Чыкма уезд
| Чыкма уезд | |||
|---|---|---|---|
|
|||
| Эл | Россий Империй | ||
| Уезд ола | Чыкма | ||
| Историй да географий | |||
| Ыштыме кече | 1727 | ||
| Пытарыме кече | 27 ага 1920 | ||
| Кумдык | 4610,7 вёрст² (5249 км²) | ||
| Калык чот | |||
| Калык чот | 105 633[1] (1897) еҥ | ||
 |
|||
Чыкма (курыкмар. Цикмӓ) уезд — Озаҥ губернийын кышкарыштыже шотлалтше ик административ кундем, 1727—1920 ийлаште лийын. Уездысе ола — Чыкма (Козьмодемьянск). XIX курымышто уездын руш лӱмжым возымаште дефис гоч серымаш вашлиялтеш: Козьмо-демьянск уезд[2].
Эртык
Чыкма уезд Петрын жапше деч ончычат палыме лийын. 1708 ийыште уезд петыралтын, а Чыкма Озаҥ губернийыш пурен. 1719 ийыште губернийым провинцийлан шеледыме годым, Свияжск провинцийыш пуртеныт. 1727 ийыште уезд Свияжск провинций кышкарыш уэш пӧртылталтын. 1781 ийыште Озаҥ губерний Озаҥ наместничество маналташ тӱҥалын, а 1796 ийыште тудо уэш губерний лийын.
Татар АССР лиймеке, Озаҥ губерний уке лийын, ВЦИК-ын 1920 ий 18 июньышто пеҥгыдемдыме пунчалже почеш губернийын республикыш пурыдымо касвел ужашыже Угарман губернийыш логалын.[3] ВЦИК 1920 ий 24 июньысо пунчалжылан келшышын Янгильдино, Сюндырь, Татар-Касин, Акрам да Изи-Карачин волость-влак Чуваш автоном область деке торленыт. Уездын кодшо ужашыже 1920 ий ноябрьыште у Марий автоном областьын кышкарышкыже пурен, тыште 1921 ий 21 январьыште кантоныш савырнен.
Тӱрлӧ кундемлан (администатив) шеледымаш
1781 ий марте уезд 3 чуваш (Алдыш, Кобяш, Теняк), 3 марий (Ахпарыс, Акази, Токсубай) шӱдывуйлан (сотни), чуваш (Чигирев) да 2 марий (Тохпай, Янгит) да витлвуйлан, Вӱтла волостьлан шелалтын.
1913 ийыште уездыште 11 волость лийын[4]:
- Акрам (рӱдер — Акрам села),
- Арде (рӱдер — Изи Арде),
- Кугу Йынгы (рӱдер — Пӧртныр села),
- Вилотовраг (рӱдер — Тетанов околодок),
- Чыкма,
- Кулаков (рӱдер — Кулаковы села),
- Изи-Корачкино (рӱдер — Корцакал села),
- Сундыр (рӱдер — Похросола),
- Татар-Косино (рӱдер — Кугу Сундырь),
- Тойдаково (рӱдер — Кӹмья села),
- Янгильдин (рӱдер — Янгысола).
Калык
1897 ийысе калык чотым шотлымо почеш уездыште 105 633[1] еҥ илен, тидын шотыштак чуваш — 47,3 %, марий — 36,3 %, руш — 16,3 %. Чыкса уезд олаште 5284 еҥ илен.
Тышан шочшо-влак
Комментарий
Шӱдывуй — XVI-XVIII курымлан 2-шо пелыштыже Российын кокла Юл кундемысе мландым пайлыме административ единице, волость, стан мутлан келшен толеш.
Палемдымаш
- ↑ 1 2 Демоскоп Weekly. Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Наличное население в губерниях, уездах, городах Российской Империи (без Финляндии). Дата обращения: 14 шыжа 2010. Архивировано 28 сӱрем 2014 года.
- ↑ Материалы для сравнительной оценки земельных угодий в уездах Казанской губернии. Вып. 10. Козьмо-демьянский уезд. Казань, 1891. С.30-31 Архивысе копий 10 кылме 2017 гыч.
- ↑ Административно-политическое строение Союза ССР. Архивировано 19 теле 2021 года.
- ↑ Волостныя, станичныя, сельския, гминныя правления и управления, а также полицейские станы всей России с обозначением места их нахождения. — Киев: Изд-во Т-ва Л. М. Фиш. — С. 131—132. Архивировано 16 пеледыш 2017 года.
Литератур
- Козьмодемьянск // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
Кылвер-влак
- Чибис А.А. Козьмодемьянский уезд // Электронная Чувашская энциклопедия.
- Старые карты Козьмодемьянского уезда
.png){kind=small}