Терешкова, Валентина Владимировна

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал
Валентина Терешкова
VTereshkova.jpg
Флаг
Россий Федерацийысе Федерал собранийын Кугыжаныш Думын депутатше
Флаг
2011 21 теле
Флаг
Депутат Ярославской областной думы
Флаг
2008 — 2011 21 теле
Флаг
Член Президиума Верховного Совета СССР
Флаг
1974 — 1989
Флаг
Депутат Верховного Совета СССР
Флаг
1966 — 1989
Шочын 1937 ий 6 ӱярня(1937-03-06) (88 ий)
Большое Масленниково, Тутаевский район, Ярослав область, РСФСР, СССР
Шочмо годсо лӱм Валентина Владимировна Терешкова
Пелаш Андриян Николаев (1963—1982)
Юлий Шапошников (1982—1999)
Партий КПСС (1962—1991)
Наш дом — Россия (1995)
Российская партия жизни (2003)
Единая Россия (с 2008)
Образований
Шанче степень технике шанче кандидат
Шанче званий профессор[d]
Профессий инженер, лётчик-космонавт
Паша
политик
Автограф Изображение автографа
Награде

Конфессиональные:

Сарзе службо
Шогымаш  СССР →  Россий
Званий
RAF AF F6MajGen 2010-2.png
генерал-майор
Паша вер
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Валентина Владимировна Терешкова (шочын 1937 ий 6 ӱярняште, Тутаев район, Ярослав кундем, РСФСР, СССР) — СССР лётчик-космонавт — тӱняште икымше ӱдырамаш-космонавт (1963), Совет Ушемын Геройжо (1963), генерал-майор (1995)[2]. «Ачамланде ончылно суаплан» орденын тичмаш кавалерже.

СССР Кӱшыл Советын VII—XI созывысе (1966-1989) депутатше, СССР Кӱшыл Совет Президиумын йыжыҥъеҥже (1974-1989). Совет ӱдырамаш-влакын комитетыштым вуйлатыше (1968-1987), Йотэл-влак дене келшымаш да тӱвыра кылым кучышо совет ушем-влакын комитетыштым вуйлатыше(1987-1992).

Россий политик, Россий Федерацийысе Кугыжаныш Думын депутатше, «Единая Россия» партийын Кӱшыл Каҥашын йыжыҥъеҥже[3].

Йоча да самырык жап[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Валентина Терешкова 1937 ий 6 ӱярняште Ярославль кундем, Кугу Масленниково ялысе кресаньык ешеш шочын. Тукымжо Белоруссий гыч лекше. Ачаже — Терехов Владимир Аксёнович (1912-1940), Выйлово ялыште шочын, тракторист. 1939 ийыште Йошкар армийыш налыныт, совет-финн сарыште колен[4]. Аваже — Терешкова (шочын Кругова) Елена Фёдоровна (1913-1987), Еремеевщина ял гыч (Дубровенский район, Витебск кундем), текстиль фабрикын пашаеҥже. Ешыште кум икшыве лийын: Людмила, Валентина да изирак Владимир[5].

1945 ийыште Ярославльын 32-шо №-ан кыдалаш школыш тунемаш каен (кызыт школ тудын лӱмжым нумалеш)[6]. Шым классым тунем пытарымек, Валентина Ярославльысе шине заводышто пашам ышташ тӱҥалын. Ты жапыштак, 1954-1955 ийлаште, 10-шо №-ан самырык пашаче-влакын школыштышт 8-9 класслам тунем лектын. Сем сымыктышлан кумылан лийын, домра дене шокташ тунемын.

1955 ий вӱдшор гыч Ярославльысе «Йошкар Перекоп» технике куэм комбинатыште пашам ыштен (тыштак аваж ден акаже тыршеныт). 1955 ий гыч 1960 ий марте Ярославльысе куштылго промышленность техникумышто заочно тунемын.

1957 ийыште ВЛКСМ-ыш пурен. 1960 ий 11 идым гыч 1962 ий ӱярня марте — «Йошкар Перекоп" комбинатысе ВЛКСМ комитетын секретарьже.

1959 ий гыч Ярославль аэроклубышто парашют спорт дене шкенжым терген, (90 гана тӧрштен). Тидлан кӧра космонавт-влакын икымше отрядышкышт ӱжмашым налын.

Космонавт отрядыште

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
1963 ий 22 июньышто Мавзолейын трибуныштыжо

1962 ий тӱҥалтыште ончыкылык космонавт-влакым ойыркален чумыраш тӱҥалме. Йодмаш тыгай лийын: парашютистке лияш, ийгот — 30 ий марте, кӱкшыт — 170 см марте, нелыт — 70 кг. Вич кандидатурым ойыреныт: Жанна Ёркина, Татьяна Кузнецова, Валентина Пономарёва, Ирина Соловьёва да Валентина Терешкова.

Терешковам космонавт-влак отрядыш ойырымеке, моло ӱдыр-влак дене пырля сарзе службыш рядовой званий дене налыныт.

Ямдылалтмаш[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Тӱжвал сӱрет-влак
Валентина Терешкова вестибуляр тренажёрышто шкенжым шуара («азыренле ораваште»)

Космонавт-влак отрядыш Терешковам 1962 ий 12 ӱярняште пуртеныт. 1962 ий 1 декабрь гыч Терешкова — 1-ше отрядын космонавтше. 1963 ий 16 пеледыш гыч, чоҥештен пӧртылмеке, тудо 1-ше отрядын инструктор-космонавтше лийын да тиде пашаште 1966 ий 14 ӱярня марте лийын[7].

Тунемме годым сандалыкыш чоҥешташлан кап-кыл пеҥгыдылыкым вияҥден да ты шотышто тергымашым эртен. Ямдылалтме программе термокамерым (температур +70°C да вӱдыжгылык 30%), сурдокамерым эртен, тыгак невесомость кумдыкышто шкенжым терген. Поснак кугу тӱткышым парашют дене волымылан ойырен, молан манаш гын, сандалык гыч пӧртылмыж годым космонавт катапульт дене пайдалынымеке, парашют дене мландыш волен шинчын.

