Господьын Вашталтмыже
| Господьын Вашталтмыже | |
|---|---|
| Новгород, XV курым | |
| Тӱрлылык | Христиан пайрем |
| Ышталтын | Евнгелийыште возымо Иисус Христосым шарныме лӱмеш |
| Кече |
православийыште:
|
| Пайремлымаш | пайрем кумалмаш |
| Йӱла | мланде ӱмбалне улшо саскам освятитлымаш (Православий черкыште) |
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | |
Господьын Вашталтмыже (Преображе́ние Госпо́дне) (Иисус Христосын Вашталтмыже) — курыкышто кумалме годым кум эн лишыл тунемшыже ончылно Иисус Христосын Юмылык кугытшо да чапше почылтмо нерген евангелийлаште возымаш, христиан черкын пайремже. Тиде лиймаш нерген Иоанн деч моло чыла евангелист-влак увертарат (Мф. 17:1–6, Мк. 9:1–8, Лк. 9:28–36).
Юлиан кечышотым кучылтшо православный черке-влак, тыгак Руш православный черке, Господьын Вашталтмыжым 6 (19) августышто пайремлат, у юлиан календарьым кучылтшо-влак — 6 августыштоКатолик черкыште 6 августышто пайремлалтеш. Армян апостоллык черкыште пайрем 28 июнь гыч 1 август марте кусныл коштеш[2]. Православный черкыште латкок пайрем радамыш пура. Руш калык йӱлаште тыгак Олма Спас але Кокымшо Спас маналтеш.
Вашталтмаш годымсо лиймаш
(Пинакотеке, Ватикан)
Вашталтмашым кажне синоптик евангелийыштат сӱретлен возымо, тыгодым возымаш-влак икте-весылан пешак келшен толыт.
Евангелий-влак ойлат: Иисус ончык ужын каласен: «...чынжымак тыланда ойлем: тыште шогышо-влак кокла гыч южиктышт колымаш тамым пален огыт нал, вий дене толшо Юмын Кугыжанышым ужын шуктат» (Мк. 9:1)«...истинно говорю вам: есть некоторые из стоящих здесь, которые не вкусят смерти, как уже увидят Царствие Божие, пришедшее в силе» (Мк. 9:1), а куд кече гыч эн лишыл кум тунемшыжым: Петрым, Иаковым да Иоанным — пеленже налын да нунын дене пырля курыкышко кумалаш кӱзен. Тушто кумалме годым Тудо «нунын ончылно вашталтын: Тудын шӱргыжӧ кече семын йылгыжалтын, Тудын вургемже тул волгыдо гай ошо лийын (Мф. 17:2)«преобразился пред ними: и просияло лице Его, как солнце, одежды же Его сделались белыми, как свет» (Мф. 17:2). Тидын годым Тошто Сугыньысо кок пиямбар толын: Моисей ден Илия, нуно Иисус дене «Тудын Иерусалимыште лийшаш мучашыже нерген кутыреныт» (Лк. 9:31)«об исходе Его, который Ему надлежало совершить в Иерусалиме» (Лк. 9:31). Тидым ужын, ӧрын пытыше Пётр каласен: «Равви! мыланна тыште лияш сай; кум садерым ыштена: иктым Тылат, Моисейлан иктым да Илиялан иктым» (Мк. 9:5)«Равви! хорошо нам здесь быть; сделаем три кущи: Тебе одну, Моисею одну, и одну Илии» (Мк. 9:5). Нине мут-влак деч вара нуным леведше пыл толын лектын, да тунемше-влак пыл гыч йӱкым колыныт:
Тиде Мыйын йӧратыме Эргым улеш, Тудын кӧргыш Мыйын поро кумылем шыҥен; Тудым колыштса — Мф. 17:5
Курык гыч волымо годым Иисус тунемшыже-влаклан «Айдеме тукымлык Эргын колышо-влак кокла гыч ылыжмешкыже» (Мк. 9:9) нунын ужмышт нерген каласкалаш чарен. (Мк. 9:9)
Богослов умылтарымаш
Вашталтмаш Эргын кончымыжо улеш, кунам Ача пыл лоҥга гыч Святой Шӱлышын йӱкшӧ дене ойла, вес семын манаш гын, Святой ТройчынынИоанн Златоустын ойжо почеш, тидыже «мемнан пӱртӱслыкнан ончыкылык вашталтмыжым да суксо-влак дене пырля чап дене пыл лоҥгаште Шкенан ончыкылык толмынам ончыкташ» манын ышталтын. Моисей ден Илиян кончымыштат символ шотан. Иоанн Златоустын ойжо почеш, «иктыже колышо да весыже колымашым эше пален налдыме», «Христос илыш ден колымашым куча, кава ден мландым виктара» манмым ончыкташ лектыныт.
