 566,28 теҥге кугыт палемдалтеш.

Лӱмым пуымо статистике

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Социалистический Паша Герой лӱм чылаже 20 747 гана пуалтын. Туге гынат 89 еҥ дечын тӱрлӧ амал дене Социалистический Паша Герой лӱмым налме, а 45 еҥ шотышто лӱмым пуымо нерген Указым негыздыме семын кораҥдыме. Эше 3 еҥ деч «Сорла ден Чӧгыт» кокымшо медальым гына налме, вес семынже кок гана Социалистический Паша Герой лиймым чарненыт, но Социалистический Паша Герой семын кодыныт. Тыгеракын, Социалистический Паша Герой иктешлымаште 20 613 еҥ лиеш[6], тидын шотыштак 201 еҥ — кок гана да 15 — кум гана. 20 деч шагал еҥ тиде кӱкшӧ лӱмым колымекше налын.

Лӱмым пуэдыме пӱтынь историйлан раш статуверым палемдаш йӧн лийын огыл, но 1988 ий 1 июльлан уверым савыктыме[7] (20 370 суапландарымаш почеш, тиде жап деч вара 400 деч шагалрак суапландарымаш лиймым шотыш налын, ӱлнӧ кондымо увер тӱҥ шотышто тичмаш да объективный улеш):

Суапландарыме-влакын паша сферышт дене суапландарымашым шеледымаш
  • ялозанлык — 12 441,
  • йӧнозанлык — 4 856,
  • чоҥымаш — 1076,
  • транспорт — 800,
  • шанче тӧнеж-влакын пашаеҥышт — 319[8],
  • СССР АН ден республикласе науко академий-влакын академикышт ден член-корреспондентышт — 273,
  • туныктымаш — 155,
  • кугыжаныш кучем ден вуйлатымаш орган-влакын, мер организаций-влакын еҥышт — 123,
  • СССР Обороно министерствын еҥже — 100,
  • КПСС ветеран-влак — 9,
  • элгӧргӧ паша да кугыжаныш лӱдыкшыдымылык орган-влакын еҥышт — 5,
  • моло отрасльласе пашаеҥ-влак — 89.
СССР-ысе ушем республик-влак шот дене суапландарымашым шеледымаш
  • РСФСР — 9 670,
  • Украин ССР — 3 651,
  • Казах ССР — 1 803,
  • Грузин ССР — 1 301,
  • Узбек ССР — 922,
  • Азербайджан ССР — 577,
  • Белорус ССР — 549,
  • Таджик ССР — 410,
  • Туркмен ССР — 323,
  • Киргиз ССР — 275,
  • Армян ССР — 225,
  • Молдавий ССР — 199,
  • Латвий ССР — 165,
  • Литва ССР — 163,
  • Эстон ССР — 137.

Эн кумдан палыме Социалистический Паша Герой

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Тӱҥ статья: Социалистический Паша Герой-влакын спискышт

Икымше Социалистический Паша Герой лӱмым 1939 ий 20 декабрьысе Указ дене И. В. Сталинлан пуымо. 1945 ийыште тудлан тыгак Совет Ушем Герой лӱмым пуымо, но Сталин шкенжым тиде наградылан йӧрышылан шотлен огыл, сандене тудо «Шӧртньӧ Шӱдыр» медальым нигунам пижыктен огыл, но «Сорла ден Чӧгыт» медальым эреак пижыктен коштын[9]. Кокымшо Социалистический Паша Герой В. А. Дегтярёв[10] 1940 ий 2 январьысе Указ дене лийын, кумшо — Ф. В. Токарев (1940 ий 28 октябрьысе Указ). 1940. 28.10 деч Указ дене[11] лӱмым тыгак Н. Н. Поликарповлан, Б. Г. Шпитальныйлан, В. Г. Грабинлан, А. С. Яковлевлан, А. А. Микулинлан, В. Я. Климовлан, И. И. Ивановлан, М. Я. Крупчатниковлан пуымо. 12-шо Социалистический Паша Герой С. А. Чаплыгин лийын (1941.01.02 деч Указ). 13-шо А. Г. Костиков[12].

