Ӱпӧ губерний

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал
Ӱпӧ губерний. Катава эҥерысе кӱвар. Сергей Прокудин-Горскийын фотографиже (1910 ий).

Ӱпӧ губерний (Уфи́мская губе́рния) — Россий империйын административ единицыже. Губернский ола — Ӱпӧ. Оренбург губернийым Ӱпӧ да Оренбург губерний-влаклан шелме дене 1865 ийыште чоҥымо.

Эртык

  • Тӱҥалтышыште Пётр Первый кугыжа жапыште 1708 ийыште губерний-влакым ыштыме годым тиде мландым Озаҥ губернийыш пуртымо.
  • 1719 ийыште Озаҥ губернийын Ӱпӧ провинцийже ышталтын, тушко Ӱпӧ, Пӱрӧ (ола)Пӱрӧ да Мензелинск ола-влак пуреныт.
  • 1744 ийыште Ӱпӧ провинций Оренбург губернийыш пурен.
  • 1744 ийыште Ӱпӧ наместничество ышталтын, тушко Ӱпӧ да Оренбург область-влак пуреныт.
  • 1781 ийыште Ӱпӧ наместничествын лӱмжым Оренбург губернийыш ваштылтеныт.
  • 1865 ийыште Уфимский, Белебеевский, Бирский, Златоустовский, Мензелинский да Стерлитамакский уезд-влак гыч Ӱпӧ губерний чоҥалтын.[1]

XX курым тӱҥалтышыште тиде мландыште 122 005 км² кумдыкышто 2 567 тысяч еҥ илен.

Совет жапыште

Тӱҥ статья: Башкир АССР (Пошкырт Эл)

Ӱярня тылзын 20 кечынже 1919 ийыште «Соглашение центральной Советской власти с Башкирским правительством о Советской Автономной Башкирии» келшыкым пеҥгыдемденыт, тудын почеш Изи Башкирийын (Малая Башкирия) Яланский кантоным негыленыт. Челябинск уездын Катайский, Сарт-Калымовский, Сарт-Абдрашитовский да Карасевский волостьшо-влак пуреныт. 23 Ӱярняште 1919 ийыште Бирский уездын кечывалвел-касвелысе ужашыже, Стерлитамак уездын йӱдвел-эрвелысе ужашыже-влак Башкир АССРышке пуреныт.

Губернаторы

Лӱм Титул, чин, званий Пашам ыштыме жап
Аксаков Григорий Сергеевич действительный статский советник
11.06.1865—20.01.1867
Ушаков Сергей Петрович действительный статский советник
19.02.1867—24.03.1873
Щербатский Ипполит Фёдорович действительный статский советник
24.03.1873—02.07.1876
Левшин Владимир Дмитриевич действительный статский советник
02.07.1876—29.02.1880
Шрамченко Павел Платонович действительный статский советник
20.04.1880—22.11.1881
Щепкин Николай Павлович действительный статский советник
23.01.1882—22.07.1883
Полторацкий Пётр Алексеевич камергер, действительный статский советник
22.07.1883—16.02.1889
Норд Лев Егорович генерал-майор
10.03.1889—19.01.1894
Логвинов Николай Христофорович действительный статский советник
17.02.1894—29.10.1896
Богданович Николай Модестович действительный статский советник
29.10.1896—28.05.1903
Соколовский Иван Николаевич генерал-майор
28.05.1903—24.11.1905
Ключарёв Александр Степанович действительный статский советник
24.11.1905—28.02.1911
Башилов Пётр Петрович действительный статский советник
28.02.1911—1917

Калык

1897 ийыште возалтмаш почеш Ӱпӧ губернийыште тыгай калык илен:[2]:

Губернийын ойыпшо, Александр II кугыжа пеҥгыдемден.(1878)
Уезд пошкырт-влак руш-влак суас-влак марий-влак чуваш-влак мещеряк да
тептяряк-влак
мордва-влак удмурт-влак
Губерний тичмашын 41,0 % 38,0 % 8,4 % 3,7 % 2,8 % 2,8 % 1,7 % 1,0 %
Белебеевский 53,8 % 20,4 % 11,3 % 1,7 % 7,3 % 2,2 % 2,4 %
Бирский 52,7 % 28,4 % 13,3 % 4,3 %
Златоустовский 27,7 % 65,5 % 1,1 % 4,2 % 1,2 %
Мензелинский 32,4 % 32,6 % 28,2 % 3,9 % 1,2 %
Стерлитамакский 35,4 % 40,0 % 6,2 % 7,3 % 4,9 % 4,9 %
Уфимский 30,7 % 61,2 % 1,2 % 1,1 % 2,7 % 1,0 %

Палемдымаш-влак