Ойырымаш[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Тӱҥалтыште экипажыште кок ӱдырамаш чоҥештышаш нерген палемдыме улмаш. Но 1963 ий ӱярня тылзын тиде шонымаш деч кораҥыныт, да вич еҥ гыч иктым ойырен налаш задаче шындалтын.

Терешковам икымше ӱдырамаш-космонавт верыш ойырымо годым, сайын ямдылалтме деч посна, ятыр моло тергымашымат эрташ кӱлын: могай тукым гыч улмыжо, могай пашам ыштен, калык ончылно шкем кучен моштымо, мер пашалан кумылан улмо. Моло кандидат-влак сандалыкыш чоҥешташ программе почеш Терешкова гаяк (лийын кертеш: сайракат) моштымашым ончыктеныт[8]. Но моло йодмаш шотышто Терешкова нуным ятырлан ончылтен.

Терешкова сандалыкыш чоҥешташ тӱҥ кандидат лийын, И.Б. Соловьёва — кокымшо (дублироватлыше), а В.Л. Понарёва — шапашеҥ. Терешковам «Восток-6» пилотлан палемдыме годым тудо Америкысе эн самырык астронавт Гордон Купер деч 10 ийлан самырык лийын.

«Восток-6»-ышто чоҥештымаш[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Валентина Терешкова СССР ВВС майорын формыж дене
Ӱдырамашын икымше гана космосыш чоҥештымыжлан 50 ий темме лӱмеш Азербайджанын почто блокшо

1963 ий пеледыш тылзын 16 кечынже Валентина Терешкова (ӱжмылӱм «Чайка»), «Восток-6» корабль дене Байконур гыч чоҥештен. Тудо уло тӱнялан сандалыкыш чоҥештыше икымше ӱдырамаш лийын. Ты жапыштак орбитыште пилот Валерий Быковын «Восток-5» корабльже лийын.

Сандалыкыш чоҥештыме кечын Терешкова родо-тукымжылан парашютист-влакын таҥасымашкышт каем манын ойлен. Сандалыкыш чоҥештымыж нерген нуно радио увер гыч гына пален налыныт. Чоҥештыме деч ончыч В. Маяковскийын «Облако в штанах» поэме гыч корным йоҥгалтарен: «Эй! Кава! Кудаш теркупшым!».

Чоҥештыме годым туткар лийын: Терешкова корабльым кид дене виктарен кертын огыл, туге гынат корабльым автомат йӧн дене шынден кертын. Терешкован ойлымыж почеш, проблеме кид дене вӱдымӧ кышкарын йоҥылыш чоҥалтмыж дене кылдалтын: корабльым волтымо олмеш кышкар мӧҥгешла кӱзымӧ режимыште пашам ыштен[9][10].

Миссий кум сутка наре шуйнен. Терешкова 48 гана Мланде йыр чоҥештен савырнен. «Восток-6»-ын волымо аппаратше Алтай кундем Баев районыш сайын волен. Терешкова, тунамак, медицине темлымашым шотыш налде, кум кечаш йӧндымылыкым, верысе сий дене тамлештарен</ref>.

Статистика полёта[11]
# Стартовый
корабль		 Старт, UTC Экспедиция Корабль
посадки		 Посадка, UTC Налёт Выходы
в открытый космос		 Время
в открытом космосе
1 Восток-6 16.06.1963 ий, 09:29 Восток-6 Восток-6 19.06.1963 ий, 08:20 02 суток 22 часа 51 минута 0 0

Терешкова — СССР-ын 6-шо №-ан лётчик-космонавтше (ӱжмылӱм «Чайка»), тӱнян 10-шо космонавтше; тӱнямбалне шкетын сандалыкыш чоҥештылше икымше да пытартыш ӱдырамаш. Тудын деч ончыч сандалыкыш чоҥештымыж годым Б.Егорова эн самырык лийын (шочмо кече почеш). Вес ӱдырамаш сандалыкыш 19 ий гыч гына чоҥештен. Тиде 1982 ий идым тылзыште лийын. Чоҥештыше — Светлана Савицкая.

Чоҥештыме деч вара[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Шӱдыр ола, космонавт-влакын отрядышт, 1965 ий
Терешкова ден Гагарин на Всемирном форуме солидарности молодёжи и студентов в борьбе за национальную независимость. Москва, сентябрь 1964 года.

Сандалыкыш чоҥештыл толмо деч вара Терешкова мер пашаш ушна, йот эл-влак дене кылым куча[12]. 1969 ий гыч 1997 ий марте космонавт отрядыште инструкторлан тыршен да 1962 ийысе ойырен налме ӱдыр тӱшка гыч ийгот амаллан кӧра эн пытартыш паша гыч кораҥын. 1997 ий гыч — Космонавт-влакым ямдылыме рӱдерын кугурак шанче пашаеҥже. В.В. Терешкова сандалыкыш чоҥештыл пӧртылмеке, Н.Е.Жуковский лӱмеш Сарзе-юж инженер академийыш тунемаш пурен да тудым "отличий" дене тунем лекмек, технике шанчыш кандидат, профессор лӱмым арален, 50 утла шымлыме пашам серен. 1969 ий 22 январьыште Терешкова офицер Виктор Ильинын лӱйкалыме автомобильыште лийын. Ильин Брежневым пушташ тӧчен.

Мер-политике паша[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Ӱярня, 1962 ий — КПСС-ын йыжъеҥже. 1966-1989 ийлаште — СССР Кӱшыл Советын депутатше, VII-XI созыв. 1968-1987 ийлаште Совет ӱдырамаш-влакын комитетыштым вуйлатен. 1974-1989 ийла — СССР Кӱшыл Совет Президиумын депутатше да Президиумын йыжъеҥже. Тӱнямбал гуманитар ден тӱвыра кылым вияҥдымылан мутым кучышо тӱрлӧ организацийлаште вуйлатыме пашам шуктен. 1992 ийыште — Тӱнямбалсе вашкыл шотышто Россий ассоциаций президиумын вуйлатышыже. 1992-1995 ийлаште Тӱнямбал вашкыл да вияҥме шотышто Россий агенствым вуйлатышын икымше алмаштышыже. 1994-2004 ийлаште — Тӱнямбал шанче да тӱвыра вашкыл шотышто Россий рӱдерым вуйлатыше. 2011 ийыште «Единая Россия» партийын ярославльысе списокшо почеш Россий Кугыжаныш думыш сайлалтын. 2011 ий 21 теле Кугыжаныш думын федеративым чоҥымо да верысе самоуправлений йодышла дене комитет вуйлатышын алмашъеҥже. В.В. Терешкова 2014 ий 7 февральыште сочиште Олимпиаде модышым почмо годым Олимпий флагым нумалаш сайлалтше кандаш еҥ коклаште лийын[13]. 2015 ий гыч — коммерцийдыме поро кумылым ончыктышо "Память поколений" фондын президентше[14]. 2016 ий 18 сентябрьыште парламентым сайлымаште «Единая Россия» кундемысе тӱшкаштыже (Ярославль, Иваново, Кострома да Тверь) кокымшо верым айлен да Кугыжаныш думын депутатше лийын[15]. Россий Федерацийын Следствий Комитетше[16] пелен Мер каҥашын йыжъеҥже.