1949 ийыште Социалистический Паша Герой лӱмым икмыняр гана школьник-влаклан пуымо: Махмуд Ишназаровлан, Турсунали Матказимовлан хлопокым погымылан да Нателле Челебадзелан чайым погымылан. СССР-ын пӱтынь историйже мучко кум гана Социалистический Паша Герой 16 еҥ лийын:

  1. Александров, Анатолий Петрович.
  2. Ванников, Борис Львович.
  3. Духов, Николай Леонидович.
  4. Зельдович, Яков Борисович.
  5. Ильюшин, Сергей Владимирович.
  6. Келдыш, Мстислав Всеволодович.
  7. Кунаев, Динамухамед Ахмедович.
  8. Курчатов, Игорь Васильевич.
  9. Сахаров, Андрей Дмитриевич (лӱмым поген налме).
  10. Славский, Ефим Павлович.
  11. Туполев, Андрей Николаевич.
  12. Турсунулов, Хамакул.
  13. Харитон, Юрий Борисович.
  14. Хрущёв, Никита Сергеевич.
  15. Черненко, Константин Устинович.
  16. Щёлкин, Кирилл Иванович.

Кум гана Социалистический Паша Герой академик А. Д. Сахаров деч антисовет пашалан СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын 1980 ий 8 январьысе Указше дене «Сорла ден Чӧгыт» чыла кум медальымат налме. Варажым, перестройко каен шогымо жапыште, М. С. Горбачёв Сахаровлан тудлан чыла наградым пӧртылтымӧ нерген указ ямдылалтеш манын ойлен. Но вашеш Сахаров тыге каласен: награде-влакым тудо тунам гына налеш, кунам СССР-ыште чыла политический петырыме-влак утарыме лийыт. Тыге шанчыеҥын илымыж годым указеш кидпале пышталтын огыл.

Кок гана Социалистический Паша Герой 201 еҥ шотлалтеш (тылеч посна, кум Социалистический Паша Герой кокымшо шӱдыр деч посна кодын, а ик еҥ «Сорла ден Чӧгыт» кок шӱдыр деч посна кодын.

Латик Социалистический Паша Герой тыгак Совет Ушем Герой лийын:

  1. Брежнев, Леонид Ильич (ныл гана Совет Ушем Герой).
  2. Ворошилов, Климент Ефремович (кок гана Совет Ушем Герой).
  3. Головченко, Василий Иванович.
  4. Гризодубова, Валентина Степановна.
  5. Машеров, Пётр Миронович.
  6. Орловский, Кирилл Прокофьевич.
  7. Сталин, Иосиф Виссарионович.
  8. Трайнин, Пётр Афанасьевич.
  9. Третьяк, Иван Моисеевич.
  10. Устинов, Дмитрий Фёдорович (кок Гана Социалистический Паша Герой).
  11. Хрущёв, Никита Сергеевич (кум гана Социалистический Паша Герой).

Кандаш Социалистический Паша Герой Чап орденын тичмаш кавалерже улыт:

  1. Величко, Максим Константинович.
  2. Литвиненко, Павел Андреевич.
  3. Мартыненко, Анатолий Алексеевич.
  4. Пеллер, Владимир Израйлевич.
  5. Султанов, Хатмулла Асылгареевич.
  6. Фёдоров, Сергей Васильевич.
  7. Христенко, Василий Тимофеевич.
  8. Яровой, Михаил Саввич.

Ик Социалистический Паша Герой Паша Чап орденын тичмаш кавалерже улеш[7]:

  1. Вашакидзе, Борис Ильич.

Кок Социалистический Паша Герой Россий Федерацийын Геройжо улеш:

  1. Калашников, Михаил Тимофеевич (кок гана Социалистический Паша Герой).
  2. Спасский, Игорь Дмитриевич.

Кок Социалистический Паша Герой Россий Федерацийын Паша Геройжо улыт (тидын годым икымше случайыштыже эн кугу кӱкшытан ойыртемышым уэш пуымаш рекордан жап гыч — 54 ий гыч — лийын)[13]:

  1. Велихов, Евгений Павлович.
  2. Ефремов, Герберт Александрович.