Пиямбар-влак куаненыт, вет нуно тыште Тудын айдеме тукымжым ужыныт, кудым ончычшо ужын огытыл; Апостол-влак куаненыт, вет тыште Тудын Юмылыкшын чапшым ужыныт, кудым ондак умылен огытыл, да Эргыж нерген ойлышо Ачан йӱкшым колыныт… Тыште кум палдарымаш лийын: Ачан йӱкшӧ, Моисей да Илия. Нуно Господь ончылно служитель семын шогеныт да икте-весе ӱмбак онченыт: Пиямбар-влак — Апостол-влак ӱмбак, да Апостол-влак — Пиямбар-влак ӱмбак, шнуй Моисей волгалтше Симоным — Петрым ужын, Ачан шогалтыме пӧрткучышо пӧрткучышым ончен; Тошто Сугынь гыч ӱдырлыкан Илия У Сугынь гыч ӱдырлыкан Иоанным ужын; тулан имне орваште нӧлталтше Христосын йӱлен волгалтше кидкопаштыже кийышым ончен. Тыге курык шке сынже дене Черкым ушештарен, вет Иисус тушан Черкын пеҥгыдемдыме кок сугыньжыге ушен да мыланна ончыктен: Тудак когыньыштымат Пуышо . — [3].
— Ефрем Сирин
Икмыняр богослов (Косма Маюмский, Иустин Попович) тыге шотлат: Вашталтмаш годым айдемын чыла пӱртӱслыкшат вашталтын, вет айдеме Юмышко савырнен да, тӱняш шочмо сулыкшын «косажым» туддеч кораҥден, кажне айдемынат Юмо сынжым «вашталтен»: «Фаворышто айдемын кучаш лийдыме тулым шочыктен, Оза Христос чонаным куан дене темен да еҥ-влакым юмышко савырен».
Господьын Вашталтмыже «ушан» кумалтыш мут ден Фаворысо тул волгыдо шотышто исихат практикым шочыктышо Григорий Синаит велне шогышо-влак: Григорий Палама, монах Давид, Никейысе Феофан, Николай Кавасила да патриарх-влак Калист ден Филофей — ик могырым, да Калабрийысе Варлаам, Никифор Григора, Акиндин — вес могырым — коклаште богослово-философ ӱчашымашын покшелныже лийын.
Вашталтмаш курык
Черке преданийыште
Вашталтмаш кушто лийме курыкым (Мк. 9:2, Мф. 17:1, Лк. 9:28) евангелист-влак лӱмжӧ дене огыт ойло, но черке Преданий ик йӱк дене Фавор курыкым ончыкта, тудо Галилейыште, Назарет деч 6 километрлан кечывалвел-эрвелне[4][5][6][7]. Тыге, Утарышын Вашталтмыже Фавор курыкышто лийын манын, ӱшаненыт: Ориген (III курым, «88-ше псаломлан комментарий»), святитель Кирилл Иерусалимысе (IV курым, «Йӱкын каласыме туныктымаш-влак)[8]. Cвятитель Кирилл Иерусалимысе «Йӱкын каласыме туныктымашлаште» Вашталтмашым ужшо Илия ден Моисей нерген воза:
Ме Синай курыкышто Господь ончылно шогышо кок ужшыеҥым ончыктена. Моисей кӱ шелшыште шоген да Илият ала-кунамже кӱ шелшыштак шоген. Нуно вашталтше, тунемше-влаклан Тудын мучашыже нерген ойлышо Господь дене пырля лийыныт, Тудыжын мучашыже Иерусалимыште лийшаш улмаш (Лк. 9, 31). — Святитель Кирилл, Иерусалимысе Архиепископ. Йӱкын каласен туныктымаш латкокымшо.