Терешкован темлымыже да полшымыжо дене Ярославльыште университетым почмо, куштылго промышленность техникумын у полатше, эҥер вокзал, планетарий чоҥалтын, Юл серым тӱзатыме[5].

Валентина Терешкова в Государственной думе Федерального собрания Российской Федерации. 2017 год

С 2011 по 2019 год, в течение исполнения полномочий депутата Государственной Думы VI и VII созывов, выступила соавтором 21 законодательной инициативы и поправки к проектам федеральных законов[17] С 2011 по 2019 год, в течение исполнения полномочий депутата Государственной Думы VI и VII созывов, выступила соавтором 21 законодательной инициативы и поправки к проектам федеральных законов[18]. 2011-2019 ийлаште, Кугыжаныш думын VI-VII созывысо депутат пашам шуктымыж годым, 21 федерал тӧртык-влакын проектышкышт темлымашым, тӧрлатымашым пуртен да автор радамыш логалын. 2020 ий 10 ӱярняште Кугыжаныш Думышто Россий конституций почеш президентым мыняр-гана сайлаш лийме нерген каҥашымаште сайлалтме срокым кораҥдаш темлен (тичмашнек, але ончычсо сайлымашым "обнулить" ышташ)[19][20]. Это предложение в его втором варианте было принято Госдумой[21]. Тиде темлымашын кокымшо ужашыжым Кугыжаныш Думо пеҥгыдемден.

Санкций[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

В.В.Терешкова Евроушемын, США-н, Канадын[22], США[23], Канады[24], тыгак Швейцарийын, Украинын да У Зеландийын санкций радамышкышт пурталтын.

Шке илыш[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Икымше марийже (1963-1982) — Андриян Николаев (1929-2004)- 3-шо совет космонавт. Сӱанышт 1963 ий кылме тылзын 3 кечынже Ленинский курыкышто, Россий правительствын полатыштыже лийын. Ӱдырышт — Елена Терешкова (шочын 8 пеледыш 1964) - тӱняште икымше йоча, кудын ачажат, аважат космонавт лийыныт[25]. Таче тудо — эмым да эмлымаште кучылталтше тӱрлӧ арверым ыштен лукшо икмыняр компанийын учредительже да вуйлатышыже[26]. Икымше марийже — Игорь Алексеевич Майоров, лётчик. Кокымшо марийже — лётчик Андрей Юрьевич Родионов. 2013 ийыште Елена Терешкова ЦИТО-то (Травматологий да ортопедий шотышто рӱдӧ институт) хирург-ортопедлан пашам ыштен[27]. В.В.Терешкован кокымшо марийже — Юрий Шапошников (1931-1999) — медицине службын генерал-майоржо, Травматологий да ортопедий шотышто рӱдӧ институтын (ЦИТО) директоржо (1985-1998). В.В. Терешкова 2004 ийыште инфаркт лийын кертме деч шӱмыштӧ операцийым ыштыктен[27]. 2012 ийыште 75 ияш лӱмгечым Ярославльыште пайремлын палемден[5].

  • Элемент маркированного списка

Награде, лӱм-влак

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Квалификаций[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

  • 1963 ий 16 июнь гыч - 3-шо классан космонавт.
  • 1977 ий гыч - технике шанче кандидат, профессор.

Спорт сеҥымаш[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

  • Парашют спорт дене - 1-ше разряд.
  • 1963 ий 19 июнь гыч - СССР спортын сулло мастерже.

Сарзе лӱм[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

  • 15 теле 1962 ий - изирак лейтенант.
  • 16 пеледыш 1963 ий - лейтенант.
  • 16 пеледыш 1963 ий - капитан.
  • 19 шорыкйол 1965 ий - майор.
  • 14 покро 1967 ий - подполковник.
  • 30 вӱдшор 1970 ий - инженер полковник.
  • 1975 ий гыч полковник-инженер.
  • 1995 ий - генерал-майор.
  • 1997 ий 30 вӱдшор гыч отставкыште.
  • Валентина Терешкова - Россий армийын икымше ӱдырамаш-генералже.

СССР-ын да Российын суаптарышт:[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

  • Совет Ушемын Талешкыже (СССР Кӱшыл Каҥашысе президиумын 22 пеледыш 1963 ийыште лукмо пунчалже дене Ленин орден да "Шӧртньӧ шӱдыр" медаль) — «Восток-6» корабль-спутник дене сандалыкыште кужу жап чоҥештылмылан[28];

«Ачамланде ончылно суаплан» I степенян орден (1 шошо 2017) — Российысе кугыжанышым пеҥгыдемдымаште кӱкшӧ надырлан, парламент кышкарым вияҥдымылан, тӧртыкым чолган пойдарымылан[29];

