Господьын Вашталтмыже

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал
Господьын Вашталтмыже
Господьын Вашталтмыже. Юмоҥа, Новгород, XV курым
Господьын Вашталтмыже.
Юмоҥа, Новгород, XV курым
Тӱрлылык Христиан пайрем
Ышталтын Евнгелийыште возымо Иисус Христосым шарныме лӱмеш
Кече

православийыште:

— юлиан календарь: 6 (19) августа[K 1];
— у юлиан календарь: 6 августышто;
католицизмыште:
— григориан календарь: 6 августышто.
Пайремлымаш пайрем кумалмаш
Йӱла мланде ӱмбалне улшо саскам освятитлымаш (Православий черкыште)
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Господьын Вашталтмыже (Преображе́ние Госпо́дне) (грек. Μεταμόρφωσις τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ — Господь Юмын да мемнан Утарышынан Иисус Христосын Вашталтмыже) — курыкышто кумалме годым кум эн лишыл тунемшыже ончылно Иисус Христосын Юмылык кугытшо да чапше почылтмо нерген евангелийлаште возымаш, христиан черкын пайремже. Тиде лиймаш нерген Иоанн деч моло чыла евангелист-влак увертарат (Мф. 17:1–6, Мк. 9:1–8, Лк. 9:28–36).

Юлиан кечышотым кучылтшо православный черке-влак, тыгак Руш православный черке, Господьын Вашталтмыжым 6 (19) августышто пайремлат, у юлиан календарьым кучылтшо-влак — 6 августышто[1][K 2]. Католик черкыште 6 августышто пайремлалтеш. Армян апостоллык черкыште пайрем 28 июнь гыч 1 август марте кусныл коштеш[2]. Православный черкыште латкок пайрем радамыш пура. Руш калык йӱлаште тыгак Олма Спас але Кокымшо Спас маналтеш.

Вашталтмаш годымсо лиймаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Вашталтмаш
(Рафаэль, 1519-1520, Пинакотеке, Ватикан)

Вашталтмашым кажне синоптик евангелийыштат сӱретлен возымо, тыгодым возымаш-влак икте-весылан пешак келшен толыт.

Евангелий-влак ойлат: Иисус ончык ужын каласен: «...чынжымак тыланда ойлем: тыште шогышо-влак кокла гыч южиктышт колымаш тамым пален огыт нал, вий дене толшо Юмын Кугыжанышым ужын шуктат» (Мк. 9:1)«...истинно говорю вам: есть некоторые из стоящих здесь, которые не вкусят смерти, как уже увидят Царствие Божие, пришедшее в силе» (Мк. 9:1), а куд кече гыч эн лишыл кум тунемшыжым: Петрым, Иаковым да Иоанным — пеленже налын да нунын дене пырля курыкышко кумалаш кӱзен. Тушто кумалме годым Тудо «нунын ончылно вашталтын: Тудын шӱргыжӧ кече семын йылгыжалтын, Тудын вургемже тул волгыдо гай ошо лийын (Мф. 17:2)«преобразился пред ними: и просияло лице Его, как солнце, одежды же Его сделались белыми, как свет» (Мф. 17:2). Тидын годым Тошто Сугыньысо кок пиямбар толын: Моисей ден Илия, нуно Иисус дене «Тудын Иерусалимыште лийшаш мучашыже нерген кутыреныт» (Лк. 9:31)«об исходе Его, который Ему надлежало совершить в Иерусалиме» (Лк. 9:31). Тидым ужын, ӧрын пытыше Пётр каласен: «Равви! мыланна тыште лияш сай; кум садерым ыштена: иктым Тылат, Моисейлан иктым да Илиялан иктым» (Мк. 9:5)«Равви! хорошо нам здесь быть; сделаем три кущи: Тебе одну, Моисею одну, и одну Илии» (Мк. 9:5). Нине мут-влак деч вара нуным леведше пыл толын лектын, да тунемше-влак пыл гыч йӱкым колыныт:

Тиде Мыйын йӧратыме Эргым улеш, Тудын кӧргыш Мыйын поро кумылем шыҥен; Тудым колыштса — Мф. 17:5

Курык гыч волымо годым Иисус тунемшыже-влаклан «Айдеме тукымлык Эргын колышо-влак кокла гыч ылыжмешкыже» (Мк. 9:9) нунын ужмышт нерген каласкалаш чарен. (Мк. 9:9)

Богослов умылтарымаш[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Вашталтмаш Эргын кончымыжо улеш, кунам Ача пыл лоҥга гыч Святой Шӱлышын йӱкшӧ дене ойла, вес семын манаш гын, Святой Тройчынын[K 3]. Вашталтмаш ончыкта: Иисус Христосын кӧргыштыжӧ кок пӱртӱслык — юмын да айдемын пӱртӱслыкшӧ ушнен. Вашталтмаш годым Христосын юмын пӱртӱслыкшӧ вашталтын огыл, но Тудын айдеме пӱртӱслыкшӧ семын гына кончен. Иоанн Златоустын ойжо почеш, тидыже «мемнан пӱртӱслыкнан ончыкылык вашталтмыжым да суксо-влак дене пырля чап дене пыл лоҥгаште Шкенан ончыкылык толмынам ончыкташ» манын ышталтын. Моисей ден Илиян кончымыштат символ шотан. Иоанн Златоустын ойжо почеш, «иктыже колышо да весыже колымашым эше пален налдыме», «Христос илыш ден колымашым куча, кава ден мландым виктара» манмым ончыкташ лектыныт.

Вашталтмаш
(Джованни Беллини, 1480—1485).

Пиямбар-влак куаненыт, вет нуно тыште Тудын айдеме тукымжым ужыныт, кудым ончычшо ужын огытыл; Апостол-влак куаненыт, вет тыште Тудын Юмылыкшын чапшым ужыныт, кудым ондак умылен огытыл, да Эргыж нерген ойлышо Ачан йӱкшым колыныт… Тыште кум палдарымаш лийын: Ачан йӱкшӧ, Моисей да Илия. Нуно Господь ончылно служитель семын шогеныт да икте-весе ӱмбак онченыт: Пиямбар-влак — Апостол-влак ӱмбак, да Апостол-влак — Пиямбар-влак ӱмбак, шнуй Моисей волгалтше Симоным — Петрым ужын, Ачан шогалтыме пӧрткучышо пӧрткучышым ончен; Тошто Сугынь гыч ӱдырлыкан Илия У Сугынь гыч ӱдырлыкан Иоанным ужын; тулан имне орваште нӧлталтше Христосын йӱлен волгалтше кидкопаштыже кийышым ончен. Тыге курык шке сынже дене Черкым ушештарен, вет Иисус тушан Черкын пеҥгыдемдыме кок сугыньжыге ушен да мыланна ончыктен: Тудак когыньыштымат Пуышо . — [3].