— Святитель Кирилл, Иерусалимысе Архиепископ. Йӱкын каласен туныктымаш латкокымшо[9]
Апостол дене тӧр улшо шнуй кугыжанвате Елена, Римысе император Константин I Великийын аваже, Фаворышко Петр, Иаков да Иоанн лӱмеш храм чоҥалтын. Икымше храмын шаланымекше, грек епископ-влак кужу жап ий еда литургийым тудын шаланыме верыштыже эртареныт[10]. 385 ийыште Фаворыш пеш поро Иероним коштын, варажым тудо Фавор нерген Вашталтмаш лийме вер семын Марцелла ден Евстохиялан серышлаштыже возен[11] и к Евстохии[12].
Иоанн Дамаскин ден Косма Маюмскийын Вашталтмаш пайремлан возымо канонышт кучылталтеш. Шотлалтеш: канон-влакым Иерусалимысе черкын шнуй тӱҥалтышыжын кӱштымыжӧ почеш Господьын Вашталтмыже лӱмеш храмлан лӱмын возымо улыт, тиде храмжым Фавор курыкеш император Юстиниан годым чоҥымо[13].
Тыйын чап дене кокымшо гана да шучкын толмет годым айдеме тукымын вашталтмыжым ончыктен, Тый Фавор курыкышто вашталтынат, да Моисей ден Илия Тый денет мутланеныт. Да Тый кум тунемшетым ӱжынат, да (нуно) Тыйын чолгыжметын чапшым ужын, моткоч чот ӧрыныт, Оза. Тый, нуным Шке тул волгыдет дене волгалтарыше, мемнан чоннам волгалтаре [K 4]. — Господь Юмын да мемнам Утарыше Иисус Христосын Вашталтмыже пайремлан канон-влак. Седален. 4-ше йӱк 4</ref>
— Каноны празднику Преображения Господа Бога и Спаса нашего Иисуса Христа. Седален. Глас 4[13].
Шнуй ача-влак, келшен, Господьын Тудын Вашталтмыже годым шочыктымо Юмылык тулым Фаворысо тул маныт.
Фавор курыкышто пашам ыштыше кок монастырь верланен: православный да католик-влакын . Господьын Вашталтмыже лӱмеш православный грек ӱдырамаш монастырьым Иринарх негызлен. Монастырь кӧргыштӧ улшо Вашталтмаш лӱмеш черкым Иерусалимысе патриарх Кирилл 1862 ийыште Господьын Вашталтмыже кечын святитлен. Францискан католик черке ХХ курым тӱҥалтыште шочын, монастырь Господьын Вашталтмыже лӱмеш базилике дене палыме, тудым Антонио Барлуццин проектше почеш чоҥымо.
Кызытсе богословийыште
Кызытсе жапысе икмыняр шымлызе (моло-автор-влаклан келшышын — )[14][15][16] (согласно другим авторам — большинство[17][18]) Вашталтмаш курыклан Фаворым огыл, а Ермон курыкын ик тайылжым шотлат[19].
Кызытсе жапысе богословийыште Вашталтмаш курык семын Ермон курыкым шотлымашлан мелын тыгай аргумент-влак лукталтыт:
Ик манмаште, Фавор курык пеш кӱкшыжак огыл (теҥыз тӱр деч 588 метр). Вашталтмаш курыклан Фавор курык лийын огыл манмылан мелын улшо-влак тыге шотлат: Иисус жап годым ты курык йыр калык шуко илен, а тудын ӱмбалныже ор верланен[19][20]. Сандене тудо ӱшыкыштӧ кумалаш йӧнан вер лийын огыл.
Вес манмаште, ончыч лийше паша-влак ышталтме радам (Мк. 8:22, Мк. 8:27, Мк. 9:2) ойла: Иисус тунемшыже-влак дене пырля йӱдвелыш Ермон деке каен, а кечывалвелыш Фавор деке ошкылын огылМк. 9:30) увертаралтеш: Вашталтмаш деч вара Иисус тунемшыже-влак дене пырля Галилейыш каеныт, тидыжат Ермон курык верчойла, а Фавор курык верч огыл[20].
Кумшылан манмаште, эше ик важмалдык ӱшандарымаш — Мк. 9:3 ушештаралтеш: Вашталтмаш татыште Христосын вургемже «лумла йылгыжше, моткоч ошо» лийын каен. Таҥастараш лумым ушештарымаш тыглай гына лийын кертеш. Но Ермон курык нерген (тудын вуйжо теле жапыште идалыклан кок-кум тылзе лум дене леведалтеш) ойлымо годым Иисусын тунемшыже-влакын шинча ончылнышт лум Вашталтмашын телым ышталтмыж годым лийын манын шонаш амалым пуа, а Фавор курык нерген ойлымо годым — уке.