  • «Ачамланде ончылно суаплан» II степенян орден (6 шошо 2007) — Российысе космонавтикым вияҥдымаште кӱкшӧ лектышым Ончыктымылан[30][31];
  • «Ачамланде ончылно суаплан» III степенян орден (6 шошо 1997) — Российысе космонавтикым вияҥдымаште кӱкшӧ лектышым Ончыктымылан[32];
  • «Ачамланде ончылно суаплан» IV степенян орден (21 пургыж 2022) — парламент кышкарым вияҥмаште тыршымылан, тӧртыкым ямдылымаште чолгалыкым ончыктымылан, ятыр ий тыршен пашам ыштымылан[33];
  • Александр Невскийын орденже (12 пеледыш 2013) — российысе парламент кышкарым чоҥымаште кугу надырым пыштымылан да тӧртыкым чолган ямдылымылан[34];
  • Почёт орден (10 пеледыш 2003) — тӱнямбалне шанче, тӱвыра да мер кылым вияҥден пеҥгыдемдымашке кугу надырым пыштымылан[35];
  • Келшымаш орден (12 вӱдшор 2011) шочмо элын космонавтикыжым вияҥдымаште кӱкшӧ сеҥымашыш шумыжлан да мер илышыште чолган тыршымылан[36];
  • Ленин орден(6 мая 1981) — ончык ужын моштышо мер калык да йотэлласе тыныс верч шогышо вий-влак дене кылым вияҥден пеҥгыдемдымаште кӱкшӧ лектышлан (кокымшо);
  • Октябрь Революций орден (1 теле 1971);
  • Йошкар Тисте орден ( 5 март 1987 ий) — мер пашаште шуко ий дене чолган да лектыш дене тыршымылан[37];

Медаль-влак:[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

  • СССР лётчик-космонавт (22 пеледыш 1963 ий) «Восток-6» корабль-спутник дене сандалыкыште кужу жап чоҥештылмылан[38];
  • Федерацийын Кугыжаныш премийже 2008 ийыште гуманитар пашаште сеҥымашым ончыктымылан (4 пеледыш 2009)[39];
  • П.А. Столыпинын медальже, II степенян, (Россий Федараций Виктерын, 16 теле 2019 ий) — элысе социал-экономикым вияҥдыше да стратегий задачым шыҥдарше тӧртыкым шочыктымашке кугу надырым пыштымылан[40][41];
  • Федераций Виктерын сандалык паша шотышто Ю.А.Гагарин лӱмеш премийже (2011) - ачамландысе космонавтикым вияҥдымылан, шкеак сандалыкыш чоҥештыл пӧртылмылан, тӱнямбалсе калык коклаште кылым кучымылан, ачамланде космонавтикын сеҥымашыжым моктымылан;
  • Гагарин орден (16 пеледыш 2023 ий) — сандалыкысе кумдыкым шымлымашке кугу суапым пыштымылан, эртыкеш кодшо чоҥештылмаште патырлыкым да лӱддымылыкым ончыктымылан, мер да калык-влак кокласе мер пашаште чолган тыршымылан[42];

Россий Федерацийысе субьект-влакын суаптарышт:[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

  • «Ярославль мландым суапландарыме пашалан» медаль[43];
  • «Моско кундем ончылно суаплан» I степенян медаль (21 февраля 2017 ийа) — самырык тукымым сар-патырлык шӱлышеш куштымаште кугу надырым пыштымылан да мер пашаште чолгалыкым ончыктымылан[44];

Россий Федераций президентын да Виктерын суаптарышт:[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

  • Федераций президентын чапкагазше (3 ӱярня, 2012 ий) — кугыжанышым суапландарымылан да мер пашаште чолгалыклан[45];
  • Федераций президентын таумутшо (2 ӱярня 2000) — ачамландысе да тӱнямбал космонавтикым шочыктен вияҥдымаште кугу надырым пыштымылан[46];
  • Федераций президентын таумутшо (9 вӱдшор 1996) — ачамланде космонавтикым вияҥдымаште кугу надырым пыштымылан[47];
  • Федераций Виктерын Чапкагазше (16 пеледыш 2008) — кугыжаныш да мер пашаште шуко ий тыршен пашам ыштымылан, сандалыкыш икымше гана чоҥештымылан 45 ий темме лӱмеш, космонавтикым вияҥдымаште кугу надырым пыштымылан[48];
  • Федераций Виктерын чапкагазше (12 пеледыш 2003) — пилотироватлыме космонавтикым вияҥдымашке кугу надырым пыштымылан[49];
  • Россий Федераций Виктерын чапкагазше (3 ӱярня 1997) — космонавтикым вияҥдымаште сулымо пашалан, тӱнямбалне шанче, тӱвыра кылым пеҥгыдемдымылан, ятыр ий ӱшаныме пашам сайын шуктымылан</ref>;
  • Благодарность Правительства Российской Федерации (6 марта 2002) — за многолетнюю плодотворную государственную и общественную деятельность[50];
  • Федераций Виктерын таумутшо (6 ӱярня 2002) — кугыжаныш да мер илышыште ятыр ий чолган тыршымылан;

Россий Федерацийысе ведомстве-влакын суаптарышт:[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

  • «Сирийысе сар операцийыште лийшылан» медаль (Россий Федерацийын аралтыш министерствыже, 2016)[51];
  • «Боевой келшымашым пеҥгыдемдымылан» медаль (Россий Федерацийын аралтыш министерствыже, 2018)[52].
  • Знак отличия «Сандалык ончылно ӱшанле улмылан» ойыртем пале (ГК «Роскосмос», № 001, 2017)[53].

