Глезденёв, Павел Петрович

Глезденёв Павел Петрович
Пагул Ача
Шочмо годсо лӱм	Мендиарын Ислам-Гарей
Шочмо кече	1867 ий 21 вӱдшор(1867-04-21)
Шочмо вер	Россий империй, Ӱпӧ губерний, Белебей уезд, Тымбагуш ял
Колымо кече	1923 ий 28 ага(1923-05-28) (56 ий)
Колымо вер	Виче ола
Гражданлык	Россий империй  СССР
Паша сомыл	серызе, йылмызе, кусарыше, туныктышо, просветитель, этнограф, журналист

Пагул Ача (Павел Петрович Глезденёв) (9 (1867) вӱдшор 21, Ӱпӧ губерний, Белебей уезд, Тымбагуш ял —28 ага 1923, Виче ола) — марий серызе, йылмызе, кусарыше, туныктышо, сотемдарче, этнограф, журналист, мер да шанче пашаеҥ. Марий-влак коклаште кÿшыл шинчымашым икымше радамыште налше лиеш. Марий калыкын икымше журналистше да редактор-издательже. Марий йылме дене савыкталтше «Война увэр» икымше газетын редакторжо. Валериан Васильев дене пырля «Марла календарьым» негызлыше да икмыняр жап савыктыше.

Лÿмжö нерген

Шочмо лӱмжӧ — Мендиарын Ислам-Гарей (руш. Ислам-Гарей Мендияров).

Тынеш пурымо деч вара — Павел Петрович Глезденёв.

Семинарийыште тунеммыж деч вара миссионер пашаж годым калык тудым Пагул Ача (отец Павел) манын лӱмден. Тиде лӱмым Глезденёв южо журналист пашалаштыже алмашлӱм семын кучылтын.

Илыш корныжо

Йоча да самырык пагыт

Павел Петрович Глезденёв 1867 ий 21 вӱдшорышто (южо вере 22 вӱдшор шочмо кечылан палемдалтеш) Ӱпӧ губернийысе Белебей уезд, Тымбагуш ялеш (кызыт Шараҥ кундем) шочын. Шочмо годым Мендиаров Исламгарей Яковлевич лӱмым нумалын). Ачаже кресаньык лийын, но кок эргыжым туныктен лукташ йӧным муын. Вес эргыже, Леонид Яковлевич Мендиаров (1881—1948), шке жапышыштыже марий тӱвыра илышыште лÿмлӧ еҥ лийын. 1892 ийыште тынеш пурымо деч вара Исламгарей Мендияров Павел Петрович Глезденёвыш савырнен.

Ялысе школым тунем лекмеке, 1887 ийыште самырык рвезе Пÿрӧ оласе туныктышо семинарийым пытара да Белебей уездысе Токбердино школышто туныкташ тÿҥалеш. Тылеч вара латик ий наре тÿрлӧ школлаште ышта, умбакыже тунемаш кумылаҥеш. 1898 ийыште Ӱпӧ оласе духовный семинарийыште шинчымашым погаш тÿҥалеш. Тудым кок ий гыч пытарымеке, ончыч якынлан шога, вара Новоникольск селаште священник лиеш.

Озаҥыште

1902 ийыште П. П. Глезденёв Озаҥыш толеш. Тиде ийынак тусо духовный академийыш вольнослушатель семын кошташ тÿҥалеш. Ныл ий академийын миссионер пӧлкаштыже тунемеш. Озаҥыште П. П. Глезденёвын тунемме жапше революций жап дене лачешт толын. Революций жап ончыкылык марий интеллигенцийын Озаҥ духовный да туныктышо семинарийыште тунемме жапыштыште демократий мер илыш дене кылдалтше шÿлышым, марий калыклан духовный илышыш лекташ вийым пуртен. Лач ик тыгай еҥже П. П. Глезденёв лийын.

«Кызытлан шукырак эрык. Николай II кугыжан манифестше лектын. Чыла изи чотан калык-влак помыжалташ тÿҥалыныт. Чуваш-влак газетым луктыт. Татар-влак «федераций» нерген ойым пидыт. Марий калылан огеш кÿл нунын деч ӧрдыжеш кодаш. Марий калыкым кынелташ кÿлеш. Те семинарийште тунемыда. Те уло вий дене шке калыкланда полышым пуышаш улыда. Ме шкаланна огына полшо гын, нигӧ марий калыкым ончыко у илышыш лукташ ок тÿнал».