Тиде шонымашым епископ Кассиан (Безобразов) авалта, тыгодым палемда: версий шотышто ӱчашашат лиеш. «Но мом палымынам иктеш ончалаш гын, тиде версий йӱлашке пурышо умылымаш ончылно путыракат ӱшандарыше», возен тудо[20].
Ермон версий шотышто коктеланымаш-влак
Иосиф Флавий Фавор курыкышто илыме вер-влак лийыныт манын ок ушештаре, а увертара гына: курык Итаврион маналтын[21]. Синоптик евангелий-влаклан келшышын, Христос, Филиппын Кесарийыштыже лиймек, 6—8 кече гыч вашталтын, тидыже корнышто кужун лийшаш нерген ойла, а Ермон курык тиде ола деч чотшак мӱндырнӧ верланен огыл[21].
Мк. 9:14, Лк. 9:37), тыгодым умылаш ок лий, чий верам кучышо кундемыште еврей тӱшкаже кушеч лектын[22].
Вашталтмаш пайрем
Тудым ыштымын историйже
Преданий почеш, Господьын Вашталтмашыже пайремым Арменийыште IV курымышто святитель Григорий Сотемдарче ыштен да эн ондакше христиан Эрвелыште веле палемдалтын[14]. Богослов Михаил Скабаллановичлан келшышын пайремлымаш император Маврикийын (582—602 ий-влак) вуйлатымыж годым тӱҥалын (тиде пайрем нерген эн ондакысе чын мутланымаш — святитель Андрей Критысын)[23]. Пайремлан шарлашыже да нӧлталашыже мер кучем полшен шоген.
Вашталтмашлан преподобный-влак Иоанн Дамаскин ден Косма Маюмскийын возымо канонышт ончыктат: Палестиныште тиде пайрем лийын улмаш[24].
Священноинок Симеон Вашталтмаш Канонлан комментарийыште ончыкта: Господьын Вашталтмаш пайремжылан палыдыме авторын возымо кондак (V—VII курым-влак) аралалт кодын. Тиде кондакын тӱҥалтыш стихше ден икымше икосшо Вашталтмаш каноныш пурталтыныт (тиде 7-ше кондак да канонын икосшо). Комментарийын авторжо воза: 6 августышто эртаралтше Вашталтмаш пайрем эн ондак Фавор курыкысо храмын пайремже лийын манме нерген увер-влак улыт, курыкыш клир, верысе илыше-влак да Иерусалимысе моло храм ден монастырьла гыч толшо-влак погыненыт[13].
Константинопольышто пайрем император Лев Философ годым 900 ий гутлаште пеҥгыдемдалтын[25].
Православный черке Вашталтмаш пайремым 6 (19) августышто пайремла, но молан лач тиде кечым налме пале огыл. Ала тиде кече IV курымышто Фавор курыкышто Господьын Вашталтмыже лӱмеш часамлам святитлыме кече лийын[26]. Вашталтмаш деч вара 40-ше кечылан эртакат Господьын Ыресшын Нӧлталтмыже пайремлалтеш.
Вашталтмаш пайремым черке, калык илыш гыч Вакх лӱмеш чий йӱла пайремым ишен лукташ манын, Средиземноморье кундемлаште виноградым поген налын пытарыме жаплан келыштарен[25]. Пайрем годым у шурнын саскажым святитлаш Юмылан кумалмаш мут ышталтын, но тиде йӱла черке пайремын богословысо да историйысе негыз дене кылдалтын огыл[14].
Касвелне Вашталтмаш пайрем верын-верын иктаж VIII курым гыч палемдалташ тӱҥалынпапа Каликст III Белград воктене венгр регент Янош Хуньядин христиан войскажын турко-влакым сеҥыме лӱмеш ыштен, тиде сеҥымаш турко-влакын Европыш шарлымыжым 70 ийлан чарен шогалтен. Сеҥымаш нерген увер Римышке 1456 ий 6 августышто толын шуын[26], сандене Касвелыште Вашталтмаш пайрем 14 июль гыч 6 августыш кусаралтын[27].