Йотэлысе суаптар-влак:[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

  • ЧССР Социал Паша Талешкын «Шӧртньӧ Шӱдыр» медальже да медальже Клемент Готвальдын орденже (идым 1963);
  • НБР Социал Паша Талешкын "Шӧртньӧ Шӱдыр" медальже да Георгия Димитровын орденже(9 шыже 1963);
  • Карл Марксын орденже и Беккерын медальже (покро 1963, ГДР);
  • Ыресше, I степень (покро 1963, ПНР);
  • Паттан орденже, I степень (кылме 1963, Непал);
  • НБР Республикын Шӱдыр орденже, II степень (кылме 1963);
  • орденже (рошто 1964, Гана);
  • ВНР Кугыжаныш тисте орден (вӱдшор 1965);
  • МНР Паша Талешкын «Золотой Соёмб» медальже да Сухэ-Баторан орденже (май 1965, МНР);
  • Тӱвыра орден I степень (идым 1969, Афганистан);
  • Иорданийын Шӱдыржӧ-влак орденын кугу лентыже (теле 1969, Иордания);
  • Орден «Граждан суаплан» (Сирия);
  • «Нилын ожерельеже» орден(рошто 1971, ОАР);
  • Паша Талешкын «Шӧртньӧ Шӱдыр» медальже Вьетнам (покро 1971);
  • Бернардо О’Хиггинсын орденже и ВВС-ын Шӧртньӧ палыже (ӱярня 1972, Чили);
  • Югославий флагын орденже I степень (кылме 1972);
  • «Шанчыште сеҥымашлан» орден (17 ноября 1973, СРР);
  • Кечын орденже (1974, Перу);
  • Плайя-Хиронын орденже да «Ана Бетанкур» орден (1974, Куба);
  • «Саркуралан иза-шольо кылым пеҥгыдемдымылан» медаль (1976, НРБ);
  • Эфиопийын Шӱдыр орденже (1981, Эфиопии)
  • Келшымаш орден (1997, Лаос)[54];
  • Орден князя Бранимира с большой лентой (17 февраля 2003, Хорватий)[55];
  • Бранимир князьын кугу лентан орденже (17 февраля 2003, Хорватий).
  • «Келшымаш» медаль(2012, Куба)[56].
  • Шанче, мер да юмыйӱла ушем-влакын суаптарышт
  • К.Э. Циолковский лӱмеш Шӧртньӧ медаль, АН СССР;
  • «Сандалыкым почмаште сеҥымашлан» Британийысе планет кокласе кыл ушемын
  • медальже (пургыж 1964, Великобританий);
  • «Сандалык» Шӧртньӧ медаль (ФАИ);
  • астронавтике дене премийже;
  • Жолио-Кюри лӱмеш Тыныслык шотышто шӧртньӧ медаль(1964, Франций);
  • Аэронавтике да сандалыкыш чоҥештылме шотышто тӱнямбал комитетын «Роза ветров» орденже;
  • Итальян ӱдырамаш ушемын «Шӧртньӧ мимозыже» (1963);
  • ВЛКСМ ЦК-ан «Комсомолысо чолгалыклан» (1963);
  • ВДНХ-ан шӧртньӧ медальже (28 пеледыш 1963);
  • СССР ДОСААФ-ын суапландарыме палыже (1 шырка 1963);
  • «Олимпия» ӱдырамашын сеҥымашыжым моктымо меркалык премий (2003)[57];
  • «Российысе идалыкын еҥже» калыкле премий «Российын легендыже» номинацийыште (2004)[57];
  • Эдуард Рейнын суап шергашыже (2007);
  • Преподобный Серафим Саровскийын II степенян орденже (РПЦ; 2007)[58];
  • Москон куатле княгиняже преподобная Евфросиниян II степенян орденже (РПЦ; 2008);
  • Чап да чеслыме орден, I степень (РПЦ; 6 ӱярня 2012)[59];
  • Шнуй Анастасиян император орденже (12 шырка 2013, Россий император пӧрт)[60];
  • Эдуард Володин лӱмеш «Империй тӱвыра» калыкле премий (2015) «Событий. Талешке. Еҥ-влак» номинацийыште, Ачамландылан, порыслан ӱшанле кодмылан[61];
  • Москон куатле княгиняже преподобная Евфросиниян II степенян орденже (РПЦ; 6 ӱярня 2017 ийа);
  • Патриарший палыже (РПЦ; 2018 ий)[62].

Ола-влакын чапланыше айдемыже[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Калуга, Ярославль, Владикавказ, Алагир, Щёлково (Россий), Караганда, Байконур (1995 ий марте — Ленинск, Казахстан, 1977), Гюмри (1990 ий марте — Ленинакан, Армений, 1965), Витебск (Белоруссий, 1975), Монтрё (Швейцарий), Дранси (Франций), Монтгомери (Великобританий), Полицци-Дженероза (Италий), Дархан (Монголий, 1965), София, Бургас, Петрич, Стара-Загора, Плевен, Варна (Болгарий, 1963), Братислава (Словакий, 1963), Ческе-Будеёвице (Чехий) (1979—2022).

Пагалымаш[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

  • В.В. Терешковалан "ХХ курымын эн куатле ӱдырамашыже" чаплӱмым пуымо[63].

Терешкован лӱмжӧ дене лӱмдалтыныт[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

  • Тылзыште кратер[64];
  • Сандалыкысе изи планета (1671) Chaika (ӱжмӹлӱмжӧ дене — «Чайка»);
  • Антарктидыште Улаф принцын серыштыже оазис (координат-влак: 67°57′ ю. ш. 44°30′ в. д.GЯO), САЭ картыште 1962 ийыште палемдыме, лӱмым 1965 ийыште пуымо</ref>;

Тӱрлӧ олалаште урем лӱм-влак:[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Александровышто, Балахнаште, Балашихыште, Витебскыште, Владивостокышто, Данковышто, Рубцовскыште, Дзержинскыште, Гроднышто, Донецкыште, Иркутскышто, Ишимбайыште, Кемеровышто, Ленкораньыште (Азербайджан Республик), Клиныште, Королёвышто, Костромаште, Красноярскыште, Липецкыште, Минеральные Водышто, Мытищиште, Угарман олаште, Новосибирскыште, Новочебоксарскыште, |Оренбургышто, Пензыште, Петропавловск-Камчатскыште, Улан-Удэште, Ульяновскышто, Ярославльыште, Новочеркасскыште, Марий Эл Республикын Медведево посёлкыштыжо, Гудермесыште проспект, Тверьыште площадь, Евпаторийыште серурем;

Школ-влак:[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

  • Ярославльыште (тудын тунеммме школ), Новочебоксарскыште, Карагандаште, Есикыште (Алма-Ата кундем);
  • «Сандалык» тоштер(шочмо ялже воктен), Тӱвыра -шинчымашым шарыше рӱдер[65] и библиотека[66] да книгагудо Ярославльыште;
  • «Чайка» тепловоз ТЭП70БС-052 Ярославль — Рыбинск экспресс дене пашам ыштыше[67];
  • В.В.Терешкован лӱмжӧ дене Atomic Heart модышышто ТЕР-А1 робот лӱмдалтын;
  • Kerbal Space Program модышышто ӱдырамаш-кербонавтым Валентина лӱмдат;

В.В.Терешковалан чапкӱм шогалтыме:[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