— В. А. Мухин 1905 ийыште Озаҥысе духовный семинарийыште марий тунемше-влакын тÿшкагудышто погынымашышышт годым.

Озаҥыште Глезденёв духовный семинарийыште тунемше Валериан Михайлович Васильев-Ӱпымарий дене палыме лиеш. Икмыняр жап гыч нуно коктынат творческий кыл дене ушалт, пырля пашам ышташ тÿҥалыт. Нунын пашаштлан кӧра шуко брошюр, книга, журнал да газет-влак шке шочмо йылме дене ош тÿням ужыныт. Павел Глезденёв ден Валериан Васильев тидын дене, марий калыкын моло калык деч ойыртемалтдыме, шке кушмо корныжо, историйже уло манын ончыктеныт.

Революций деч ончыч Павел Глезденёв эркын-эркын просветитель пашам марий калык коклаште тӱҥалеш. Лач мер ден политике пашаже келгын шындаралт толыныт гынат, религий ден кылдалтше виянме паша корныжо лушкыдырак лийын шоген.

Ныл ий академийын миссионер пӧлкаштыже тунемын, 1906 ийыште экзаменым куча да марий кокла гыч ик эн ончыч кÿшыл шинчымашым налеш. Академийым пытармекыже, тудо Озаҥ учитель семинарий пеленсе школышто пашам ышташ тÿҥалеш, иканаштак ÿдырамаш школышто марий йылмым туныкта.

Эше ондакак да поснак Озаҥыште тунеммыж годым Глезденёв марла книгам ямдылаш пижеш. Ончыч Шнуй Гурийын братствыже манме пелен Кусаркалыше комиссий гоч религиозный содержаниян тÿрлӧ книгам кусаркала. Изиш варарак В. М. Васильев да П. М. Кунаев дене пырля «Марла календарьым» луктеш.

Тыгодым П. П. Глезденёв туныктымо литературым ямдылен. В. М. Васильев дене пырля 1907 ийыште «Тÿҥалтыш марла книга» да «Вес марла книгам» савыктеныт. Нуным куштылго, умылаш лийше йылме дене возымо. Книгалашке изирак ойлымашым, ятыр мурым, туштым, калыкмутым пуртымо, нуным сайын сӧрастарыме. Тыште Глезденёвын «Вараксим» почеламутшат лийын (тиде почеламут Чавайнысе "Ото" почеламут деч ончыч возалтын). «Марла шот» арифметике учебникым печатлен луктын. Тудын марте але тыгай чапле марий учебник лийын огыл. Школлан П. П. Глезденев изиш варарак эше ик книгам ямдылен. Тиде — «Икымше книга да букварь эрвел наречий черемис йылме дене лудаш» (1914 ийыште Озаҥыште лектын). Марла календарь, арифметике, лудшаш книгаже-влак дене Глезденёв марла книга йылмым вияҥден колташ полшен.

Марла книгам возымо пашаш тудо 1905 ийысе революций гутлаште ушнен. Но тунам але тудо революций паша деч тораште шоген. Калык илышым саемдыме чын корным ужын моштен огыл. Шочмо калыкшым нӧлталаш, тудым моло дене тӧр шогалташ туныктымаш гоч веле лиеш, шонен. Санденак уло шинчымашыжым да вийжым тидланак веле виктарен.

Виче губернийыште

1907 ийыште П. П. Глезденёвым Вятка губернийыш епархийысе миссионерлан колтеныт. Тушто лу ий педагогическо-миссионерский курсым вуйлатен, губернийыште илыше марий, удмурт да татар-влакым туныктымо пашалан мелын шоген. Лач тыштак «Война увер» газетым кум йылме дене савыкташ тӱҥалеш.

Газет империализм сар жапыште лектын шоген. Сандене утларакшым сар паша нерген возен. Глезденев шке газетышкыже ялт тыныс илыш материалымат — тÿрлӧ чер деч аралалтме, вольыкым ончымо, ялозанлык пашам ыштыме, тунемме нергенат статья-влакым чÿчкыдынак пуртеда. «Война увер» газетшымат кум йылме дене — марла, удмуртла да татарла — редактироватлен.

