Шинчымаш кече
| Шинчымаш кече | |
|---|---|
 | |
| Кече | 1 идым |
| Йӱла |
школ формо пеледыш аршаш |
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | |
Шинчымаш кече (1 сентябрь, Икымше йыҥгыр) — кугыжаныш кече, СССР-ын 1984 ий 15 июньысо 373 -11-ше №-ан Кӱшыл Совет Президиумын «1-ше сентябрьым пӱтынь калыкын Шинчымаш кечыж нерген» кӱштыкше дене пеҥгыдемдыме[1]. Тыгак моло совет кугыжанышлаште, мутлан, Российыште, Украиныште[2] да Белоруссийыште[3]. Паша кечылан шотлалтеш. 1 сентябрь рушарнян толеш гын, линейке-влак 2 сентябрьыште эртат — тыгай лиеда тунам, кунам високос огыл ий кушкыжмын пура да кунам высокос ий шочмын тӱҥалеш.
1 сентябрь — российысе утларак школьник, студент, туныктышо да преподаватель-влаклан у тунемме ий тӱҥалтыш.
Йӱла почеш ты кечын школлаште пайремле линейке, класс шагат, шинчымаш урок, тыныслык, лӱдыкшыдымылык, патырлык урок да тулеч молат эртат.
Историй
Россий историйыште чыла тунемме заведений тунемме ийым 1 сентябрь гыч тӱҥалын огытыл. Мутлан, Пётр I жапыште южо школышто туныктымаш август мучаште, сентябрь але октябрь кыдалне, ялысе школлаште 1 декабрь гыч тӱҥалыныт[4], В. И. Даль «Ырым» возымаштыже «Руш калыкын ӱшанже, ырымже нерген» ужашыште палемден: Наумым шарныме кечын Маолороссийыште йочам школыш пуэныт, шоненыт, тудо тунам утларак ушым пога»[5].
Эсогыл СССР-ыштат 1930-шо ий ийла марте тунемме ий тӱҥалтышын раш кечыже лийын огыл. СССР Калык Комиссар-Влакын Советыштын 1930 ий 14 августысо пунчалыштыже тыге гына палемдалтын: «шыжым 8-10 ияш чыла йочам школыш налшаш улыт»[4].
I Тӱнямбал сар тӱҥалмек, самырык социалист-влак ий еда Тӱнямбалысе рвезылык кечым (МЮД) эртараш темленыт, чыла элласе школлаште сар ваштареш тыныслык акцийым да урокым эртараш лийыныт. Самырык-влак Коминтернын темлымыж почеш 1932 ий гыч Тӱнямбалысе рвезылык кече (МЮД) 1 сентябрь лиеш. А 1935 ий 3 сентябрь гыч Совнарком ден ВКП(б) ЦК-ын пунчалже дене СССР-ыште тунемме ий тӱҥалме ик кечым, 1 сентябрьым, палемдыме, а тунемме ий мучашым ийгот шот дене келыштарыме: икымше-кумшо классыште — 1 июнь, 4-7 класслаште — 10 июнь да 8-10 класслаште — 20 июнь[6][4]. 1939 ийыште 1 сентябрьыште гитлер Германий Кокымшо тӱнямбал сарым тарвата, садлан тиде кечын сар ваштареш шӱлышыжӧ утыр вияҥеш.
«Шинчымаш кече» официальнын СССР Кӱшыл Совет Президиумжын 1984 ий 15 июньысо 373-11-ше №-ан «1 сентябрьым пӱтынь калыкын пайремже — Шинчымаш кече семын увертарыме нерген» кӱштыкше дене тӧнежлыме, варажым тиде кӱштыкым СССР Кӱшыл Совет Президиумын 1980 ий 1 октябрьысе 3018-Х №-ан «Пайрем да шарныктыш кече нерген» кӱштыкше ешарен рашемден[1].
Йӱла-влак
1 сентябрьыште тунемше да нунын ача-авашт туныктышылан пеледышым пӧлеклат, тунемме ий тӱҥалме дене саламлат.
Кугыжанышын икымше еҥже-влак туныктышо ден тунемше-влакым Шинчымаш кече дене шокшын саламлат. Кундемысе администраций, ола ден элын вуйлатышышт-влак тӱрлӧ тунемме заведенийлаш толыт[7].