  • Космонавт-влакын аллейыштышт (Моско);
  • Алтай кундемысе Баев районышто, ты кундемыш тудо сандалык гыч пӧртылын;
  • Челябинск олан йоча паркыште.
  • В.В. Терешкован барельеф-портретше Ю.Гагарин лӱмеш сандалыкыш чоҥештылше космонавт-влакын паркыштышт, космонавт-влак аллейыште вераҥдалтын, 9 вӱдшор, 2021 ий.
  • В.В.Терешкован шочмо кундемыштыже, Ярославль олаште, чапкӱм шогалташ палемдыме. Чапкӱ Львов олаштат лийын, но декоммунизаций нерген тӧртык дене келшышын, тудым кораҥденыт[68]. Ярослав кундемын ончычсо губернаторжо Анатолий Лисицын ты чапкӱм Ярославльыште вераҥдаш темлен.
  • 1983 ийыште В. Терешкован сынже дене сылнештарыме шарныктыше оксам лукмо[69]. Тыге Терешкова тыгай совет гражданин лийын шуктен, кудын тӱсшым илымыж годымак оксашке веленыт.
  • Ярославльыште ий еда В.Н.Терешкован призшылан куштылго атлетике дене оласе таҥасымаш эрта. Ярославльыште самырык тукымым сарзе да патырлык шӱлышеш куштымо шотышто рӱдер тудын лӱмжым нумалеш[70].

В. Терешковалан пӧлеклалтше муро-влак:[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

  • «Девушку чайкой зовут» (сем Александра Долуханянын, мут Марк Лисянскийын, мура — Муслим Магомаев),
  • «Валентина» (молд. Valentina, молдово йылме дене, сем Дмитрий Георгицэн, мут Ефим Кримерманын, мура — София Ротару)[71],
  • «Валентина» («Валя-твист») (полякла, автор-влак: Ян Яниковский, Влодзимеж Патушиньский, мурат — вокальный ансамбль «Filipinki»),
  • «Чайка (Валентина)» (сем Дмитрий Лазаревын, Татьяна Гуляеван, мут Кирилл Савиновын, мура — Наталия Иванова)[72][73][74].
  • Ярославльыште «Красный Перекоп» завод пырдыжеш барельефан шарныктыше оҥа вераҥдалтын. Тушто каласыме: «Тӱнямбалне икымше ӱдырамаш-космонавт / Терешкова В. Н. / пашам ыштен/ комбинатыште / „Красный Перекоп“ 1955-1962 ийлаште», тыгак «Молодец, Валя!» ман возыман пале уло.

Почто марке[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

В.Н. Терешковалан пӧлеклалтыныт тӱрлӧ элласе марке-влак:[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

  • СССР почто марке, Лесегринын пашаже, 1963 ий
  • СССР почто марке, Лесегринын пашаже, 1963 ий
  • СССР почто марке, 1963 ий
  • СССР почто марке, 1963 ий
  • СССР почто марке сцепке, 1963 ий
  • СССР почто марке сцепке СССР, 1963 ий
  • России почто марке, 2003 ий
  • России почто марке, 2003 ий
  • России почто марке, 2013 ий
  • России почто марке, 2013 ий
  • ГДР почто марке, 1963 ий
  • ГДР почто марке, 1963 ий
  • ГДР почто марке, 1963 ий
  • ГДР почто марке, 1963 ий
  • Азербайджан почто марке, 2013 ий
  • Азербайджан почто марке, 2013 ий