— Ефрем Сирин

Икмыняр богослов (Косма Маюмский, Иустин Попович) тыге шотлат: Вашталтмаш годым айдемын чыла пӱртӱслыкшат вашталтын, вет айдеме Юмышко савырнен да, тӱняш шочмо сулыкшын «косажым» туддеч кораҥден, кажне айдемынат Юмо сынжым «вашталтен»: «Фаворышто айдемын кучаш лийдыме тулым шочыктен, Оза Христос чонаным куан дене темен да еҥ-влакым юмышко савырен».

Господьын Вашталтмыже «ушан» кумалтыш мут ден Фаворысо тул волгыдо шотышто исихат практикым шочыктышо Григорий Синаит велне шогышо-влак: Григорий Палама, монах Давид, Никейысе Феофан, Николай Кавасила да патриарх-влак Калист ден Филофей — ик могырым, да Калабрийысе Варлаам, Никифор Григора, Акиндин — вес могырым — коклаште богослово-философ ӱчашымашын покшелныже лийын.

Вашталтмаш курык

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Черке преданийыште[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Фавор курык Назарет могырым тыге коеш

Вашталтмаш кушто лийме курыкым (Мк. 9:2, Мф. 17:1, Лк. 9:28) евангелист-влак лӱмжӧ дене огыт ойло, но черке Преданий ик йӱк дене Фавор курыкым ончыкта, тудо Галилейыште, Назарет деч 6 километрлан кечывалвел-эрвелне[4][5][6][7]. Тыге, Утарышын Вашталтмыже Фавор курыкышто лийын манын, ӱшаненыт: Ориген (III курым, «88-ше псаломлан комментарий»), святитель Кирилл Иерусалимысе (IV курым, «Йӱкын каласыме туныктымаш-влак)[8]. Cвятитель Кирилл Иерусалимысе «Йӱкын каласыме туныктымашлаште» Вашталтмашым ужшо Илия ден Моисей нерген воза:

Ме Синай курыкышто Господь ончылно шогышо кок ужшыеҥым ончыктена. Моисей кӱ шелшыште шоген да Илият ала-кунамже кӱ шелшыштак шоген. Нуно вашталтше, тунемше-влаклан Тудын мучашыже нерген ойлышо Господь дене пырля лийыныт, Тудыжын мучашыже Иерусалимыште лийшаш улмаш (Лк. 9, 31). — Святитель Кирилл, Иерусалимысе Архиепископ. Йӱкын каласен туныктымаш латкокымшо.

— Святитель Кирилл, Иерусалимысе Архиепископ. Йӱкын каласен туныктымаш латкокымшо[9]

Апостол дене тӧр улшо шнуй кугыжанвате Елена, Римысе император Константин I Великийын аваже, Фаворышко 326 ийыште миен коштын. Тудын кӱштымыжӧ почеш Фавор курыкеш Христос да Вашталтмашым ужшо апостол-влак Петр, Иаков да Иоанн лӱмеш храм чоҥалтын. Икымше храмын шаланымекше, грек епископ-влак кужу жап ий еда литургийым тудын шаланыме верыштыже эртареныт[10]. 385 ийыште Фаворыш пеш поро Иероним коштын, варажым тудо Фавор нерген Вашталтмаш лийме вер семын Марцелла ден Евстохиялан серышлаштыже возен[11] и к Евстохии[12].

Фавор курыкышто Господьын Вашталтмыжын базиликыже

VIII курым гыч юмылан кумалме службым эртарыме годым мурым возышо пеш чот тале богослов-влак — преподобный Иоанн Дамаскин ден Косма Маюмскийын Вашталтмаш пайремлан возымо канонышт кучылталтеш. Шотлалтеш: канон-влакым Иерусалимысе черкын шнуй тӱҥалтышыжын кӱштымыжӧ почеш Господьын Вашталтмыже лӱмеш храмлан лӱмын возымо улыт, тиде храмжым Фавор курыкеш император Юстиниан годым чоҥымо[13].

Тыйын чап дене кокымшо гана да шучкын толмет годым айдеме тукымын вашталтмыжым ончыктен, Тый Фавор курыкышто вашталтынат, да Моисей ден Илия Тый денет мутланеныт. Да Тый кум тунемшетым ӱжынат, да (нуно) Тыйын чолгыжметын чапшым ужын, моткоч чот ӧрыныт, Оза. Тый, нуным Шке тул волгыдет дене волгалтарыше, мемнан чоннам волгалтаре [K 4]. — Господь Юмын да мемнам Утарыше Иисус Христосын Вашталтмыже пайремлан канон-влак. Седален. 4-ше йӱк 4</ref>

— Каноны празднику Преображения Господа Бога и Спаса нашего Иисуса Христа. Седален. Глас 4[13].

Шнуй ача-влак, келшен, Господьын Тудын Вашталтмыже годым шочыктымо Юмылык тулым Фаворысо тул маныт.

Фавор курыкышто пашам ыштыше кок монастырь верланен: православный да католик-влакын . Господьын Вашталтмыже лӱмеш православный грек ӱдырамаш монастырьым 1844 ийыште архимандрит Иринарх негызлен. Монастырь кӧргыштӧ улшо Вашталтмаш лӱмеш черкым Иерусалимысе патриарх Кирилл 1862 ийыште Господьын Вашталтмыже кечын святитлен. Францискан католик черке ХХ курым тӱҥалтыште шочын, монастырь Господьын Вашталтмыже лӱмеш базилике дене палыме, тудым Антонио Барлуццин проектше почеш чоҥымо.

Кызытсе богословийыште[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Кызытсе жапысе икмыняр шымлызе (моло-автор-влаклан келшышын — )[14][15][16] (согласно другим авторам — большинство[17][18]) Вашталтмаш курыклан Фаворым огыл, а Ермон курыкын ик тайылжым шотлат[19].

Ермон курыкын Израильысе вуйжо (Бенталь курык гыч тыге коеш)

Кызытсе жапысе богословийыште Вашталтмаш курык семын Ермон курыкым шотлымашлан мелын тыгай аргумент-влак лукталтыт:

Вашталтмаш курык: Ермон але Фавор?

Ик манмаште, Фавор курык пеш кӱкшыжак огыл (теҥыз тӱр деч 588 метр). Вашталтмаш курыклан Фавор курык лийын огыл манмылан мелын улшо-влак тыге шотлат: Иисус жап годым ты курык йыр калык шуко илен, а тудын ӱмбалныже ор верланен[19][20]. Сандене тудо ӱшыкыштӧ кумалаш йӧнан вер лийын огыл.