Октябрь революций деч вара

Октябрь революций деч вара П. П. Глезденёв миссионер вургемым кудаш кудалта. Революцийын икымше ийлаж гычак тудо у пашаш уло кумылын пижеш. Ынде марий калыкат шочмо йылмыж дене уло йÿкын кутырен кертеш, ынде марият калык шотышко лектеш. Тидлан йывыртен, Глезденёв пÿтынь шинчымашыжым шке калыкшылан пуа. Революций деч вара тудо Виче губернийысе земствыште изи калыкым туныктымо пӧлкам вуйлаташ тÿҥалеш. Тиде пашаште тудо Коммунист партийын политикыж велке мелын шогымым ончыкта.

1917 ий 15 июльышто Пÿрӧ олаште марий-влакын Всероссийский съездышт эртен. Тудым чумырымаште Глезденёвын суапше кугу. Тудо съездыште шке шонымашыжым почын каласен, кагаз-влак марла возалтшаш, земствылаште должностьым марий-влак налшаш улыт манын ойлен. Тудын марий калык верч чонжо йÿлен, сандене нунылан полшаш кертмыж семын йӧным кычалын.

Отец Павел православный лийын гынат, чимарий верам нигунам монден огыл. Тудо марий калыкын веражым моло вера дене тӧр шынден.

Тунам, кунам марий калык «помыжалтын» веле, Глезденев да моло сотемдарче-влак марий опера, калыкле сем ансамбль, калыкле тоштер, театр нерген шоненыт. Глезденёв шÿм вургыж ойлен: «Вашке у жап толеш. Марий калык лудын-возен моштышо лиеш. Но тидлан чот тыршыман».

1917 ийыште Вятка губернийысе земский руководство П. П. Глезденевлан калык образованийын губернийысе пӧлкан инородческий секцийжым вуйлаташ ÿшанен.

1918—1919 ийлаште Марий кундемыште тÿрлӧ вере марий погынымаш-влак эртаралтыт. Глезденев иктыж дечат ӧрдыжеш ок код. Вяткыште марла печатьым пашаш шогалташ, «Марий коммунист» ден «Марий илыш» газетым лукташ полша. 919 ий гыч Вятка пединститутыш преподаватель пашаш вонча, ямдылыме курсым вуйлаташ тÿҥалын марла, одыла туныктен. Тыштак краеведений факультетым вуйлатен. Тыгодымак Вятка кундемым шымлыше институтышто шанче пашаенлан ышта. Пашаже ятыр лийын гынат, студент-влак дене кружокым эртарен, чÿчкыдын археологий да этнографий экспедицийыш лектын коштын.

Павел Петрович 1923 ий ага тылзын 28-ше кечынже колен. Тудым Вяткыште тоеныт.

П. П. Глезденёвым драматург семынат ужын кертына. «Мужедше» — икымше марла пьесе кокла гыч иктыже. А шке жапыштыже тудын пьесыжым самодеятельный артист-влак ятыр гана ончыктеныт. Пьесым шымлыдымылан кӧра тудын значенийжат марий литературышто иземдалтын. Идейность ден художественностьшо кугу кÿкшытыштыжак огыл, но тÿҥ проблема-влак кызытат пÿсын шогат.

Тудын пыштен кодымо саскаже Совет властьын 50 ий жапыштыже палаш лийдымын лӧзаҥын. Марий калыкын чолга эргыже шке калыкшылан каласаш лийдыме суапле пашам ыштен коден. Моло сотемдарче-влак дене пырля марий культурылан вияҥашыже негызым пыштен.

Тунеммаш

• 1887 ий — Пӱрысӧ туныктышо семинарий.
• 1898 ий — Ӱпысӧ духовный семинарий.
• 1906 ий — Озаҥысе духовный академий.

Миссионер пашаже

Ныл ий академийын миссионер пӧлкаштыже тунемын, 1906 ийыште экзаменым куча да марий кокла гыч ик эн ончыч кÿшыл шинчымашым налеш. 1906 ий август тÿналтыште кусарыме сомыл дене Кужэҥер кундемыште лиеш. Кусаркалыше комиссийын марий пашаеҥже ден членже-влакын погынымашышт Кужэҥер селаште 9 августышто эртен. Марлаҥдыме Евангелийым (Лука ден Иоанн деч) кидвозышым (тудым Озаҥ П. Глезденев конден) каҥашыме да келшышылан шотлымо. Вара духовенствын инородец ден руш ужашлаж коклаште лекше келшыдымаш нерген мутланыме да тыге каласыме: «Инородческий духовенствым вурсаш нимогай амалат уке». Умбакыже миссий пашам саемдышашлан мом ыштышашым палемденыт:

1. Куженерысе Никольский общинын священникше Матвей Зверев 1885 ийысе редакциян требникым тӧрлатышаш да тушко кугу требникын кокымшо ужашыж гыч посна случай-влаклан келшыше кумалтыш мут-влакым ешарышаш.
2. Инородческий миссионер, Марий Тӱрек черкын священникше Сергей Громов Иоанн Златоустын литургийжым саемдышаш.
3. Кугу Пумарий (Елеево) села гыч якын Афанасий Леонтьев причащений-влаклан кумалтыш мутым марлашке кусарышаш.

Погынымашыш толшо-влак каҥашыме жапыштак книжка ден брошюр-влакым лукташ 120 тенге оксам погеныт, тыгаяк сомылым шукташ мисионер Громовлан шÿденыт. Кусаркалыше комиссийын пашажлан вуйын шогышо марий-влак начальстве деч тыге йодыныт: чыла инородческий школышто Н. И. Ильминскийын туныктымо системым тÿрыснек илышыш пурташ, марий школлан учебник-влакым руш кугу педагогын системыжлан келшышын лукташ ты пашашке Озаҥ духовный академийым тунемын пытарыше священник П. Глезденевым ушаш.

У пашашке ушнымо ийынак кок тылзе гыч Вятка Православный миссионер комитетын шÿдымыж почеш П. Глезденев Купрансола ялыште (кызытсе Шернур кундем) лиеш. Лиеш веле огыл, тусо черкыште чыла кумалме сомылым моло священник дене пырля шочмо йылме дене шукта. Шернур вел Купран Кÿкшывал кÿсотым ожнысо калыкат, кучемат «Языческий» але «Черемисский Иерусалим» маныныт. Амалжат уло: тиде кÿсотышто шуко гана Кугу марий кумалтыш эртаралтын. Ик тыгай кумалтыш 1828 ий 3 декабрь кечын лийын. Тиде кече историйыш «Начало отдела о черемисских жрецах, сновидцах и жертвоприношениях черемис и вотяков, послужившего поводом к посылке мисссионера священника Покровского епархию» лÿм дене пурен. Пеш шуко еҥын ик верыш погымыжо да тошто марий религийым чот пагалымым ончыктымыжо кугыжан кучемымат, православный духовенствымат тургыжландареныт. Кумалаш лекташ кумылаҥдыше кум карт (Семен Васильев, Василий Евсеев да Иван Токметов) следствий кидыш логалыт. Кок арня гыч, 15 декабрьште, шнуй Синод вес калык илыман епархийлаште уезд еда миссийым почмо нерген пунчалым луктеш. Тыгай шÿдымашымак шуктен, Вӱрзым ден Йӱледӱр черке-влакын священникышт В. Рязанцев ден К. Кафтанников Вӱрзым уездыште, а Яраҥ уездыште Чарла да Яраҥ олаласе черке-влакын священнослужительышт Н. Курбановский ден П. Кувшинин марий коклаште миссионер сомылым шукташ пижыт.

Павел Глезденевын миссионер пашаже марий коклаште гына огыл, тыгак удмурт калык коклаштат вияҥ шоген. Кеч удмурт-влак христиан верам налын шоген гынат, пашаште чий верымат ӧрдыжеш коден огытыл. Епархий инородческий миссионерын полышкалышыжлан палыме одо туныктышо Карлыган школым почшо Кузьма Андреевич Андреев, Н. И. Ильминскийын шогалтымыж почеш лийын шоген.

Вятка олаште миссионер инород курс 1905 ийыште почылтын. Тушто инородческий приходлан пастырь-влакым ямдыленыт. Вара утларак талыже поп але якын лийын кертын. Тидыжак руш духовенствылан йӧршеш келшен огыл, вет тудлан религий пашам шуктымаште уто конкурент кÿлын огыл, сайрак да поянрак инородческий приходлашке логалаш руш духовенстве эре ямде лийын. Курсым арален кодаш П. П. Глезденев шагал огыл тыршен. Тушто тудо инспеторлан шоген да туныктен. 1908-1909 тунемме ийлан курсыш 37 йодмаш пурен, тышечын 22 еҥже — одо, 8 — марий, 3 — суас, 3 — чуваш, 1 — бесермян. Тунемаш 7 одо ден 7 марий, 2 татарым да 1 бесермяным налыныт. Образований шот дене нуно тыге шеледалтыныт: икте туныктышо семинарийым тунем пытарше лийын, визыт — рÿдӧ школым, кандаше — второклассный школым, икте – оласе училищым, икте — духовный училищым; ик еҥ самообразований шот дене тунемын.