Тыгак ончо[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Палемдымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  1. ↑ РИА Новости (рус.) — Россия сегодня, 1941.
  2. ↑ ТЕРЕШКОВА Архивысе копий 2 ӱярня 2018 гыч // Большая российская энциклопедия. Том 32. Москва, 2016, с. 65.
  3. ↑ Высший совет Партии. Состав. Официальный сайт российской политической партии «Единая Россия». Дата обращения: 15 кылме 2013. Архивировано 23 кылме 2013 года.
  4. ↑ ОБД Мемориал. obd-memorial.ru. Дата обращения: 29 ага 2021. Архивировано 18 вӱдшор 2021 года.
  5. ↑ 1 2 3 Тайны биографии Валентины Терешковой | Общество | Собеседник.ру. Дата обращения: 14 пеледыш 2013. Архивировано 18 пеледыш 2013 года.
  6. ↑ Муниципальное общеобразовательное учреждение «Средняя школа № 32 имени В. В. Терешковой». Дата обращения: 12 вӱдшор 2022. Архивировано 2 вӱдшор 2022 года.
  7. ↑ Первый женский набор ЦПК Архивысе копий 30 вӱдшор 2008 гыч.
  8. ↑ Валентина Пономарёва. Неоткрытый космос Архивысе копий 2 теле 2013 гыч.
  9. ↑ Терешкова: по просьбе Королёва я не один десяток лет хранила эту тайну Архивысе копий 14 сорла 2013 гыч // Известия, 2 марта 2007.
  10. ↑ Вести.Ru: Терешкова готова отправиться на Марс в одну сторону. Дата обращения: 15 пеледыш 2013. Архивировано 15 пеледыш 2013 года.
  11. ↑ Statistics — Tereshkova Valentina Vladimirovna (англ.). spacefacts.de. Дата обращения: 23 шорыкйол 2018. Архивировано 19 теле 2017 года.
  12. ↑ Как Терешкова проложила дорогу женщинам-астронавтам США
  13. ↑ Валентина Терешкова: «Церемонию открытия я смотрела в записи. На мой взгляд, она была очень красивой» Архивысе копий 11 пургыж 2014 гыч.
  14. ↑ Благотворительный фонд «Память поколений» Архивысе копий 22 пеледыш 2015 гыч.
  15. ↑ Александр Тихонов, Андрей Перцев. Приподняться с последнего места Архивысе копий 7 идым 2016 гыч Газета «Коммерсантъ» № 164 от 07.09.2016, с. 4.
  16. ↑ Бастрыкин, Александр Общественный совет при СК России. Следственный комитет Российской Федерации (21 сӱрем 2017). Дата обращения: 27 сорла 2017. Архивировано 27 сорла 2017 года.
  17. ↑ Официальный сайт Государственной Думы Федерального Собрания Российской Федерации (недоступная ссылка — история). old.duma.gov.ru. Дата обращения: 6 сорла 2019.
  18. ↑ Официальный сайт Государственной Думы Федерального Собрания Российской Федерации (недоступная ссылка — история). old.duma.gov.ru. Дата обращения: 6 сорла 2019.
  19. ↑ Терешкова предложила снять ограничение по числу президентских сроков. Дата обращения: 11 ӱярня 2020. Архивировано 11 ӱярня 2020 года.
  20. ↑ Поправка об обнулении президентских сроков внесена в Госдуму. Дата обращения: 11 ӱярня 2020. Архивировано 11 ӱярня 2020 года.
  21. ↑ Крашенинников не считает поправку Терешковой обнулением президентских сроков Путина. Дата обращения: 11 ӱярня 2020. Архивировано 25 вӱдшор 2020 года.
  22. ↑ Official Journal of the European Union // COUNCIL REGULATION (EU) 2022/2474. — 16 теле (т. Volume 65). — С. 395.
  23. ↑ Treasury Imposes Swift and Severe Costs on Russia for Putin’s Purported Annexation of Regions of Ukraine (англ.). U.S. Department of the Treasury. Дата обращения: 9 вӱдшор 2023.
  24. ↑ Global Affairs Canada. Sanctions – Russian invasion of Ukraine. GAC (4 пургыж 2022). Дата обращения: 9 вӱдшор 2023.
  25. ↑ Андриян Григорьевич Николаев. astronaut.ru. Дата обращения: 5 идым 2011. Архивировано 6 шыжа 2011 года.
  26. ↑ ЗАЧЕСТНЫЙБИЗНЕС®. Терешкова Елена Андрияновна. Дата обращения: 9 идым 2021. Архивировано 9 идым 2021 года.
  27. ↑ 1 2 Сегодня вечером — Выпуск от 22 июня. Первый канал. Дата обращения: 23 пеледыш 2013. Архивировано 24 пеледыш 2013 года.
  28. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 22 июня 1963 года № 1458—VI «О присвоении звания Героя Советского Союза летчику-космонавту тов. Терешковой В. В.» Дата обращения: 29 ага 2018. Архивировано 30 ага 2018 года.
  29. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 1 марта 2017 года № 95 «О награждении государственными наградами Российской Федерации». Дата обращения: 2 ӱярня 2017. Архивировано 3 ӱярня 2017 года.
  30. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 6 марта 2007 года № 278 «О награждении орденом „За заслуги перед Отечеством“ II степени Терешковой В. В.» Дата обращения: 27 сӱрем 2020. Архивировано 27 сӱрем 2020 года.
  31. ↑ Валентина Терешкова награждена орденом «За заслуги перед Отечеством» Архивысе копий 20 идым 2015 гыч.
  32. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 6 марта 1997 года № 187 «О награждении орденом „За заслуги перед Отечеством“ III степени Терешковой В. В.» Дата обращения: 27 сӱрем 2020. Архивировано 27 сӱрем 2020 года.
  33. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 21 февраля 2022 года № 70 «О награждении государственными наградами Российской Федерации». Дата обращения: 21 пургыж 2022. Архивировано 21 пургыж 2022 года.
  34. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 12 июня 2013 года № 557 «О награждении государственными наградами Российской Федерации» Архивысе копий 19 шыжа 2013 гыч.
  35. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 10 июня 2003 года № 651 «О награждении орденом Почёта Терешковой В. В.» Дата обращения: 27 сӱрем 2020. Архивировано 27 сӱрем 2020 года.
  36. ↑ ;Указ Президента Российской Федерации от 12 апреля 2011 года № 434 «О награждении орденом Дружбы» Архивысе копий 19 вӱдшор 2011 гыч.
  37. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 5 марта 1987 года № 6631—XI «О награждении тов. Терешковой В. В. орденом Трудового Красного Знамени». Дата обращения: 23 ага 2018. Архивировано 24 ага 2018 года.
  38. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 22 июня 1963 года № 1456—VI «О присвоении звания „Летчик-космонавт СССР“ тов. Терешковой В. В.» Дата обращения: 29 ага 2018. Архивировано 30 ага 2018 года.
  39. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 4 июня 2009 года № 625 «О присуждении Государственной премии Российской Федерации за выдающиеся достижения в области гуманитарной деятельности 2008 года» (недоступная ссылка).
  40. ↑ Распоряжение Правительства Российской Федерации от 16 декабря 2019 года № 3056-р «О поощрении Правительством Российской Федерации». Дата обращения: 29 сорла 2021. Архивировано 29 сорла 2021 года.
  41. ↑ Медведев раздал депутатам новогодние награды — Новости — Политика — Коммерсантъ Архивысе копий 2 пеледыш 2021 гыч 18 декабря 2019
  42. ↑ Терешкова стала первым кавалером ордена Гагарина. ТАСС (16 пеледыш 2023). Дата обращения: 24 кылме 2023.
  43. ↑ В Ярославле впервые вручены медали «За труды во благо земли Ярославской» Архивысе копий 5 пургыж 2016 гыч / ВЕСТИ.RU.
  44. ↑ Андрей Воробьёв вручил награды на торжестве ко Дню защитника Отечества. Дата обращения: 29 вӱдшор 2020. Архивировано из оригинала 28 ӱярня 2019 года.
  45. ↑ Распоряжение Президента Российской Федерации от 3 марта 2012 года № 83-рп «О награждении Терешковой В. В. Почётной грамотой Президента Российской Федерации» Архивысе копий 23 пургыж 2016 гыч.
  46. ↑ Распоряжение Президента Российской Федерации от 2 марта 2000 года № 64-рп «О поощрении» Архивысе копий 5 пеледыш 2014 гыч.
  47. ↑ Распоряжение Президента Российской Федерации от 9 апреля 1996 года № 174-рп «О поощрении ветеранов ракетно-космической отрасли, внесших большой вклад в развитие отечественной космонавтики» Архивысе копий 22 пургыж 2016 гыч.
  48. ↑ Распоряжение Правительства Российской Федерации от 16 июня 2008 года № 863-р «О награждении Почётной грамотой Правительства Российской Федерации Терешковой В. В.» Архивысе копий 22 пургыж 2016 гыч.
  49. ↑ Распоряжение Правительства Российской Федерации от 12 июня 2003 года № 778-р «О награждении Почётной грамотой Правительства Российской Федерации Быковского В. Ф. и Терешковой В. В.» Архивысе копий 22 пургыж 2016 гыч.
  50. ↑ Распоряжение Правительства Российской Федерации от 6 марта 2002 года № 272-рп «О поощрении Терешковой В. В.» Архивысе копий 22 пургыж 2016 гыч.
  51. ↑ Иосифу Кобзону и Валентине Терешковой вручены боевые медали за Сирию Архивысе копий 21 сӱрем 2016 гыч.
  52. ↑ Валентине Терешковой вручили медаль Минобороны РФ «За укрепление боевого содружества» Архивысе копий 17 пеледыш 2018 гыч.
  53. ↑ В. Терешкова и В. Чванов награждены знаком отличия «За верность космосу» Архивысе копий 26 шорыкйол 2021 гыч // НПО «Энергомаш»
  54. ↑ Первая женщина-космонавт Валентина Терешкова Архивысе копий 5 ӱярня 2016 гыч // Российская газета, 7 июня 2013.
  55. ↑ Narodne novini: Odluka o odlikovanju Valentine Vladimirove Tereškove Redom kneza Branimira s ogrlicom (недоступная ссылка) (хорв.).
  56. ↑ Медаль «Дружба» — Forum FALERISTIKA.info. Дата обращения: 14 идым 2021. Архивировано 14 идым 2021 года.
  57. ↑ 1 2 Официальный сайт Российской академии бизнеса и предпринимательства Архивысе копий 28 сӱрем 2021 гыч.
  58. ↑ Московские епархиальные ведомости, 2007, № 5-6 Архивысе копий 30 кылме 2019 гыч.
  59. ↑ Поздравление Святейшего Патриарха Кирилла В. В. Терешковой с днём рождения Архивысе копий 22 ӱярня 2017 гыч.
  60. ↑ О награждении императорским орденом Святой Великомученицы Анастасии Архивысе копий 3 сӱрем 2015 гыч.
  61. ↑ Поздравление Святейшего Патриарха Кирилла В. В. Терешковой с днём рождения Архивысе копий 22 ӱярня 2017 гыч.
  62. ↑ В регионе начались праздничные мероприятия по случаю 55-летия полёта в космос Валентины Терешковой Архивысе копий 17 пеледыш 2018 гыч.
  63. ↑ Cosmonaut is Woman of the Century Архивысе копий 30 вӱдшор 2009 гыч.
  64. ↑ Указатель названий на планетах и спутниках Архивысе копий 27 ӱярня 2020 гыч.
  65. ↑ Культурно-просветительский центр им. В. В. Терешковой в Ярославле Архивысе копий 8 ӱярня 2022 гыч.
  66. ↑ Библиотека-филиал № 4 им. В. В. Терешковой в Ярославле Архивысе копий 2 вӱдшор 2022 гыч.
  67. ↑ Экспресс «Чайка» - Северная пригородная пассажирская компания (СППК), Ярославль. www.sevppk.ru. Дата обращения: 12 шыжа 2018. Архивировано 12 шыжа 2018 года.
  68. ↑ Во Львове предложили отправить памятник Терешковой в музей террора Архивысе копий 28 сорла 2015 гыч.
  69. ↑ Изображение памятной монеты Архивысе копий 8 пургыж 2012 гыч.
  70. ↑ 21 сентября в Ярославле пройдёт традиционная городская легкоатлетическая эстафета на приз В. В. Терешковой, посвящённая 50-летию полёта в космос первой женщины-космонавта Архивысе копий 17 сорла 2014 гыч.
  71. ↑ ТЕРЕШКОВА Валентина Владимировна. Дата обращения: 22 сорла 2016. Архивировано из оригинала 17 идым 2016 года.
  72. ↑ Документальный фильм «Я всегда смотрю на звёзды» (Первый канал, 2017). Дата обращения: 25 ӱярня 2017. Архивировано 26 ӱярня 2017 года.
  73. ↑ «Автограф на небе её навсегда». Валентине Терешковой посвятили песню. Дата обращения: 25 ӱярня 2017. Архивировано 26 ӱярня 2017 года.
  74. ↑ Нижегородские музыканты написали песню о Валентине Терешковой. Дата обращения: 29 вӱдшор 2020. Архивировано 26 шорыкйол 2021 года.