Вес манмаште, ончыч лийше паша-влак ышталтме радам (Мк. 8:22, Мк. 8:27, Мк. 9:2) ойла: Иисус тунемшыже-влак дене пырля йӱдвелыш Ермон деке каен, а кечывалвелыш Фавор деке ошкылын огыл[20]. Тылеч посна, пале: Вашталтмаш Иисусын мландыште служымаштыже эн кӱкшӧ тат лийын. Лачак Вашталтмаш курык гыч Тудын Голгофыш кӱзымашыже тӱҥалын. Тыге шонаш шотлан толеш: Голгофыш корно (кечывалвелышкыла) Израильын эн йӱдвел олмыжо (Ермон курык) гыч тӱҥалын. Мучашлан, Марк деч Евангелийыште (Мк. 9:30) увертаралтеш: Вашталтмаш деч вара Иисус тунемшыже-влак дене пырля Галилейыш каеныт, тидыжат Ермон курык верчойла, а Фавор курык верч огыл[20].

Кумшылан манмаште, эше ик важмалдык ӱшандарымаш — Мк. 9:3 ушештаралтеш: Вашталтмаш татыште Христосын вургемже «лумла йылгыжше, моткоч ошо» лийын каен. Таҥастараш лумым ушештарымаш тыглай гына лийын кертеш. Но Ермон курык нерген (тудын вуйжо теле жапыште идалыклан кок-кум тылзе лум дене леведалтеш) ойлымо годым Иисусын тунемшыже-влакын шинча ончылнышт лум Вашталтмашын телым ышталтмыж годым лийын манын шонаш амалым пуа, а Фавор курык нерген ойлымо годым — уке.

Тиде шонымашым епископ Кассиан (Безобразов) авалта, тыгодым палемда: версий шотышто ӱчашашат лиеш. «Но мом палымынам иктеш ончалаш гын, тиде версий йӱлашке пурышо умылымаш ончылно путыракат ӱшандарыше», возен тудо[20].

Ермон версий шотышто коктеланымаш-влак[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

1913 ийысе католик энциклопедийыште увертаралтын: Фаворышто пеҥгыдемдымашым чоҥымо пашам вуйлатыше Иосиф Флавий Фавор курыкышто илыме вер-влак лийыныт манын ок ушештаре, а увертара гына: курык Итаврион маналтын[21]. Синоптик евангелий-влаклан келшышын, Христос, Филиппын Кесарийыштыже лиймек, 6—8 кече гыч вашталтын, тидыже корнышто кужун лийшаш нерген ойла, а Ермон курык тиде ола деч чотшак мӱндырнӧ верланен огыл[21].

1915 ийысе Тӱнямбал стандартан библий энциклопедийыште увертаралтын: Иисус Христос жапыште Ермон курык Палестина деч ӧрдыжтӧ, чий вера кумдыкышто верланен. Тидым шотыш налын, умылаш ок лий, молан Иисус Христос тиде курыкыш чот йӧсланен кӱзышаш улмаш. Евангелий-влаклан келшышын, Иисусын вес кечынже курык гыч волымекше, Тудым калык тӱшка вашлийын, тиде еврей-влак лийыныт, тидын нерген нунын коклаште книгазе-влакын лиймышт ойла (Мк. 9:14, Лк. 9:37), тыгодым умылаш ок лий, чий верам кучышо кундемыште еврей тӱшкаже кушеч лектын[22].

Вашталтмаш пайрем

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Тудым ыштымын историйже[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Преданий почеш, Господьын Вашталтмашыже пайремым Арменийыште IV курымышто святитель Григорий Сотемдарче ыштен да эн ондакше христиан Эрвелыште веле палемдалтын[14]. Богослов Михаил Скабаллановичлан келшышын пайремлымаш император Маврикийын (582—602 ий-влак) вуйлатымыж годым тӱҥалын (тиде пайрем нерген эн ондакысе чын мутланымаш — святитель Андрей Критысын)[23]. Пайремлан шарлашыже да нӧлталашыже мер кучем полшен шоген.

Вашталтмашлан преподобный-влак Иоанн Дамаскин ден Косма Маюмскийын возымо канонышт ончыктат: VIII курымышто Палестиныште тиде пайрем лийын улмаш[24].

Священноинок Симеон Вашталтмаш Канонлан комментарийыште ончыкта: Господьын Вашталтмаш пайремжылан палыдыме авторын возымо кондак (V—VII курым-влак) аралалт кодын. Тиде кондакын тӱҥалтыш стихше ден икымше икосшо Вашталтмаш каноныш пурталтыныт (тиде 7-ше кондак да канонын икосшо). Комментарийын авторжо воза: 6 августышто эртаралтше Вашталтмаш пайрем эн ондак Фавор курыкысо храмын пайремже лийын манме нерген увер-влак улыт, курыкыш клир, верысе илыше-влак да Иерусалимысе моло храм ден монастырьла гыч толшо-влак погыненыт[13].

Константинопольышто пайрем император Лев Философ годым 900 ий гутлаште пеҥгыдемдалтын[25].

Православный черке Вашталтмаш пайремым 6 (19) августышто пайремла, но молан лач тиде кечым налме пале огыл. Ала тиде кече IV курымышто Фавор курыкышто Господьын Вашталтмыже лӱмеш часамлам святитлыме кече лийын[26]. Вашталтмаш деч вара 40-ше кечылан эртакат Господьын Ыресшын Нӧлталтмыже пайремлалтеш.

Вашталтмаш пайремым черке, калык илыш гыч Вакх лӱмеш чий йӱла пайремым ишен лукташ манын, Средиземноморье кундемлаште виноградым поген налын пытарыме жаплан келыштарен[25]. Пайрем годым у шурнын саскажым святитлаш Юмылан кумалмаш мут ышталтын, но тиде йӱла черке пайремын богословысо да историйысе негыз дене кылдалтын огыл[14].

Касвелне Вашталтмаш пайрем верын-верын иктаж VIII курым гыч палемдалташ тӱҥалын[26]. Католик черкыште пайремым тӱшка дене пайремлымашым 1457 ийыште папа Каликст III 1456 ий 22 июльышто Белград воктене венгр регент Янош Хуньядин христиан войскажын турко-влакым сеҥыме лӱмеш ыштен, тиде сеҥымаш турко-влакын Европыш шарлымыжым 70 ийлан чарен шогалтен. Сеҥымаш нерген увер Римышке 1456 ий 6 августышто толын шуын[26], сандене Касвелыште Вашталтмаш пайрем 14 июль гыч 6 августыш кусаралтын[27].

Эрвелысе Ассирий черкыште Господьын Вашталтмыже 6 августышто пайремлалтеш. Армян апостоллык Черкыште Вашталтмаш пайрем Витлымше деч вара 7-ше рушарнянже пайремлалтеш

Пайремлымаш[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Православный черкыште[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Господьын Вашталтмыже пеш кугу латкок пайрем радамыш пура.

Вашталтмаш 6 (19) августышто палемдалтеш. Пайремын пайрем деч ончычсо ик кечыже да пайрем деч варасе шым кечыже уло.

Пайремлан пуымаш 13 (26) августышто шукталтеш. Пайрем Успений пӱтылан логалеш.