1908 ий кенежым выпускной 3 курсышто тунемше-влак П. Глезденевын вуйлатымыж почеш экскурсий дене марий яллашке лектын коштыныт. Нуно калык ден вашлийын мутланеныт, черкылаште Юмын сомылым шочмо йылме дене шукташ полшеныт. Павел Петровичын кÿштымыжым шуктен, курсист-влак верысе кутырымо ойыртемым эскереныт да возен налыныт, муро семым, калыкмутым, йомакым, преданийым, тÿрлӧ ÿшанымашым да кумалтыш мутым погеныт.

Черкызе-влакым марий, одо йылмылан кунар — гынат туныкташ манын, П. Глезденев 1912—1913 ийлаште йылмым тунемме курслам пога. Кÿчык жаплан чумырымо курс-влак благочинный улман верлаште почылтыныт, занятийжым тыште П. Глезденев шкеак эртарен. Икымше тыгай курс Шернур селаште 1912 ий июльышто почылтын, тыште 7 священник, 7 якын, 9 псаломщик тунемыныт. Тергымашым эртараш Озаҥ гыч В. М. Васильев толын.

«Марла календарь»

Тӱҥ статья: Марла календарь

1907—1913 ийлаште П. П. Глезденев ден В. М. Васильев «Марла календарьым» луктын шогеныт. «Марла календарь» гоч икымше гана манаш лиеш, «юмын мут» огыл, а тыглай марий шомак, сылне марий ой уло йÿкын йоҥгалтеш. Марий калыклан шке литератур йылмыжым ышташ кÿлмӧ нерген календарь марий илышыште икымше гана мутым луктеш да кÿлеш манме дене гына ок серлаге — тудым шке ластыклаштыже чонаш пижеш. Тыште чумыр марий калыклан ик литератур йылмым ыштыме йодыш эн ончыч тарвана. Чыла тиде сомылыш серыпле надырым календарьын ик редакторжо семын П. П. Глезденев пыштен.

Книга лукмо сомылжо

«Тÿҥалтыш марла книга»

1907 ийыште П. П. Глезеденев марий йоча-влакым марла туныкташ «Тÿҥалтыш марла книгам» В. М. Васильев дене пырля луктеш. Но комыштыжо П. Глезденевын лÿмжым веле ончыктымо. Книга олыкмарий да эрвел кундемой дене лектын. Тудым автор-влак йочам марла лудаш-возаш туныкташ келыштареныт. Книгам куштылго, яндар марий йылме дене возымо.Тушко шуко калыкмутым, мурым, туштым да изирак ойлымаш-влакым пуртымо. 1911 ийыште ты книгам, изиш тӧрлатен, угыч лукмо. Тушто ынде кок авторынат лÿмыштым ончыктымо.

«Вес марла книга»

Тиде 1907 ийыштак П. П. Глезденёв, адакат В. М. Васильев дене пырляк, кокымшо марла тунемме книгам ямдыла. Тудо «Вес марла книга» маналтеш. Тиде — «Тÿналтыш марла книган» мучашыже. Тыште марий илыш да пÿртÿс темылан возымо шкешотан ойлымаш-влак улыт. Книгашке тыгак шагал огыл фольклор материалым, марла возымо ик почеламутым пуртымо. Лÿмжӧ — «Вараксим муро»

Пӧрт вуйышто вараксимже,
Выче-выче вычымалта.
Шулдыр йымал чапайжым,
Лый-лый ыштен шогылалтеш.
Меат варасемже гае
Молан огына вычымате?
Молан гына вычыматен,
Меат пырля огына иле.

XVIII курымысо 3 изирак почеламутым шотлаш огыл гын, тиде — марла савыталтше икымше почеламут.

Тиде книгат тугаяк куштылго, мотор марий йылме дене возалтын. Марла туныктымо пашаште нине кок книгажат чот полшеныт. Нунын гоч шочмо йылме деке ик тукым марий икшыве веле огыл шÿмештаралтын.