СССР-ын историйыштыже пытартыш Социалистический Паша Герой Казахстан гыч опер мурызо Бибигуль Тулегенова лийын, тудо СССР Президентын 1991 ий 21 декабрьысе Указше почеш суапландаралтын[14][15].

Ешартыш факт-влак

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  • Награде эскизын авторжо — архитектор М. И. Мержанов[16].
  • СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын 1943 ий 30 сентябрьысе 80 № Указше дене И. В. Сталин деч вара икымше Социалистический Паша Герой лӱм дене элын кӱшыл вуйлатымаштыже улшо еҥ-влак — ВКП(б) ЦК Политбюро член-влак Л. П. Берия[17], Г. М. Маленков, А. И. Миколян да В. М. Молотов — суапландаралтыныт[18].
  • СССР Кӱшыл Каҥаш Президиумын 1943 ий 5 ноябрьысе Указше икымше лийын, кунам Социалистический Паша Герой лӱмым пеш шуко тыглай пашаеҥ-влаклан пуымо. 127 суапландарыме коклаште икымше гана ӱдырамаш-влак лектыныт — А. Н. Александрова, А. П. Жаркова, Е. М. Чухнюк. Тыгак тиде лӱмым икымше гана куд еҥ колымекше налын[18].
  • Кугу Ачамланде сар жапыште Социалистический Паша Герой лӱм дене 170 еҥым палемдыме. Сар (да тыгак сар деч ончычсо) жапысе Герой-влакын лӱмышт Кугу Ачамланде сарын Рӱдӧ тоштерысе Чап Залжын мраморан кок колонныштыжо курымлалтыныт — чылаже 220 фамилий.
  • 1947—1958 ийлаште Социалистический Паша Герой лӱмым 8395 еҥ налын. Нунын кокла гыч шукышт (7494) ялозанлык пашаеҥ лийыныт.
  • Совет Ушем Герой лӱм дене таҥастарымаште, Социалистический Паша Герой лӱм СССР-ын гражданже-влаклан веле пуалтын. Посна лийын немыч физик-ядерщик Николаус Риль.
  • СССР семын тыгаяк лӱмым социализм лагерьысе ятыр эллаштат тӧнежлыме лийын (Польшышто гына тӧнежлалтын огыл, тыште наградылык системыште тыгаяк верым Калык Польшым Чоҥышо орден налын):
Афганистан Демократий Республикын Паша Геройжо
ГДР-ын Паша Геройжо Held der Arbeit.png
Болгарий Калык Республикын Социалистический Паша Геройжо Hero of Socialist Labor of the People's Republic of Bulgaria medal.png
ЧССР-ын Социалистический Паша Геройжо GST CSSR.png
Венгр Калык Республикын Социалистический Паша Геройжо Герой Социалистического Труда (ВНР)
Монгол Калык Республикын Паша Геройжо Hero Work Mongolia.png
Румыний Социалистический Республикын Социалистический Паша Геройжо Герой Социалистического труда Румынии
Албанийын Социалистический Паша Геройжо Titulli "Hero i Punës Socialiste".png
Югославийын Социалистический Паша Геройжо Order of the Hero of socialist labour Rib.png
Вьетнамын Пашан Геройжо Герой Труда (Вьетнам)
Куба Республикын Паша Геройжо Hero of Labour of the Republic of Cuba.jpg
КНДР-ын Паша Геройжо Labor Hero of the Democratic People's Republic of Korea.svg
  • СССР шаланыме деч вара тыгай награде совет деч варасе ятыр кугыжанышыште уке лийын. 1998 ийыште Украиныште «Шӧртньӧ Шӱдыр» орденым (геройлык пашам ыштымылан) але Кугыжаныш орденым (пашаште сеҥымашлан) пуыман Украин Герой лӱмым тӧнежлыме. 2008 ийыште Казахстанын Паша Геройжо лӱмым тӧнежлыме, 2013 ийыште — Россий Федерацийын Паша Геройжо лӱмым, а 2017 ийыште — Донецк Калык Республикын Паша Геройжо лӱмым.
Донецк Калык Республикын Паша Геройжо Hero of Labour of the Donetsk People's Republic medal.svg
Казахстанын Паша Геройжо Hero of Labour of Kazakhstan (transparent background).png
Россий Федерацийын Паша Геройжо Герой Труда Российской Федерации
Кугыжаныш орденым кучыктыман Украинын Геройжо Герой Украины

