Почёт орден (Россий)

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал
Тергыме статья
Почёт орден
Изображение орденской планки Изображение награды
Эл  Россий
Тип Орден
Кӧлан пуалтеш Россий Федерацийын граждан-влаклан
йотэл граждан-влаклан
Кумылаҥдыш амал профессионал пашаште кугу сеҥымашлан
Статус пуалтеш
Статистике
Параметр материал — ший
Ыштыме кече 1994 ий
Суапландарыме чот 23000 деч шукырак
Черет
Кугурак награде «Тӱвыра да сымыктышыште суаплан» орден (2021 ий 9 август гыч)
Пирогов орден (2020 ий 19 июнь гыч 2021 ий 9 август марте)
«Теҥызысе суаплан» орден (2020 ий 19 июнь марте)
Изирак награде Келшымаш орден (2011 ий марте да 2012 ий 12 апрель гыч)
«Ача-ава чап» орден (2011 ий 16 декабрь гыч 2012 ий 12 апрель марте)
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Почёт орден — кугыжаныш статусан кӱшыл общегражданский манме наградын ик видше[1]. Калык да эл ончылно кугу сеҥымашлан кугыжанышын гражданже-влаклан, сарзе медицине, туныктымаш тӧнеж-влаклан пуалтеш. Тудын дене кугыжанышын тымарте вес наградыжым налше россиян-влак суапландаралтыт[2][3].

Икымше гана тыгай орден, Почёт Знакым вашталтен, Совет Социалистический Республик-влак Ушемын ЦИК-шын Пунчалже дене 1988 ийыште ышталтын[4]. 1994 ий 2 мартыште Россий Федераций Президентын 442 №-ан Указше дене совет орденын аналогшо — Почёт орден ышталтын[5].

Почёт орденын статутшо

Россий Федераций Президентын 2010 ий 7 сентябрьысе 1099 №-ан Указше дене (2023 ий 9 сентябрьысе ред.) Почёт орденын статутшо (латинла гыч кусарымеке, statuo — пунчалаш) пеҥгыдемдалтын[2].

Документ дене келшышын, Почёт орден дене россиян, йотэл граждан-влак, сарзе-медицине да туныктымо тӧнеж-влак суапландаралтыт[2]:

  • йӧнозанлыкыште, чоҥымаште, энергетикыште, ялозанлыкыште да моло пашаштат Российысе кундем-влакын вияҥме кӱкшытыштым ятырлан нӧлталше кугу лектышлан, посна паша сеҥымашлан
  • Россий Федерацийлан наукысо посна отрасльыште пале лектышым кондышо шанче-шымлымаш пашаште сеҥымашлан
  • специалист-влакым ямдылыме да угыч ямдылыме шотышто улшо системым, Российысе туныктымашым саемдымашке виктаралтше шочмо элысе туныктымаш системым вияҥдымашке кугу надырлан, да тыгак шкенан элысе кӱшыл тунемме тӧнеж-влакын тӱнямбал лӱмнерыштым вес эллаште нӧлтымылан
  • Российысе самырык тукымын патриотизмжым, культур-гуманитар вияҥме кӱкшытшым нӧлтышӧ шочмо эл культурым, сымыктышым, историйым шарымаште да вияҥдымаште сеҥымашлан
  • спортын посна видше дене Россий Федерацийлан тӱнямбал лидерствым кондышо кӱшыл сеҥымашан спортым, да тыгак йоча да самырык-влакын спортыштым вияҥдымаште да шарымаште суаплан[6]

Россий Президентын 2019 ий 6 майысе 208 №-ан Указше дене келшышын, шочмо элысе тазалыкаралтыш системым вияҥдымашке кугу надырлан Почёт орден дене элысе медицине организаций-влак суапландаралт кертыт[6][3].

Россий Президентын 2019 ий 21 апрельысе 293 №-ан Указше дене келшышын, россиян-влакым пӱртӱс да техноген сынан пеш кугу эҥгек деч аралымаште, пожар лӱдыкшыдымылык ыштымаште посна сеҥымашлан Почёт орден дене Россий МЧС-ын тӱрлӧ частьше, формированийже, Пожар ваштареш кучедалше кугыжаныш службын подразделенийже-влак суапландаралт кертыт[6][3].

Нумалме радам

Кугыжаныш награде — Почёт орден оҥын шола велныже кондышталтеш да Россий Федерацийын моло орденже улмо годым «Теҥызысе суаплан» орденын знакше деч вара верлана[7][6]. Кече еда кондыштмо годым правил дене Почёт орденын копийжым (миниатюржым) кондышташ лиеш, тудыжо «Теҥызысе суаплан» орденын копийже (миниатюржо) деч вара верланышаш[8].

Почёт орденым форменный вургемыште планкыште кондыштмо годым тиде кӱшыл награде «Теҥызысе суаплан» орденын тасма деч вара вигак верлана. Граждан вургемыште Почёт орденым кондыштмо годым оҥын шола велныже верланыше розетке семын койшо орден тасма кучылталтеш[6][3].