«Марла чот (шот)» книга

Лудшаш книга-влак деч посна П. П. Глезденев 1908 ийыште «Марла чот (шот)» книгам савыктен. Тиде — тÿҥалтыш класслаште марий рвезе-влакым арифметике дене туныкташ ямдылыме книга. Тыште марий йылмылан икымше гана арифметике термин-влакым келыштарыме. Нунын кокла гыч теве икмынярже: ушымаш, налмаш, шукемдымашет, пайлымаш, кок гана кокыт, мунарлан шукырак, мунарлан шагалрак, мунар гана шагалрак, тесте (десяток), чотлымаш (счет), икте (1), т. м. Автор марий мут-влакым терминлан моштен келыштарен. Нуно, тÿҥ шотышто, кызытат кучылталтыт.

«Война увер» газет

Тӱҥ статья: «Война увер»

«Война увер» газетын номерже 1918 ийыште

Вяткыште илымыж годым П. П. Глезденев марий калыклан да тудын культуржылан эн кугу суапым ыштен — икымше марла газетым луктын. Тымарте марийын газетше нигунамат лийын огыл. Кугыжан Российыште мутшат тидын нерген лектын кертын огыл. П. Глезденев кучемым ÿшандарен кертын да икымше империалист сар нерген умылтарыме амал дене марла газетым лукташ тÿналын. Газетын лÿмжӧ — «Война увер».

Газет империалист сар жапыште, 1915—1917 ийлаште кум йылме дене — марла, суасла, одыла лектын.

Тӱҥ пашаже-влак

• О черемисах Уфимской губернии // Этнографическое обозрение. — 1894. —№3.
• Тӱҥалтыш марла книга (на восточном наречии). — Казань, 1907. - 60 с. (Соавт. Васильев В. М.).
• Вес марла книга (на луговом наречии). — Казань, 1907. — 112 с. (Соавт. Васильев В. М.).
• Марла чот (шот) (Арифметика). — Казань, 1907.
• Букварь и первая книга для чтения на восточном наречии черемисского языка. — Казань, 1914. (Соавт. Васильев В. М.).
• Краткая грамматика языка народа удмурт. — Вятка, 1921. — 55 с.
• К вопросу о научной разработке языков мари, удмурт и коми // Известия Вятского научно-исследовательского института краеведения. — 1922.—№ Г —С. 47—50.
• К вопросу о тептярах // Вятская жизнь. — 1923. - № 2.

Кылвер-влак

• Глезденев Павел Петрович (Миндияров Исламгарей Яковлевич). (руш.)
• Вятский просветитель Павел Петрович Глезденев. (руш.)
• Глезденев, Павел Петрович. (руш.)
• Видные деятели отечественной культуры: Павел Глезденёв (К 150-летию со дня рождения марийского педагога и просветителя). (руш.)

Литератур

1. Ӱпымарий. Тӱҥалтыш мари календарь // У илыш. — 1927. — № 3.
2. Сергеев М Т. Возникновение и развитие печати Марийской АССР. — Йошкар-Ола, 1971.
3. Иванов И. Ик эн тунемше // Марий коммуна. — 1967. — 4 май.
4. Иванов И Г. П. П. Глезденёв - педагог и просветитель Н Психологопедагогические проблемы совершенствования системы повышения квалификации. — Йошкар-Ола, 1997. — С. 50—52.
5. Сануков К. И. Калыкнан культурыжлан вияҥашыже негызым ыштен // Марий коммуна. — 2005. — 12 февраль.
6. Васютин М 3., Гаранин Л. А. и др. Глезденёв Павел Петрович // Энциклопедия Республики Марий Эл. — М.: Галерия, 2009. — С. .306.
7. Мочаев В. Л. Марийская биографическая энциклопедия. — Йошкар- Ола: Марийский биографический центр, 2007. — С. 88—89.
8. Юзыкайн Э. Л. Этническая мобилизация во внутренней периферии: Волго-Камский регион начала XX в. — Ижевск: УИИЯЛ УрО РАН, 2000. — 486 с.
9. Марийские лингвисты: биобиблиографический сборник / Мар. гос. ун-т; сост.: И.Г. Иванов, В.Н. Васильев, В.Н. Максимов. — Изд. 3-е, испр. и доп. — Йошкар-Ола, 2016. — 504 с. C. 129-131.

Палемдымаш