Тыгак ончо

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Палемдымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  1. ↑ Без учёта лиц, которые были лишены звания или в отношении которых указы о присвоении звания были отменены.
  2. ↑ В России будут награждать героев капиталистического труда :: Политика :: Top.rbc.ru. Дата обращения: 1 вӱдшор 2013. Архивировано из оригинала 1 вӱдшор 2013 года.
  3. ↑ К проекту федерального закона 247077-4 О внесении изменений в Федеральный закон О предоставлении социальных гарантий Героям Социалистического Труда и полным кавалерам ордена Трудовой Славы // Информационно-аналитические материалы Государственной Думы Архивысе копий 1 кылме 2014 гыч
  4. ↑ Федеральный закон от 09.05.2006 N 67-ФЗ "О внесении изменений в Федеральный закон "О предоставлении социальных гарантий Героям Социалистического Труда и полным кавалерам ордена Трудовой Славы". Консультант Плюс (9 ага 2006).
  5. ↑ Справочная информация: "Размер индексации выплат, пособий и компенсаций отдельным категориям граждан" (Материал подготовлен специалистами КонсультантПлюс). Консультант Плюс.
  6. ↑ Статистика по Героям Социалистического Труда // Герои страны. Дата обращения: 21 вӱдшор 2018. Архивировано 22 вӱдшор 2018 года.
  7. ↑ 1 2 Герои Социалистического Труда. — М.: Изд-во «Известия Советов народных депутатов». — 1988.
  8. ↑ В эту категорию не включены академики и члены-корреспонденты АН, учтенные ниже отдельно.
  9. ↑ Д-р наук, проф. В. А. Туев: «На его портретах того времени иногда встречаются две звезды, но это подрисовка» [1] Архивысе копий 5 кылме 2011 гыч.
  10. ↑ Социалистический Паша Герой. Сайт «Герои страны».
  11. ↑ Указом Президиума Верховного Совета СССР учреждены Звание Героя Социалистического Труда и Положение о звании. Дата обращения: 24 ага 2019. Архивировано 24 ага 2019 года.
  12. ↑ Социалистический Паша Герой. Сайт «Герои страны».
  13. ↑ Ефремов Герберт Александрович. Дата обращения: 22 пеледыш 2017. Архивировано 6 пургыж 2018 года.
  14. ↑ Указ Президента СССР от 21.12.1991 г. № УП-3122 «О присвоении Тулегеновой Б. А. звания Героя Социалистического Труда»
  15. ↑ Герой Социалистического Труда. История медали Архивысе копий 26 теле 2012 гыч
  16. ↑ По проекту политзаключённого Архивысе копий 19 шорыкйол 2012 гыч
  17. ↑ Лишён звания в 1953 году.
  18. ↑ 1 2 Стаханов. Забытый герой. — Документальный фильм. Дата обращения: 3 ага 2020. Архивировано 13 пеледыш 2020 года.

Литератур

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  • Колесников Г. А., Рожков А. М. Ордена и медали СССР. — 2-е изд., доп. — М.: Воениздат, 1978. — 311 p. — 50 000 экз.
  • Изотова М. А., Царёва Т.Б. Глава 5. Советская наградная система // Ордена и медали России и СССР / редакторы к.и.н. Хомутова Е., Рублёв С.. — 1. — Ростов-на-Дону: Владис, 2010. — С. 398. — 736 с. — 2500 экз. — ISBN 978-5-9567-0960-3.

Кылвер-влак

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
"https://mhr.ruwiki.ru/w/index.php?title=Социалистический_Паша_Герой&oldid=544002" гыч налме