Почёт орденым сӱретлен возымаш

Лачшымак, Почёт орден йыргешке медальонан, тушко Россий Федерацийын лавр аршашан Кугыжаныш гербшым кугун сӱретлыман кандаш мучашан ырес гай улеш. Орден эмалян ший гыч ышталтеш. Тудын диаметрже 42 мм. Почёт орденын вес велныже тудын идентификаций номержым корен возымо[9].

Лӱмын ыштыме колча да пылыш полшымо дене орден вич лукан, 24 мм лопкытан, ош корнан-корнан, порсын тасма дене вӱдылмӧ колодко дене ушалтеш[9].

Правил почеш, Почёт орденын миниатюржо (копийже) колодкышто кондышталтеш. Тыгодым ыресын мучашлаже коклаште кужыт 15,4 мм. Колодкын кӱкшытшӧ — 19,2 мм, тудын кӱшыл велжын кужытшо 10 мм лиеш, а кажне ӧрдыж могыржын кужытшо — 16 мм. Форменный вургемыште Почёт орденын тасмажым кондыштмо годым 8 мм кӱкшытан планке кучылталтеш, тасман лопкытшо — 24 мм[6][9].

Почёт орденын кавалерже-влак

Российын президентше В. Путин ден Почёт орден дене суапландаралтше кок гана олимпийский чемпионко С. Хоркина, 2001 ий 8 пеледыш

Почёт орденын кавалерже-влак онч.

Россий Федерацийыште Почёт орденын икымше кавалерже-влак 1994 ийысе XVII теле Олимпиаде модмашын спортсменже ден тренерже-влак лийыныт[10].

1996 ий шыжым Чечен Республикыште инфраструктурым писын тӧрлатымылан Почёт орден дене 20 утла сарзе чоҥышо ден инженер-влакым палемдыме[8].

Тылеч ик ий ончыч, Нефтегорскышто мланде чытырнымашын кышажым писын пытарымылан тиде эн кӱшыл кугыжаныш награде дене МЧС-ын кычалме-утарыме операцийым эртарыше пӱтынь отрядшым палемдыме[11][8].

1996 ий апрельыште кызытсе театр сымыктышыш надырлан, самырык-влакым эстетике шӱлышеш ончен-куштымаште суаплан Почёт орден дене Москосо «Современник» театр суапландаралтын[12].

1996 ийыште Прибалтикысе кугыжаныш-влак дене таможньо чекым ыштымашке надырлан Почёт орден дене Санкт-Петербург мэрын икымше алмаштышыже Владимир Путин палемдалтын[13].

Муслим Магомаев суапландаралтынЕвгений Плющенко палемдалтын[15].

2023 ийыште Россий Федерацийын президентше Владимир Путин Почёт орденым Российысе Буддийский традиционный сангхин вуйлатышыже Дамба Аюшеевлан кучыктен; Луганск Калык Республикысе кугыжаныш кучемын законодательный органже деч представитель Бас Ольгалан; «Двигательым чоҥышо иктеш ушымо корпорацийын» токарьже Николай Савельевлан[16].

Палемдымаш

  1. Министерство науки и высшего образования Российской Федерации (7 идым 2020). Дата обращения: 14 идым 2023.
  2. ↑ Kremlin.ru (9 сӱрем 2010). Дата обращения: 2023-0914.
  3. ↑ pravo.gov.ru (20 кылме 2021). Дата обращения: 14 идым 2023.
  4. Президентская библиотека им. Б. Н. Ельцина. Дата обращения: 2023-0914.
  5. kremlin.ru. Дата обращения: 14 идым 2023.
  6. ↑ КонсультантПлюс (12 идым 2021). Дата обращения: 14 идым 2023.
  7. МВД России. Дата обращения: 14 идым 2023.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Орден Почета. Награды России. Дата обращения: 14 идым 2023.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Орден Почета. Государственные награды Российской Федерации. Дата обращения: 14 идым 2023.
  10. Парламентская газета (3 пургыж 2019). Дата обращения: 14 идым 2023.
  11. ВДПО. Дата обращения: 14 идым 2023.
  12. Kremlin.ru (15 вӱдшор 1996). Дата обращения: 14 идым 2023.
  13. Коммерсант (3 ӱярня 2014). Дата обращения: 14 идым 2023.
  14. РИА Новости (17 сорла 2002). Дата обращения: 14 идым 2023.
  15. Вести.ru (12 ӱярня 2010). Дата обращения: 14 идым 2023.
  16. Kremlin.ru (23 ага 2023). Дата обращения: 14 идым 2023.

Литератур

  • Щеголев К.А. Современные награды России. Традиции и преемственность. — М.: Вече, 2009. — С. 286—293. — (История наград). — ISBN 978-5-9533-3696-3.
  • Кушер Ю. Л. Государственные символы и награды Российской Федерации. — М.: Книжная палата, 1999. — 271 с. — ISBN 978-5-7000-0476-3.
  • Музалевский М. В. Ордена и медали Российской Федерации. — М.: Кавалеръ, 2005. — 298 с. — (Библиотека журнала «Кавалер»). — ISBN 5-00-000198-2.

Кылвер-влак

"https://mhr.ruwiki.ru/w/index.php?title=Почёт_орден_(Россий)&oldid=361578" гыч налме