Пайрем кече вашеш кастене Йӱдвошт малыдымаш шукталтеш. Пеш Кугу Касыште пайремын паремийже-влак лудалтыт, литий эртаралтеш. Пайремын Эрденыже полиелей шукталтеш, мурым возышо пеш тале богослов-влакын — преподобный Иоанн Дамаскин ден преподобный Косма Маюмскийын возымо канонышт лудалтыт. Пайрем кечын Литургий эртаралтеш[28]. Тиде пайрем годым Юмылан кумалме вургем тӱс — ошо, тудо тиде кечын Фавор тулын айдеме кид деч посна ылыжше юмылыкшым ончыкта.

Эрвел славян-влакын калык йӱлаштышт Вашталтмаш Кокымшо Спас але Олма Спас маналтеш. Калык лӱмдымым пайрем тыгай амаллан кӧра налын: Типиконлан келшышын (6 август деч вара толеш), тиде кечын виноградын у шурныжо да моло саскат святитлалтеш, а кушто тудо уке, тушто олмам святитлат, тылеч вара нине саскам кочкаш лиеш улмаш. Саскам святитлымаш пайрем Литургий мучаште эртаралтеш да Юмылан Тудын пӱртӱсым порылык дене пойдарымыжлан тауштымо пӧлек семын лиеш[29].

Гимнографий[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Ты пайремлан стихирылаште Евангелийысе тиде лиймашын тӱжвал сынже уэш ончыкталтеш (Христосын кумалмаш мутшо, тунемшыже-влакын ойышт, пиямбар-влакын кончымышт да т. м.), да тыгак тудын кӧргӧ (символан) могыржо рашемдалтеш — Христос тунемшыже-влаклан Шкежын Юмылыкшым ӱшандараш да ончыкташ: айдемат «Адамын шемемше пӱртӱслыкшым волгыдо дене волгалтараш»[30].

Задостойник
Черке-славянла Рушла Грекла Марла ----- Пайремын Тропарьже Преѡбрази́лсѧ є҆сѝ на горѣ̀, хрⷭ҇тѐ бж҃е, / показа́вый ᲂу҆ч҃никѡ́мъ твои̑мъ сла́вꙋ твою̀, / ꙗ҆́коже можа́хꙋ: / да возсїѧ́етъ и҆ на́мъ грѣ̑шнымъ / свѣ́тъ тво́й присносꙋ́щный, / моли́твами бцⷣы, / свѣтода́вче, сла́ва тебѣ̀. Курыкышто Тый вашталтынат, Христос Юмо, Тыйын тунемшет-влаклан, мыняр нуно ужын сеҥеныт, Шкендын Чапетым ончыктенат; тек мыланнат, сулыкан-влаклан, Юмынаван кумалмыже дене, Тыйын Волгыдет, курымлаште улшо, волгалтара. Μετεμορφώθης ἐν τῷ ὄρει, Χριστὲ ὁ Θεός, δείξας τοῖς Μαθηταῖς σου, τὴν δόξαν σου καθὼς ἠδύναντο· λάμψον καὶ ἡμῖν τοῖς ἁμαρτωλοῖς, τὸ φῶς σου τὸ ἀΐδιον, πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου, Φωτοδότα δόξα σοι.
Пайремын кондакше

На горѣ̀ преѡбрази́лсѧ є҆сѝ, / и҆ ꙗ҆́коже вмѣща́хꙋ ᲂу҆ч҃ницы̀ твоѝ, / сла́вꙋ твою̀, хрⷭ҇тѐ бж҃е, ви́дѣша: / да є҆гда́ тѧ ᲂу҆́зрѧтъ распина́ема, / страда́нїе ᲂу҆́бѡ ᲂу҆разꙋмѣ́ютъ во́льное, / мі́рови же проповѣ́дѧтъ: / ꙗ҆́кѡ ты̀ є҆сѝ вои́стиннꙋ ѻ҆́ч҃ее сїѧ́нїе. Курыкышто вашталтынат Тый, да Тыйын тунемшет-влак, Христос Юмо, мыняр кертыныт, Тыйын чапетым ужыныт; Тыйым чумымым ужын, шке кумылын орланыметым умылышт, а тӱнялан ойлышт: Тый чынже денак Ачатын Волгалтмыже улат. Ἐπὶ τοῦ ὄρους μετεμορφώθης, καὶ ὡς ἐχώρουν οἱ Μαθηταί σου, τὴν δόξαν σου Χριστὲ ὁ Θεὸς ἐθεάσαντο· ἵνα ὅταν σὲ ἴδωσι σταυρούμενον, τὸ μὲν πάθος νοήσωσιν ἑκούσιον, τῷ δὲ κόσμω κηρύξωσιν, ὅτι σὺ ὑπάρχεις ἀληθῶς, τοῦ Πατρὸς τὸ ἀπαύγασμα.

Ржⷭ҇тво̀ твоѐ нетлѣ́ннѡ ꙗ҆ви́сѧ: / бг҃ъ и҆зъ бокꙋ̀ твоє́ю про́йде, / ꙗ҆́кѡ плотоно́сецъ ꙗ҆ви́сѧ на землѝ, / и҆ съ человѣ́ки поживѐ. / тѧ̀, бцⷣе, тѣ́мъ всѝ велича́емъ. Тыйын шочмет пытыдымашын толын: Юмо Тыйын кӧргет гыч лектын, мландышке капым Нумалше семын толын да еҥ-влак дене пырля илен. Ὁ τόκος σου ἄφθορος ἐδείχθη, Θεὸς ἐκ λαγόνων σου προῆλθε, σαρκοφόρος, ὃς ὤφθη ἐπὶ γῆς, καὶ τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη, σὲ Θεοτόκε· διὸ πάντες μεγαλύνομεν.
Иконографий[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Господьын Вашталтмыже. Кызытсе жапысе юмоҥа, юмоҥам возышо «Елеон» мастаргудо

Господьын Вашталтмыжын йӱлаш пурышо православный иконографийже IX курымлан ышталт шуын. Юмоҥалаште Христос курык вуйышто сӱретлалтеш, но тушто огыл, а ӱмбалныже шога — южышто пуйто иеш. Тудын деч кок могырым — тыгак южышто Моисей ден Илия шогат. Курык йымалне апостол-влакым сӱретлыме, нуно капыштым пешак шке семын тӱҥденыт — чурийыштым авыреныт да мландыште кият, Туныктышо ӱмбак ончалаш огыт тошт, а туддечын шинчам йымыктарыше, мландылык огыл тул волгыдо лектеш[31].