1984 ий марте 1 сентябрьлан пайремле линейке эртаралтын, вара Тыныслык урок[7], расписаний почеш моло урок-влак эртаралтыныт, тыгодым тиде тичмаш тунемме кече (5–6 урок) лийын. 1984 ий гыч 1 сентябрьыште школлаште урокым огыт эртаре, пайрем линейке (школышто тунемше-влак шке классышт дене линий дене шогат) да моло пайрем мероприятий-влак эртат, посна тӱткыш икымше классыш толшо-влаклан ышталтеш. 2017 ий гыч 1 сентябрь чыла класслаште «Ончыкылык корныш виктаралтше Россий» икымше почылтшо урок дене тӱҥалеш[8].
Кыдалаш спец да кӱшыл тунемме тӧнежлаште линейке деч посна кече эрта (икымше курсыш толшылан пайремле погынымаш эртаралтеш, а кугурак курс-влак тунемыт)[9][10].
Российын президентше Владимир Путин Шинчымаш кечын Курганыште, 7-ше №-ан кыдалаш школышто, 2013 ий
Донбассыште пайремле линейке (Донецк), 2013 ий 1 сентябрь
Оҥгыр — Шинчымаш кечын тамгаже
Москосо суворовысе сарзе училищыште шинчымаш кече
2014 ийыште «Вера» фондын полшымыж дене ик моско школышто «Пеледыш олмеш йоча-влак» акцийым эртареныт, тидын дене келшышын, тунемше да ача-ава-влак туныктышылан шергакан аршаш олмеш тулык да нелын черланыше икшыве-влаклан кертмышт семын окса полышым пуэныт. Тиде акцийыш ий еда Российын у тунемме тӧнежше-влак ушнат[11][12].
Шинчымаш кече сымыктышыште
СССР-ыште Шинчымаш кече вашеш почто маркым луктын огытыл гынат, тушто ик гана веле огыл ты пайрем кечылан пӧлеклалтше сылне маркан конверт савыкталтын (ХМК).
Шинчымаш кечылан почтовый маркым 2015 ийыште Литва луктын, рашрак ойлаш гын, тудо Науко да шинчымаш кечылан пӧлеклалтын (литовла Mokslo ir žinių diena), кудо тушто 1 сентябрьыште палемдалтеш.
Тыгак ончо
- Туныктышын кечыже
- Пытартыш йыҥгыр
- Чеверласыме кас
Палмемдымаш
- ↑ КонсультантПлюс
- NEWSru.ua (1 идым 2014). Дата обращения: 1 идым 2014. Архивировано 3 идым 2014 года.
- Гродненский государственный медицинский университет (1 идым 2014). Дата обращения: 1 идым 2014. Архивировано из оригинала 3 идым 2014 года.
- ↑ РИА Новости (1 идым 2012). Дата обращения: 1 идым 2012. Архивировано 2 идым 2012 года.
- ↑ Полное собрание сочинений Владимира Даля (Казака Луганского). — СПб., М.: Издание товарищества М. О. Вольф, 1898. — Т. 10. — С. 385.
- ↑ Об организации учебной работы и внутреннем распорядке в начальной, неполной средней и средней школе. Постановление Совета Народных Комиссаров СССР и Центрального Комитета ВКП(б) // Под знаменем Ленина : газета. — Первоуральск, 1935. — 9 сентября (№ 204 (1160)). — С. 2.
- ↑ Аргументы и факты (1 идым 2014). Дата обращения: 1 идым 2014. Архивировано 1 идым 2014 года.
- ↑ http://c-ib.ru/else/82757.html (недоступная ссылка)
- ↑ Традиции и новации праздника 1 сентября Архивная копия от 3 идым 2014 на Wayback Machine. (руш) rudocs.exdat.com
- ↑ НЕ долгожданное первое сентября — день знаний с грустью на лице (неопр.). ЕГЭ по жизни — маркетинг головного мозга (1 идым 2021). Дата обращения: 26 кылме 2021. Архивировано 26 кылме 2021 года.
- ↑ Дети вместо цветов — Благотворительный фонд помощи хосписам «Вера». Дата обращения: 1 идым 2017. Архивировано 28 ага 2019 года.
- ↑ Воспитанники Екатеринбургского СВУ впервые приняли участие в акции «Дети вместо цветов» : Министерство обороны Российской Федерации. Дата обращения: 1 идым 2017. Архивировано 1 идым 2017 года.