Эрвелысе Ассирий черкыште Господьын Вашталтмыже 6 августышто пайремлалтеш. Армян апостоллык Черкыште Вашталтмаш пайрем Витлымше деч вара 7-ше рушарнянже пайремлалтеш
Пайремлымаш
Православный черкыште
Господьын Вашталтмыже пеш кугу латкок пайрем радамыш пура.
Вашталтмаш 6 (19) августышто палемдалтеш. Пайремын пайрем деч ончычсо ик кечыже да пайрем деч варасе шым кечыже уло.
Пайремлан пуымаш 13 (26) августышто шукталтеш. Пайрем Успений пӱтылан логалеш.
Пайрем кече вашеш кастене Йӱдвошт малыдымаш шукталтеш. Пеш Кугу Касыште пайремын паремийже-влак лудалтыт, литий эртаралтеш. Пайремын Эрденыже полиелей шукталтеш, мурым возышо пеш тале богослов-влакын — преподобный Иоанн Дамаскин ден преподобный Косма Маюмскийын возымо канонышт лудалтыт. Пайрем кечын Литургий эртаралтеш[28]. Тиде пайрем годым Юмылан кумалме вургем тӱс — ошо, тудо тиде кечын Фавор тулын айдеме кид деч посна ылыжше юмылыкшым ончыкта.
Эрвел славян-влакын калык йӱлаштышт Вашталтмаш Кокымшо Спас але Олма Спас маналтеш. Калык лӱмдымым пайрем тыгай амаллан кӧра налын: Типиконлан келшышын (6 август деч вара толеш), тиде кечын виноградын у шурныжо да моло саскат святитлалтеш, а кушто тудо уке, тушто олмам святитлат, тылеч вара нине саскам кочкаш лиеш улмаш. Саскам святитлымаш пайрем Литургий мучаште эртаралтеш да Юмылан Тудын пӱртӱсым порылык дене пойдарымыжлан тауштымо пӧлек семын лиеш[29].
Гимнографий
Ты пайремлан стихирылаште Евангелийысе тиде лиймашын тӱжвал сынже уэш ончыкталтеш (Христосын кумалмаш мутшо, тунемшыже-влакын ойышт, пиямбар-влакын кончымышт да т. м.), да тыгак тудын кӧргӧ (символан) могыржо рашемдалтеш — Христос тунемшыже-влаклан Шкежын Юмылыкшым ӱшандараш да ончыкташ: айдемат «Адамын шемемше пӱртӱслыкшым волгыдо дене волгалтараш»[30].
Задостойник| Черке-славянла | Рушла | Грекла | Марла | ----- | Пайремын Тропарьже | Преѡбрази́лсѧ є҆сѝ на горѣ̀, хрⷭ҇тѐ бж҃е, / показа́вый ᲂу҆ч҃никѡ́мъ твои̑мъ сла́вꙋ твою̀, / ꙗ҆́коже можа́хꙋ: / да возсїѧ́етъ и҆ на́мъ грѣ̑шнымъ / свѣ́тъ тво́й присносꙋ́щный, / моли́твами бцⷣы, / свѣтода́вче, сла́ва тебѣ̀. | Курыкышто Тый вашталтынат, Христос Юмо, Тыйын тунемшет-влаклан, мыняр нуно ужын сеҥеныт, Шкендын Чапетым ончыктенат; тек мыланнат, сулыкан-влаклан, Юмынаван кумалмыже дене, Тыйын Волгыдет, курымлаште улшо, волгалтара. | Μετεμορφώθης ἐν τῷ ὄρει, Χριστὲ ὁ Θεός, δείξας τοῖς Μαθηταῖς σου, τὴν δόξαν σου καθὼς ἠδύναντο· λάμψον καὶ ἡμῖν τοῖς ἁμαρτωλοῖς, τὸ φῶς σου τὸ ἀΐδιον, πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου, Φωτοδότα δόξα σοι. | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Пайремын кондакше