да нунын ончылно вашталт каен: да Тудын чурийже йолгалт каен, а Тудын вургемже тул волгыдо гай ошо лийын. (Мф. 17:2)

Тудын вургемже йылгыжше, лум гай пеш чот ошемын, мландыште ошемдыше еҥат тыге ошемден ок сеҥе (Мк. 9:3)

Кумалмыже годым Тудын чурий сынже вашталтын, да Тудын вургемжат ошо, йылгыжше лийын (Лк. 9:29)

Юмоҥалаште Христос йыр мандорла — шемалге нимб — сӱретлалтеш, тудын фонышто Иисус символ семын литургий жапысе дискосышто просфор семын ончыкталтеш[32]. Христос мандорла дек мыняр лишыл, тунар тудо шемалгырак, а мыняр чот туддеч умбалнырак, тунар чот тудо волгыдо. Вашталтмаш да Ылыжмаш юмоҥалаште Христос дек лишке улшо нугыдемше рӱмбык Фаворысо тул волгыдо кузе шочмо нерген православийын туныктымашыжым почын пуа[33]. Православийысе Вашталтмаш иконогрфийыште мандорла — тиде Юмылык пычкемышын символжо, кушко Хорив курыкышто Моисей пурен, мо нерген Нисысе Григорий «Законым луктедыше Моисейын Илышыже нерген» возымаштыже серен[34].

Мандорла деч апостол-влак дек шуйнышо кум кошар тул волгыдо «Юмылык умдым» ончыктат, тидын нерген Господьын Вашталтмыжлан Иоанн Дамаскинын канонжын нылымше мурыжын ирмосыштыжо ойлалтеш:

Тыйын капет гыч Юмылык умдо-влак лектыныт. Сандене апостол ден пиямбар-влак кокла гыч ойырымо-влак кычкыреныт: Тыйын виетлан чап лийже, Господи </ref>

— Господь Юмын да мемнам Утарыше Иисус Христосын Вашталтмыже пайремлан канон-влак. 2-шо канонын 4-ше мурыжо. Ирмос[13]

Моисей ден Илия Христосын кок могырыштыжо тудлан служаш полшышо священник ден диакон семын ончыкталтыт. Черке ача-влакын умылтарымышт почеш, Илия колен огыл, а Господь тудым капшыге кавашке налын, тудо илыше-влакын тӱняштым ончыкта, а Моисей колышо-влакын тӱняштым ончыкта[35]. Тунемше-влак шукыж годым Христосын вашталтмыжым да кок пиямбарын кончымыштым ужмышт дене лӱдшӧ ончыкталтыт. Но Пётр, евангелийысе «Равви! мыланна тыште лияш сай» шомакшылан келшышын, куаныше чуриян лийын сеҥа.

Южо руш юмоҥаште тӱҥ сюжетын кок могырымжо да ӱлычын ешартыш пуртымаш-влак вераҥдалтыныт — кузе апостол-влак Христос дене пырля курыкыш кӱзат, кузе Христос лӱдын йӧрлшӧ тунемшыже-влакым кынелта, да кузе нуно Туныктышышт дене пырля курык гыч волат.

Утларак варарак ышталтше юмоҥалаште католик йӱлан шыгыремдымыж дене православный юмоҥан символизмже йомеш, Христос тудын вургемже гыч лекше тул волгыдеш сӱретлалтеш[33].

Виноградым тамлен ончаш чарымаш[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Типиконын 48-ше главажлан келшышын, Православный черкыште Господьын Вашталтмыж деч ончыч у шурно гыч виноградым да моло шуко саскам авызлен ончаш чаралтеш:

Палаш кӱлеш: мемнан шнуй ача-влак деч Преданий уло: виноград улмо верлаште тудым Вашталтмаш пайрем гычын авызлаш тӱҥалаш. Виноград орлаҥге-влакым черкыш кондена, да литургий деч вара священник тудлан поро сугыньым пуа: виноград орлаҥгылан поро сугыньым пуаш кумалтыш мутым лудеш. Шекланыза! Иза-шольо кокла гыч иктаж-кӧ виноградым Вашталтмаш пайрем деч ончыч кочкеш гын, мутым колыштдымыжлан чарымашым налеш: виноградым пӱтынь август тылзе мучко (вес семынже 1 (14) сентябрь марте) кочкаш огыл; молан манаш гын тӱкаш лийдыме уставым пудыртен, тыге моло-влакат шнуй ача-влакын уставыштым шукташ тунемыт. Тиде чарымашыже тудо монастырьласе иза шольо-влаклан (монастырь-влаклан), кушто тыгай чарымаш уло. Виноградым кочкаш шичме годым арнялан кум гана кочкына: шочмын, вӱргечын да кугарнян. Тыгай устав (чарымаш) инжир да моло саска шотыштат нунын шочмо верлаште уло [K 6]. Тиде чарымаш кызыт кочмо ӱмашсе лектыш инжирым ок логал </ref>

Православный черкыште Вашталтмаш пайремлан храмыш виноградым, олмам да моло саскам кондымо йӱла уло. Литургий деч вара саскалан шнуй шӱлышым пуртат, вара священник Служебник гыч кок кумалтыш мутым — «орлаҥгым (виноградым) причащайымылан» да «икымше пакча-саскам кондышо-влак нерген» манмым лудеш, тылеч вара саскам шнуй вӱд дене чывылта, тыге тудым святитла.

Акрет Русьышто виноградник-влак лийын огытылат, чарымаш виноград гыч олмалан кусаралтын, а южо вершӧрыштӧ, Дальын мутержылан келшышын, кияр деч моло чыла саскалан чарымаш лийын.

Католик черкыште[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Вашталтмаш
(Дуччо ди Буонинсенья, 1308—1311)

Рим-католик черкыште Вашталтмашын «пайрем» статусшо «юарлымаш пайрем» деч утларак изи. Вашталтмашым 6 августышто палемдат.

Вашталтмаш пайремлан священник-влакын литургий вургемышт — Утарыше ден Юмынавалан пӧлеклалтше моло пайрем-влак годсылак ошо.

Тиде кечысе Юмылан кумалтыш мут Вашталтмаш годымсо мо лиймым луктын ончыкта, да тыгак тудын символикыжым утларак рашемда.

Мурым мурен пурымаш Волгыдо пылеш Шнуй Шӱлыш толын, да Ачан йӱкшӧ шоктен: Тиде Мыйын йӧратыме Эргым улеш, тудын кӧргыштӧ Мыйын поро кумылан сугынем; Тудым колыштса Юмын семынак
Коллекте Тыйын Ик вӱран Эргычын чапле Вашталтмаштыже Тый ӱшанымашын шолыпшым пеҥгыдемденат Моисей ден Илиян ойлымышт гоч да Тыйын эргылыкеш налмет-влакын ончыкылык чапыштым ӧрыктарышын ончылгоч каласенат; полшо мыланна, Тыйын кулет-влаклан, Тыйын Йӧратыме Эргычын йӱкшым колышташ да Тудын насылжым шкалан налаш
Пӧлек-влак ӱмбалан кумалтыш мут Сӧрвалена Тыйым, Господь, мемнан темлыме пӧлекна-влакым святитле, тек нуно чапеш вашталтше Тыйын Ик вӱран Эргычын Шолыпышт лийыт да тек Тудын тул волгыдыжо дене мемнам сулыкын йырныкше деч эрыкта
Причащенийысе мурым мурымаш Господь конча гын, Тудын гаяк лийына, вет Тудым могай Тудо улшымак ужына

Армян апостоллык черкыште[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Вашталтмаш (Вардавар) Армян апостоллык черкын ик тӱҥ пайремжылан да калыкыште ик эн йӧратымылан шотлалтеш.

