Мамич-Бердей
| Мамич-Бердей | |
|---|---|
 Руалтыме Мамич-Бердейым Иван Грозный кугыжа деке наҥгаят | |
| Шочмо кече | XVI курым |
| Колымо кече | иктаж 1556 ий |
| Колымо вер | |
| Паша сомыл | князь |
Мамич-Бердей (? — иктаж 1556, Моско) — марий калыкын талешкыже, шӱдывуй князь, 1-ше Черемис сар годым тӱҥ фигур (1552–1557), Изи Какшаныште икмыняр шӱдӧ-волостьын озаже. Озаҥ ханствым Руш кугыжанышыш ушымо ваштареш шоген, Иван Грозныйын марий мландым кид йымакше налме шотышто чолга оппонентше.
Паша
1552–1554 ийлаште повстанец-влакын изирак тӱшкаштым вуйлатен, Юлышто руш судно-влак ӱмбак кержалтылын. 1555 ийыште тудын отрядше икмыняр тӱжем сарзе марте кушкын. Озаҥ ханствым утарышашлан 1555 ийыште Ногай Орда гыч кугыжан эрге Ахпол-бейым ӱжын, но тудыжо 300 сарзыеҥже дене повстанец-влаклан полышым пуэн огыл, а марий калыкым толаш веле пижын, тидлан верч шке еҥже-влак дене пырля казнитлыме. Тылеч вара Мамич-Бердей Руш кугыжаныш дечын эрыкан лиймым пӧртылташ Юл кундемысе калык-влакын толкыныштым шке вуйлаташ шогалын. Тудын вуйлатымаштыже коло тӱжем повстанец — олык марий, татар, одо-влак — лийыныт. 1556 ий мартыште кредалмашке шогалмашыш курыкмарий ден чуваш-влакым ушаш тӧчен, но ужален ондалымылан кӧра сотник Алтыш тудым руалтен (Мамич-Бердейым оролышо 200 еҥым пуштын пыштыме) да тудым руш властьлан пуымо. Москошто казнитлыме.
Урлык-тукым
Мамич-Бердейын икшывыже-влак тудын волостьшо-влакым 2-шо Черемис сар тӱҥалме марте кученыт (1571–1574). Мамич-Бердейын эргыже Качак 2-шо Черемис сарыште эрык верч толкынын ончылъеҥже-влак кокла гыч иктыже лийын. Мамич-Бердейын уныкаже Джан-Гали.
Шарныш
Мамич-Бердейын пӱрымашыжлан Л. Яндаковын романже пӧлеклалтын. 2024 ийыште Марий Эл Республикысе Оршанке районышто Марий-Ернур ял деч тораште огыл Мамич-Бердей лӱмеш шарныктыш кӱым вераҥдыме. Мамич-Бердейым тыгак татар ден одо-влак пагалат.
Тыгак ончо
Литератур
- Соловьёв С. М. История России с древнейших времён.
- Бахтин А. Г. XV—XVI века в истории Марийского края. — Йошкар-Ола: Марийский полигр.-изд. комб., 1998. — 191 с. — ISBN 5-87898-035-5.
- Мамич-Бердей // Марийская биографическая энциклопедия / Авт.-сост. В. А. Мочаев. — Йошкар-Ола: Марийский биографический центр, 2007. — С. 226—227. — 2032 экз. — ISBN 5-87898-357-0.
- Бахтин А. Г. Марийский край в XIII—XVI веках: очерки по истории. — Йошкар-Ола: МарГУ, 2012. — 660 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-94808-678-1.
- Бахтин А. Г. К вопросу о Мамич-Бердеевых волостях // Вестник Марийского государственного университета. Серия: Исторические науки. Юридические науки.— Йошкар-Ола, 2015.— С. 5—14.