На горѣ̀ преѡбрази́лсѧ є҆сѝ, / и҆ ꙗ҆́коже вмѣща́хꙋ ᲂу҆ч҃ницы̀ твоѝ, / сла́вꙋ твою̀, хрⷭ҇тѐ бж҃е, ви́дѣша: / да є҆гда́ тѧ ᲂу҆́зрѧтъ распина́ема, / страда́нїе ᲂу҆́бѡ ᲂу҆разꙋмѣ́ютъ во́льное, / мі́рови же проповѣ́дѧтъ: / ꙗ҆́кѡ ты̀ є҆сѝ вои́стиннꙋ ѻ҆́ч҃ее сїѧ́нїе. Курыкышто вашталтынат Тый, да Тыйын тунемшет-влак, Христос Юмо, мыняр кертыныт, Тыйын чапетым ужыныт; Тыйым чумымым ужын, шке кумылын орланыметым умылышт, а тӱнялан ойлышт: Тый чынже денак Ачатын Волгалтмыже улат. Ἐπὶ τοῦ ὄρους μετεμορφώθης, καὶ ὡς ἐχώρουν οἱ Μαθηταί σου, τὴν δόξαν σου Χριστὲ ὁ Θεὸς ἐθεάσαντο· ἵνα ὅταν σὲ ἴδωσι σταυρούμενον, τὸ μὲν πάθος νοήσωσιν ἑκούσιον, τῷ δὲ κόσμω κηρύξωσιν, ὅτι σὺ ὑπάρχεις ἀληθῶς, τοῦ Πατρὸς τὸ ἀπαύγασμα. | |||||||||
| Ржⷭ҇тво̀ твоѐ нетлѣ́ннѡ ꙗ҆ви́сѧ: / бг҃ъ и҆зъ бокꙋ̀ твоє́ю про́йде, / ꙗ҆́кѡ плотоно́сецъ ꙗ҆ви́сѧ на землѝ, / и҆ съ человѣ́ки поживѐ. / тѧ̀, бцⷣе, тѣ́мъ всѝ велича́емъ. | Тыйын шочмет пытыдымашын толын: Юмо Тыйын кӧргет гыч лектын, мландышке капым Нумалше семын толын да еҥ-влак дене пырля илен. | Ὁ τόκος σου ἄφθορος ἐδείχθη, Θεὸς ἐκ λαγόνων σου προῆλθε, σαρκοφόρος, ὃς ὤφθη ἐπὶ γῆς, καὶ τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη, σὲ Θεοτόκε· διὸ πάντες μεγαλύνομεν. |
Иконографий
.jpg)
Господьын Вашталтмыжын йӱлаш пурышо православный иконографийже IX курымлан ышталт шуын. Юмоҥалаште Христос курык вуйышто сӱретлалтеш, но тушто огыл, а ӱмбалныже шога — южышто пуйто иеш. Тудын деч кок могырым — тыгак южышто Моисей ден Илия шогат. Курык йымалне апостол-влакым сӱретлыме, нуно капыштым пешак шке семын тӱҥденыт — чурийыштым авыреныт да мландыште кият, Туныктышо ӱмбак ончалаш огыт тошт, а туддечын шинчам йымыктарыше, мландылык огыл тул волгыдо лектеш[31].
да нунын ончылно вашталт каен: да Тудын чурийже йолгалт каен, а Тудын вургемже тул волгыдо гай ошо лийын. (Мф. 17:2)
Тудын вургемже йылгыжше, лум гай пеш чот ошемын, мландыште ошемдыше еҥат тыге ошемден ок сеҥе (Мк. 9:3)
Кумалмыже годым Тудын чурий сынже вашталтын, да Тудын вургемжат ошо, йылгыжше лийын (Лк. 9:29)
Юмоҥалаште Христос йыр мандорла — шемалге нимб — сӱретлалтеш, тудын фонышто Иисус символ семын литургий жапысе дискосышто просфор семын ончыкталтеш[32]. Христос мандорла дек мыняр лишыл, тунар тудо шемалгырак, а мыняр чот туддеч умбалнырак, тунар чот тудо волгыдо. Вашталтмаш да Ылыжмаш юмоҥалаште Христос дек лишке улшо нугыдемше рӱмбык Фаворысо тул волгыдо кузе шочмо нерген православийын туныктымашыжым почын пуа[33]. Православийысе Вашталтмаш иконогрфийыште мандорла — тиде Юмылык пычкемышын символжо, кушко Хорив курыкышто Моисей пурен, мо нерген Нисысе Григорий «Законым луктедыше Моисейын Илышыже нерген» возымаштыже серен[34].