Армян черке преданий почеш, шнуй Григорий Сотемдарче Вашталтмаш пайремым армян кечышотын икымше кечыжлан — навасард тылзын 1-ше числажлан (11 августлан) палемден. Тиде кечын чий йӱла пайрем палемдалтын, да тудын южо сынже Вашталтмашым калыкыште пайремлыме годымсо йӱлаште аралалт кодын. Тыге, мутлан, тиде кечын икте-весым вӱд дене йӱштылтеныт, кӧгӧрченым луктеден колтеденыт да т. м. ыштылыныт, но Черке нине йӱлам христиан умылтарымаш велым Вӱд Ташлымаш да Нойын кӧгӧрченже нерген шарнымаш семын умылтарен[2].

VI курымышто католикос Мовсес II (574—604), августысо нине кечылаште Юмынаван Колымыжым палемдымым шотыш налын, Вашталтмаш пайремым кугече радамыш пуртен да Витлымше деч вара 7-ше рушарнялан палемден. Тыге пайрем куснылшыш савырнен (28 июнь гыч 1 август марте)[2].

Вашталтмашын сынже искусствышто

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Сылнымутан литературышто[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Моло тӱҥ христиан пайрем-влак семын Христосын Вашталтмыже теме сылнымутан литературышто кумданак ончыкталтын огыл. Святитель Филаретын (Дроздовын) «Господьын Вашталтмыже кечылан» почеламутшо палыме. Господьын Вашталтмыже да августысо пайрем-влак нерген возеныт: Александр Блок «Вашталтмаш» (1901), Иван Мятлев «Мемнан Утарышына...», Сергей Ширинский-Шихматов «Господьын Вашталтмыжлан» (1823). Вашталтмаш пайрем дене кылдалтше историй сюжет-влак ретроспективе Александр Городницкийын «19 август» почеламутыштыжо (1996) ончыкталтын[36]. Сылнымутан произведенийлаште Вашталтмаш чӱчкыдынжӧ ушештаралтеш веле, а тудын тӱҥ темыжлан огеш шотлалт (мутлан, Борис Пастернакын «Август» почеламутшо)[37]. Руш писатель-влакын Вашталтмашым, Олма Спасым сӱретлен ончыктышо прозо произведений-влак коклаште — Иван Шмелёвын «Господьын кеҥежше» романже гыч эпизод, Василий Никифоров-Волгинын «Олма-влак» ойлымашыже[38], рассказ Василия Никифорова-Волгина «Яблоки»[39]..

Изобразительный искусствышто[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Господьын вашталтмыже — черке да мер илыш живописьыште У Сугыньысо сюжетла гыч ик эн кумдан палымыже[40]. Юмоҥам сӱретлыме годым Иисусын кок могырыштыжо Тошто Сугынь гыч кок пиямбарым, Моисей ден Илиям, а ӱлнырак апостол-влак Петрым, Иоанным да Иаковым ончыктымаш VI курымышто лектын[31]. Равенныште Сант-Аполлинар-ин-Классысе базилике апсидын конхыштыжо мозаике эллинистический аллегоризмын шӱкалтышыжын кышажым арален коден. Христосым тыште композиций покшелне улшо ырес ончыкта, кид — Юмо Ачан эмблемыже, композицийын кӱшыл ужашыштыже Иисус нерген Юмо Ачан йӱкшӧ нерген евангелийысе текстын корнылаже деке колта (Мф. 17:5). Вашталтмашым ужшо тунемше-влакым: Иаковым, Иоанным да Петрым — ыресым ончышо кум шорык пача ушештарат. А композиций ӱлнӧ латкок шорык пача латкок апостол нерген ушештара[41]. Шнуй Екатерина лӱмеш монастырьысе базиликын апсидшын конхыштыжо мозаике VI курымын икымше пелыж деке мия, тудо Христосын да апостол-влакын чын сыныштым ончыкта. Ӧрыктарыше Вашталтмашым ужшо Петр, Иаков да Иоаннлан VI—XII курымласе Византий да касвел шарныктышлаште могай-гынат шкеныштын сынышт ончыкталтыныт, нуно кум апостолын кажныжынат шке койыш-шоктышыштын ойыртемыштым луктын палдарат[42].

XIII―XIV курымла гыч тунемше-влакын капыштым утларак чолган ончыкташ тӱҥалыт. Тудо жапысе Византийысе юмоҥалаште чыла композицийышкат тарванылмаш, динамизм шыҥа. Юмылык волгыдо дене уждымо лийше апостол-влак утларак раш ракурсышто ончыкталтыт, южгунам эсогыл унчыливуят улыт. Юмоҥам тыге сӱретлымаш Фаворысо тул волгыдо нерген ӱчашымашлан вашмут семын Вашталтмашын волгыдыжын айдеме кид дене огыл шочмыжо семын палемдалт шарла[43]. Фигур-влакым тыге вераҥдымаш сюжетым канон семын умылымаште пеҥгыдемдалтын да руш мастар-влак тудым шкаланышт налыныт[44]. Залесскысе Переславльын Спасо-Преображенский соборыштыжо улшо Вашталтмаш юмоҥаште мандорлышко вич мучашан шӱдырым пуртен шындыме, тудо шке сынже дене «волгыдын пылжым» ончыкта, ты пылже юмылык вий-куатын трансцедентный манме Тӱҥалтышыжым ончыкта[43].

Касвелыш кусарыме Византий схеме касвел художник-влаклан кужу кумылым нӧлтышӧ амал да тудлан келшышын ыштышаш образец семын лийын кодын (Дуччо ди Буонинсенья да молат)[42]. Илышым чын ончыкташ кӱлешлык касвел Европысо Уэш Шочмаш жапысе мастар-влакым пейзажым символ семын ончыктымаш деч кораҥаш таратен. Тыге Джованни Беллинин радыналаштыже Вашталтмаш курык тынысле лоп верыште улшо изирак, шудо кушман чоҥгашке савырна[45].