Литератур

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  • Николаева-Терешкова В. В. Вселенная — открытый океан! — М.: Правда, 1964. — 200 с., 140 000 экз.
  • Герои звёздных трасс: Сборник / Составитель Д. Мамлеев.. — Изд. 2-е, доп. — М.: Известия, 1963. — 192, [34] с. — (Библиотека «Известий». Специальный выпуск). — 300 000 экз.
  • И. А. Маринин, С. Х. Шамсутдинов, А. В. Глушко (составители). Советские и российские космонавты. 1960—2000 / Под редакцией Ю. М. Батурина. — М.: ООО Информационно-издательский дом «Новости космонавтики», 2001. — ISBN 5-93345-003-0.
  • Кто есть кто в мире / гл. ред. Г. П. Шалаева. — Филологическое общество «Слово», «Олма-Пресс». — М., 2003. — 1680 с. — ISBN 5812300887.
  • Валентина Владимировна Терешкова: путь к звёздам. — РМП, 2012. — 254 с. — ISBN 9785915970297.
  • Осташев А. И. Испытание ракетно-космической техники — дело моей жизни. События и факты. — Королёв, 2001. — 213 с.
  • Осташев, А. И. Сергей Павлович Королёв — гений XX века: прижизненные личные воспоминания об академике С. П. Королёве. — Королёв: Изд-во Московского гос. ун-та леса, 2010. — 128 с. — ISBN 978-5-8135-0510-2.
  • С. П. Королёв. Энциклопедия жизни и творчества / под редакцией В. А. Лопота. — РКК «Энергия» им. С. П. Королёва, 2014. — 704 с. — ISBN 978-5-906674-04-3.

Кылвер-влак

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
"https://mhr.ruwiki.ru/w/index.php?title=Терешкова,_Валентина_Владимировна&oldid=641065" гыч налме