Мандорла деч апостол-влак дек шуйнышо кум кошар тул волгыдо «Юмылык умдым» ончыктат, тидын нерген Господьын Вашталтмыжлан Иоанн Дамаскинын канонжын нылымше мурыжын ирмосыштыжо ойлалтеш:
Тыйын капет гыч Юмылык умдо-влак лектыныт. Сандене апостол ден пиямбар-влак кокла гыч ойырымо-влак кычкыреныт: Тыйын виетлан чап лийже, Господи </ref>
— Господь Юмын да мемнам Утарыше Иисус Христосын Вашталтмыже пайремлан канон-влак. 2-шо канонын 4-ше мурыжо. Ирмос[13]
Моисей ден Илия Христосын кок могырыштыжо тудлан служаш полшышо священник ден диакон семын ончыкталтыт. Черке ача-влакын умылтарымышт почеш, Илия колен огыл, а Господь тудым капшыге кавашке налын, тудо илыше-влакын тӱняштым ончыкта, а Моисей колышо-влакын тӱняштым ончыкта[35]. Тунемше-влак шукыж годым Христосын вашталтмыжым да кок пиямбарын кончымыштым ужмышт дене лӱдшӧ ончыкталтыт. Но Пётр, евангелийысе «Равви! мыланна тыште лияш сай» шомакшылан келшышын, куаныше чуриян лийын сеҥа.
Южо руш юмоҥаште тӱҥ сюжетын кок могырымжо да ӱлычын ешартыш пуртымаш-влак вераҥдалтыныт — кузе апостол-влак Христос дене пырля курыкыш кӱзат, кузе Христос лӱдын йӧрлшӧ тунемшыже-влакым кынелта, да кузе нуно Туныктышышт дене пырля курык гыч волат.
Утларак варарак ышталтше юмоҥалаште католик йӱлан шыгыремдымыж дене православный юмоҥан символизмже йомеш, Христос тудын вургемже гыч лекше тул волгыдеш сӱретлалтеш[33].
Виноградым тамлен ончаш чарымаш
Типиконын 48-ше главажлан келшышын, Православный черкыште Господьын Вашталтмыж деч ончыч у шурно гыч виноградым да моло шуко саскам авызлен ончаш чаралтеш:
Палаш кӱлеш: мемнан шнуй ача-влак деч Преданий уло: виноград улмо верлаште тудым Вашталтмаш пайрем гычын авызлаш тӱҥалаш. Виноград орлаҥге-влакым черкыш кондена, да литургий деч вара священник тудлан поро сугыньым пуа: виноград орлаҥгылан поро сугыньым пуаш кумалтыш мутым лудеш. Шекланыза! Иза-шольо кокла гыч иктаж-кӧ виноградым Вашталтмаш пайрем деч ончыч кочкеш гын, мутым колыштдымыжлан чарымашым налеш: виноградым пӱтынь август тылзе мучко (вес семынже 1 (14) сентябрь марте) кочкаш огыл; молан манаш гын тӱкаш лийдыме уставым пудыртен, тыге моло-влакат шнуй ача-влакын уставыштым шукташ тунемыт. Тиде чарымашыже тудо монастырьласе иза шольо-влаклан (монастырь-влаклан), кушто тыгай чарымаш уло. Виноградым кочкаш шичме годым арнялан кум гана кочкына: шочмын, вӱргечын да кугарнян. Тыгай устав (чарымаш) инжир да моло саска шотыштат нунын шочмо верлаште уло [K 6]. Тиде чарымаш кызыт кочмо ӱмашсе лектыш инжирым ок логал </ref>
Православный черкыште Вашталтмаш пайремлан храмыш виноградым, олмам да моло саскам кондымо йӱла уло. Литургий деч вара саскалан шнуй шӱлышым пуртат, вара священник Служебник гыч кок кумалтыш мутым — «орлаҥгым (виноградым) причащайымылан» да «икымше пакча-саскам кондышо-влак нерген» манмым лудеш, тылеч вара саскам шнуй вӱд дене чывылта, тыге тудым святитла.
Акрет Русьышто виноградник-влак лийын огытылат, чарымаш виноград гыч олмалан кусаралтын, а южо вершӧрыштӧ, Дальын мутержылан келшышын, кияр деч моло чыла саскалан чарымаш лийын.
.jpeg)
.jpg)
_September_2015-1a.jpg)