Ойырен налме посна еҥ-влаклан почылтшо Шолыплан, ӧрыктарышылан айдемын кумыллыкшо Уэш Шочмаш жапысе художник-влаклан Господьын Вашталтмыжын тӱҥ кӧргыжӧ лийын кодеш. Нарбоннысо Шнуй Юст ден Пастор лӱмеш соборын алтарьжылан Рафаэль Сантин возымо радынаштыже, кудын дене художник 1920 ийыште колмешкыже пашам ыштен, апостол-влак веле огыл мо лийме дене моткоч чот ӧрыныт да волгыдо тул дене сокыр лийыныт, но тыгак ӧрыктарышыш ушнышо да тудым ужшо радамыш радынан ӱлыл ужашыштыже ажгыныше самырык рвезым паремдыме татыш ушнышо моло-влакат ончыкталтыт. «Тиде Христосын Вашталтмыжым монумент семын икымше ончыктымаш, кушто юмоҥам возымын йӱлашке савырныше контекстше деч тӱрыснек эрнымаш уло»[46], уэш шочмашын варарак жапыштыже да бароккон мастарыштлан ятыр ийлан кумыл нӧлталтмашым налаш амалым пуэн. Вашталтмашын сынже Тициан ден Рубенсын радынаштышт моткоч тале писылык, пеш кугу вий-куат дене шыҥдаралтыныт.

Руш черке искусствышто касвел Европысо живописьын шарлымыжлан кӧра Византий канон деч кораҥмаш XVII курым кыдал гыч палдырна. XVIII курымышто барокко, рококо да классицизм стильын шарлымышт кужу жаплан ончык лектыныт да пеҥгыдемдалтыныт. XIX курымышто черке искусствышто юмоҥам возымаште йӱлаш пурышо йӧн академический манме стильыш куснымаш кушкын толеш, храмыште сӱрет ден мозаикым ыштымаште профессионал художник-влак тыршат. Вашталтмашын сюжетшым кучылтмо эн кумдан палыме пашалан академический йӱла почеш А. И. Ивановын 1807 ийыште возымо радынаже шотлалтеш[44].

XX курым мучашысе ― XXI курым тӱҥалтышысе юмоҥам возышо ятыр мастар «Рублёв саманысе» (XV курым) юмоҥа возышо-влакын классический йӱлаштым кучылтыт але Византийын утларак тошто образецыштлан эҥертат[44].

Автор
 Идалык Иллюстраций Материал Технике Кужыт (см) Кушто верланен Тоштер / Храм
VI курымын кокымшо чырыкше Апсид конхын мозаикыже Мозаике Равенна Сант-Аполлинар-ин-Классысе апсид мозаикын базиликыже
VI курымын икымше пелыже Конха апсидын мозаикыже Мозаике Кечывалвел Синай (мухафазе) Шнуй Екатерина лӱмеш монастырь, Вашталтмашын базиликыже, апсид конхын мозаикыже
XII курым—XIII курым DSCF0814-Karanlik Church-SharpenAI-stabilize Фреске Каппадокийысе кӱвомыш илыме вер-влак Гёремысе пычкемыш черке
1100 Anastasi Dafnis.jpg Мозаике Афины [[Дафна лӱмеш монастырь, Кафоликон]]
XII курымысо 3-шо да 40-ше ий-влак Мирож Вима.JPG Фреска Псков Мирожысо монастырьын Спасо-Преображенский соборжо, соборын вимыже
XII курым Transfiguration of Christ Icon Sinai 12th century.jpg Темперын пушеҥгыже 41,5 * 159 Кечывалвел Синай (мухафазе) [[Шнуй Екатерина лӱмеш монастырь, монастырьын тӱҥ храмын алтарь чаракшылан ыштыме эпистилийын ужашыже]][47]
Дуччо ди Буонинсенья 1308—1311 Duccio di Buoninsegna 039.jpg Темперын пушеҥгыже 44 * 46 Лондон Лондонысо национальный галерей
Феофан Грек или але тудын мастаргудысо художник-влак 1403 лишне (?)[48] Transfiguration by Feofan Grek from Spaso-Preobrazhensky Cathedral in Pereslavl-Zalessky (15th c, Tretyakov gallery).jpeg Писте оҥа, паволока, левкас муно темпера 184 * 134 Залесскысе-Переславль эн тӱҥалтыште — Спасо-Преображенский собор, кызыт — Кугыжаныш Третьяковский галерей
Фра Беато Анджелико 1437—1446 Fra Angelico 042 adjusted.jpg Фреске 181 * 152 Флоренций Сан-Марко
Джованни Беллини 1455 гутлаште Giovanni Bellini - Trasfigurazione di Cristo (Venezia).jpg Темперын пушеҥгыже 143 * 68 Венеций Коррер тоштер
Джованни Беллини 1480—1485 Giovanni Bellini - Trasfigurazione di Cristo.jpg Пушеҥге Ӱй 115 * 152 Неаполь Каподимонте тоштер
Рафаэль Санти 1516—1520 Transfigurazione (Raffaello) September 2015-1a.jpg Темперын пушеҥгыже 405 * 248 Ватикан Ватиканысе пинакотеке
Тициан 1560 Titian Transfiguration c1560 SanSalvador.jpg вынер ӱй 240 * 240 Венеций Венеций Сан-Сальвадор лӱмеш черке
Рубенс, Питер Пауль 1605 Transfiguration-Rubens.JPG вынер ӱй 407 * 670 Нанси Нансисе изобразительный искусство тоштер
Иванов, Андрей Иванович 1807—1809 Andrey Ivanov 006.jpg Прессоватлыме картон ӱй 83,5 * 155,5 Санкт-Петербург Санкт-Петербург Кугыжаныш Руш тоштер

Палемдымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Комментарий-влак
  1. ↑ Часть поместных православных церквей, включая Русскую, для литургических целей продолжают использовать юлианский календарь (См. Старостильные церкви); в XX—XXI веках 6 августа по юлианскому календарю соответствует 19 августа по григорианскому.
  2. ↑ См. Старостильные церкви
  3. ↑ чыла Чурийыштын чон почын ойлымыштым почеш [K 3]Архивысе копий 4 идым 2009 гыч)
Важ-влак
  1. ↑ Feast of the Transfiguration of Our Lord, God and Savior Jesus Christ. August 6. Дата обращения: 21 пургыж 2017. Архивировано 21 пургыж 2017 ий.
  2. ↑ 1 2 3 Выдержки из книги епископа Езника Петросяна «Армянская Апостольская Церковь» // Календарный цикл Армянской Апостольской Церкви. Архивысе копий 24 ӱярня 2012 гыч
  3. ↑ Слава Христова Преображения. Дата обращения: 13 кылме 2007. Архивировано из оригинала 20 сорла 2009 ий.
  4. ↑ Епископ Александр (Милеант). Преображение Христово. Архивысе копий 22 сорла 2018 гыч.
  5. ↑ Архиепископ Аверкий (Таушев). Руководство к изучению Священного Писания Нового Завета Четвероевангелие. Архивысе копий 28 шорыкйол 2021 гыч.
  6. ↑ Святое Евангелие от Матфея с толкованием Святых Отцов. Архивысе копий 28 сорла 2018 гыч.
  7. ↑ Архимандрит Никифор (Бажанов). Фавор. Архивысе копий 27 сорла 2018 гыч / Библейская энциклопедия.
  8. ↑ Петр Малков. Фавор: радость восхождения к Богу. Архивысе копий 22 сорла 2018 гыч / Преображение Господне.
  9. ↑ Поучения огласительные и тайноводственныеАрхивысе копий 11 вӱдшор 2017 гыч — М.: Синодальная библиотека Московского патриархата, 1991. — С. 1–340. Репринтное воспроизведение издания 1822 г.
  10. ↑ Гора Фавор: место Преображения. Архивысе копий 25 сорла 2018 гыч.
  11. ↑ Блаженный Иероним Стридонский. Письмо к Марцелле от имени Павлы и Евстохии. (Ep. XLVI). Архивысе копий 26 шыжа 2021 гыч.
  12. ↑ Блаженный Иероним Стридонский. Письмо к Евстохии. Надгробное слово на смерть святой Павлы. (Ep. CVIII). Архивысе копий 22 сорла 2018 гыч
  13. ↑ 1 2 3 4 Священноинок Симеон. Каноны празднику Преображения Господа Бога и Спаса нашего Иисуса Христа с переводом и комментарием. Архивысе копий 22 сорла 2018 гыч.
  14. ↑ 1 2 3 Преображение Господне // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
  15. ↑ Transgiruration // New Catholic Encyclopedia. — Vol. 14. — P. 154. Дата обращения: 26 ага 2019. Архивировано 27 шорыкйол 2021 ий.
  16. ↑ Merrill C. Tenney. The Zondervan Encyclopedia of the Bible, Volume 3: Revised Full-Color Edition. — 2010. — P. 321
  17. ↑ ISBE, 1915.
  18. ↑ Merrill C. Tenney. The Zondervan Encyclopedia of the Bible, Volume 5: Revised Full-Color Edition. — 2010. — P. 1959. Дата обращения: 17 идым 2018. Архивировано 18 идым 2018 ий.
  19. ↑ 1 2 Баркли, Уильям. Комментарий Баркли к Новому Завету (Матфея, глава 17). Архивысе копий 16 ага 2013 гыч
  20. ↑ 1 2 3 4 Епископ Кассиан (Безобразов). Христос и первое христианское поколение. Часть I. Евангельская история. Архивысе копий 16 шыжа 2012 гыч
  21. ↑ 1 2 Transfiguration // Catholic Encyclopedia (англ.)
  22. ↑ Ewing W. Transfiguration, Mount of // International Standard Bible Encyclopedia. — 1915. Дата обращения: 14 идым 2018. Архивировано 15 идым 2018 ий.
  23. ↑ Михаил Николаевич Скабалланович. Толковый Типикон. Часть 9. VI—VIII века. Круг важнейших («двунадесятых») праздников. Архивысе копий 25 сорла 2016 гыч
  24. ↑ Болотов В. В. VI. Почему праздник преображения-6. августа? // Михайлов день. Почему собор св. архистратига Михаила совершается 8 ноября. Архивысе копий 29 сорла 2017 гыч
  25. ↑ 1 2 Юрий Рубан. Преображение Господне. Дата обращения: 28 сорла 2017. Архивировано 28 сорла 2017 ий.
  26. ↑ 1 2 3 Transfiguration // New Catholic Encyclopedia. Дата обращения: 29 сорла 2017. Архивировано 29 сорла 2017 ий.
  27. ↑ Tom Devonshire Jones, Linda Murray, Peter Murray. The Oxford Dictionary of Christian Art and Architecture. — OUP Oxford, 2013. — P. 615. Дата обращения: 29 сорла 2017. Архивировано 30 сорла 2017 ий.
  28. ↑ Каноны празднику Преображения Господа Бога и Спаса нашего Иисуса Христа. Дата обращения: 23 сорла 2018. Архивировано 22 сорла 2018 ий.
  29. ↑ Богослужение православной церкви. — репринтное изд. 1912 года. — М.: Даръ, 2005. — С. 439.
  30. ↑ Богослужение православной церкви. — репринтное изд. 1912 года. — М.: Даръ, 2005. — С. 436.
  31. ↑ 1 2 Моисеенков А. Иконография Преображения Господня. Архивысе копий 24 сорла 2018 гыч. // Фома : журнал. — 18.08.2015.
  32. ↑ Бакулин М. Ю. Иконография Преображения Господа Иисуса Христа. Архивысе копий 20 теле 2007 гыч
  33. ↑ 1 2 Протоиерей Игорь Рябко. Забытый Мрак Фаворского Света Преображения.
  34. ↑ Святитель Григорий Нисский. О жизни Моисея Законодателя. Архивысе копий 22 сорла 2018 гыч.
  35. ↑ Заметки по иконографии Преображения Господня. Дата обращения: 23 сорла 2018. Архивировано 23 сорла 2018 ий.
  36. ↑ Городницкий А. М., «19 августа». Дата обращения: 9 вӱдшор 2021. Архивировано 23 шорыкйол 2021 ий.
  37. ↑ Борис Пастернак. Август. Любовная лирика русских поэтов & Антология русский поэзии. Дата обращения: 17 сорла 2010. Архивировано 9 сорла 2011 ий.
  38. ↑ Шмелёв И. С. Лето Господне: [Праздники. Радости. Скорби]; Богомолье; Статьи о Москве / Составление, вступительная статья, комментарий Б. Н. Любимова. — М.: Московский рабочий, 1990. — 576 с. — (Литературная летопись Москвы). — 100 000 экз. — ISBN 5-239-00621-0.
  39. ↑ Василий Акимович Никофоров-Волгин. Яблоки // В гостях у дедушки и бабушки [Текст] : сборник рассказов / составитель Татьяна Стрыгина. — М.: Никея,, 2018. — 276 с. — ((Душеполезное чтение на лето) (Никея - детям)). — ISBN 978-5-91761-873-9.
  40. ↑ Преображение Господне-развитие сюжета в живописи, фресках и иконописи. Дата обращения: 19 сорла 2021. Архивировано 19 сорла 2021 ий.
  41. ↑ Покровский Н. В., 2001, с. 195.
  42. ↑ 1 2 Покровский Н. В., 2001, с. 202.
  43. ↑ 1 2 Лосский В.Н., 2014, с. 316.
  44. ↑ 1 2 3 Коломникова Е. Н. Развитие иконографической схемы изображения "Преображение Господне" в русской иконописной традиции // Вестник Омской православной духовной семинарии. — 2019. — № 2. — С. 192—216. Архивировано 20 сорла 2021 года.
  45. ↑ Gertrud Schiller, 1971, с. 149—151.
  46. ↑ Gertrud Schiller, 1971, с. 152.
  47. ↑ Иконография восточно-христианского искусства. Дата обращения: 19 сорла 2021. Архивировано 19 сорла 2021 ий.
  48. ↑ На официальном сайте ГТГ. Дата обращения: 17 сорла 2021. Архивировано 21 ага 2014 ий.

Литератур

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Руш йылме дене
Моло йылмыла дене

Кылвер-влак

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
"https://mhr.ruwiki.ru/w/index.php?title=Господьын_Вашталтмыже&oldid=403832" гыч налме