Марий талешке кече
| Марий талешке кече | |
|---|---|
 | |
| Кече | 26 вӱдшор |
Марий талешке кече (курыкмар. Мары патыр кечӹ) — ий еда 26 апрельыште палемдалтше марий пайрем. Марий талешке кечым пайремлымаш марий ончылъеҥын, Полтыш онын, патырла колымыжо дене кылдалтын.
Пайремын эртыкше
XVI курым кыдалне Озаҥ ханстве ден Кыдал Юлкундемын кумдыкшо Руш кугыжанышыш ушненыт. Нунын коклаште Марий кундемат лийын. Иван Грозный кугыжа верысе калык деч тудлан ӱшанле лийме нерген вуйым саваш да йозакым тӱлаш йодын, но верысе калык тореш лийын: Полтыш он шке шочмо мландыштым — Малмыж кажнам — аралыше олыкмарий-влакын отрядыштым вуйлаташ тӱҥалын. 1556 ий 26 апрелыште, кызытсе Малмыж кундемыште оньыжа-влакын пытартыш резиденцийыштым аралыме годым, оным пуштыныт. Тудым марий-влак кӱкшӧ курыкышто тоеныт. Тылеч вара тиде кӱкшакам калыкыште Полтыш курык манын лӱмдат[1].
Икымше гана Марий талешке кечым 1990-ше ийла тӱҥалтыште «Марий Ушем» кундем-влак кокласе мер организацийын темлымыж почеш эртарыме[1]. Ты пайремым эртараш кӱлмӧ нерген шонымашым икымше гана эше 1917 ийыштак Пӱрӧ олаште (Пошкырт) эртыше марий-влакын I погыныштышт палыме марий сотемдарыше П. П. Глезденёв темлен, маныт[2].
Тукым гыч тукымыш марий калык шке калыкле талешкыж-влак нерген легенде да преданий-влакым арален толеш: Акпарс, Акпатыр, Мамич-Бердей, Онар, Полтыш, Чоткар, Чумбылат да т. м. Пайрем марий калыкын шуко курымысо чапланыше историйжым ушештара да шочмо мландын эрыкше верч кучедалмаште кугезына-влакын, марий айдемын лӱддымылык ден патырлыкшым чапландарен, ончыкылык тукымым кушта.
Пайремын ыҥже
Марий талешке кечым пайремлымаш ончыкылык тукымым куштымаште кумда верым налеш. Эрык верч шке вуйыштым пыштыше эртыше жапысе талешке-влакым пагалымаш, калыкын тыныс илышыж верч вуйым пыштыше-влакым порын шарнымаш сай ончыкылыклан ӱшаным пеҥгыдемда, шке калык дене кугешнымашым, патриотизм шӱлышым да шочмо кундем деке йӧратымашым шочыкта[3].
Пайрем йӱла
Апрель кечылаште республикыште шуко тӱвыра, шанче да туныктымо тӧнеж Марий талешке кечылан пӧлеклалтше мероприятийым эртара:
- «Талешке сорта» тӱвыра акций. Йошкар-Олаште С. Чавайнын, М. Шкетанын, И. Палантайын, А. Крупняковын, Й. Кырлян чапкӱшт воктене, С. Николаевын, К. Коршуновын, С. Кузьминыхын, С. Кириллован, В. Соловьевын да тулеч-молынат мемориал доскашт дене, тыгак Сарзе чап монумент воктене да Тӱвыра да каныме рӱдӧ паркысе Талешке-влак аллейыште сортам чӱктат да тушко пеледышым пыштат (организатор — Марий мер каҥаш);
- «Мый марла ойлем!» акций. Тиде акцийын тӱҥ шонымашыже — шочмо йылмым да марий калык йӱлам, тӱвырам аралымаш да вияҥдымаш (Республикысе Марий тӱвыра рӱдер, «ВийАр» мер организаций да Марий Эл Республикын Самырык-влакын ассамблейышт);
- «Марий талешке кече» акций. Лӱмын увертарыме экскурсий, тоштер-туныктымо программе-влак эртат, «Марий калык талешке» теме дене тӱрлӧ кидпашам ыштыме шотышто мастер-класс-влак, «Талешкым пале» викторине да т. м. (Марий Эл Республикын Т. Евсеев лӱмеш калыкле тоштерже)[4].
- Курыкмарий районысо Йоласал кыдалаш школышто йоча да самырык-влаклан «Акпарс лӹмеш лыдмашвлӓ» («Акпарс лӱмеш лудмаш-влак») шымлымаш конференций эртаралтеш[5].
Галерей
«Талешке сорта» тӱвыра акций
«Мый марла ойлем!» акций
«Акпарс лӹмеш лыдмашвлӓ» («Акпарс лӱмеш лудмаш-влак»)
Палемдымаш
- ↑ 1 2 Гаврилова И. С. Марий Талешке кече. День национального героя // Марий Эл: время, события, люди: календарь знаменательных и памятных дат на 1992 год / Национальная библиотека им. С.Г. Чавайна — Йошкар-Ола, 1991 — С. 16—17. — 500 экз.
- ↑ Яналов В. Г. Марий Талешке кече. День национального героя // Марий Эл: время, события, люди: календарь знаменательных и памятных дат на 1995 год / Национальная библиотека им. С.Г. Чавайна — Йошкар-Ола, 1994 — С. 39—41
- ↑ Калинина О. А. Марийские праздники: справочник / Марий пайрем-влак: полшык. — Йошкар-Ола: Министерство культуры, печати и по делам национальностей РМЭ, Республиканский центр марийской культуры, 2006 — С. 44. — 1000 экз
- ↑ Официальный интернет-портал Республики Марий Эл
- ↑ Издательский дом «Марийское книжное издательство»
Литератур
- Полтыш — князь черемисский. Малмыжский край. — П 525. Йошкар-Ола: Центр-музей им. Валентина Колумба, 2003 — 440 с.