Статистике пашаеҥ-влакын кечышт (Россий)

«Статистике пашаеҥ-влакын кечышт»
«Статистике пашаеҥ-влакын кечышт»
Тӱрлылык	профессионал пайрем
Ышталтын	2014
Палемдат	Россий
Кече	25 пеледыш

Статистике шотышто специалист-влакын профессионал пайремышт — статистике шотышто Российысе специалистын, аналитик да частный статистике организацийысе пашаеҥын пайремышт. Ий еда Российыште 25 июньышто палемдалтеш.

Статистикын тӱнямбал кечыжым ООН-ын Статистике комиссийже увертарен, 20 октябрьыште вич ийлан ик гана палемдалтеш. СССР-ын ончычсо республиклаштыже статистик-влакын профессионал пайремыштым тӱрлӧ кечылаште палемдалтыт: 8 ноябрьыште Казахстаныште, 5 декабрьыште Украиныште, 23 августышто Белоруссийыште.

Историй

Российыште статистике пашам тӱҥалме жаплан XVIII курым мучашым шотлат. Тунам эрыкан амалкалыме пашан писын вияҥын, тидлан кӧра кугыжанышын экономикыжат да мер илышат кугун вашталтын, тидым шымлен налаш кӱлын.

1802 ий сентябрьыште «Высочайший манифестым» лукмо, тудын дене келшышын, кажне министр идалык мучаште Правительстве Сенат гоч Императорлан шке ведомствым виктарыме шотышто отчётым серен пуышаш улмаш. Лач тиде кече гыч Российыште статистике пашам шотаҥдарыме, кышкаржым палемдыме паша тӱҥалын.

1811 ий 20 мартыште император Александр I Полиций министерствым почмо нерген манифестеш кидпалым пыштен, тыште Карл Германын вуйлатыме статистике пӧлкам чумырымо.

1834 ийыште Элгӧргӧ паша министерствын советыштыже посна Статистике пӧлкам тӧнежлыме, тушкыжо Элгӧргӧ паша министерствын ведомствыш пурышо чыла пӧлкан могай улмыжым раш возен ямдылыман улмаш.

1863 ийыште Александр II Статистике каҥашым, Элгӧргӧ паша министерстве пелен Рӱдӧ статистике кабинетым почын. Нуно верысе комитет ден моло ведомство гыч статистике уверым поген рашемдымылан мутым кученыт.

1866 ийыште Российыште икымше «Статистический временник Российской империи» ий еда лекше статистике сборник савыкталтын.

1897 ийыште элысе калыкым шотлен возымаш (перепись) икымше гана лийын.

1918 ийыште Рӱдӧ статистике управленийым ыштыме, тудо калык чотым, промышленность да ялозанлык объект-влакым шотыш налын шоген. СССР-ысе кугыжаныш статистикыште кугу паша семын палемдалтын 1920 ий августышто эртыше пӱтынь российысе тӱшка перепись: демографий-профессий, ялозанлык ден йӧнозанлыкым кӱчыкын шотыш налмаш. Нине шымлымаш-влак негызеш Российын электрификаций шотышто кугыжаныш планже чоҥалтын.

Кугу Ачамланде сар жапыште статистике элын паша ден материал ресурсшым писын шотлен шоген, производство вийым эрвел кундемлашке кусарыме шотышто пеш кӱлешан задачым решатлен.

1987 ийыште правительствын пунчалже дене СССР-ын Рӱдӧ статистике виктемже СССР статистике шотышто кугыжаныш комитетыш савырнен^[1].

Совет Ушемын шаланымыж деч вара у илышкыл ден экономике вашталтыш-влак лийыныт, нунышт Россий статистикын принципыштым уэмдаш да тӱнямбал стандартыш кусараш кӱштеныт. Тидлан икмыняр кугыжаныш программым илышыш пуртымо, Российысе специалист-влак Евростат, ООН-ын организацийже дене, Тӱнямбал валюто фонд, Тӱнямбал банк, моло учреждений-влак дене пашам ыштеныт^[2].

2004 ий мартыште Россий Президент Владимир Путинын кӱштымыж почеш Кугыжаныш статистике федерал службым чумырымо^[3].

Статистике пашаеҥын кечыжым Российыште 2014 ийыште Росстатын кӱштыкшӧ дене увертарыме^[4].

Илыш-йӱла

25 июньышто Статистике учрежденийлаште почылтшо омса кече-влакым эртарат. Статистике пашаеҥын кечыж годым тыгак паша ветеран ден сулло пашаеҥ-влакым суапландарат.

Кӧ палемда[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Статистике пашаеҥын кечыжым Росстат пашаеҥ, аналитик, частный компанийласе еҥ-влак палемдат.

2020 ийысе сӱрет тыгайрак: Росстатыш 66 кундемысе статистике орган пура, тыгак Рӱдӧ аппарат 22 управленийым ушен. Росстатыште 17 тӱжем наре еҥ тырша, тушеч 15580 — кугыжаныш служащий, 92% — ӱдырамаш-влак, 8% — пӧръеҥ-влак^[5].

Кызытсе статистике[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Росстат мер калыкын илыш вашталтмым, илышкыл, экономике йодыш-влаклан вашмутым статистике могырым иктеш пога, шотла, арала да аналитике йӧн дене иктешла. Официал статистикын иктешлымашыж почеш Россий Федерацийысе субьект-влакым вияҥдыме план чоҥалтеш. Калык перепись, статэскерымаш деч посна кугыжаныш статистикын кышкарыште улеш илышкыл шотан информаций: калык демографий, паша йӧн, паша да пашадымылык, калыкын парышыже да роскотшо, черланыме да инвалид шотышто, тазалыкаралтыш ден туныктымо учрежденийласе илыш сӱрет. Россатын кызытсе паша радамышкыже статистикым иквереш чумырымаш (рӱдерлаш) пура, тыгак информацийым погымо да обрабатыватлыме у технологийым шыҥдарыман^[6].

Тыгак ончо

Палемдымаш

↑ Хронология российской статистики (неопр.). Федеральная служба государственной статистики. Дата обращения: 20 ага 2024.
↑ 25 июня — День работника статистики в 2023 году: история и традиции праздника (неопр.). Известия (24 пеледыш 2023). Дата обращения: 29 ага 2024.
↑ Указ Президента Российской Федерации от 09.03.2004 г. № 314. О системе и структуре федеральных органов исполнительной власти (неопр.). Президент России. Дата обращения: 30 ага 2024.
↑ Установление профессионального праздника - Дня работника статистики (неопр.). Российская газета. Документы (20 сорла 2014). Дата обращения: 30 ага 2024.
↑ Российские статистики отмечают профессиональный праздник (неопр.). РИА Новости (25 пеледыш 2020). Дата обращения: 29 ага 2024.
↑ Пресс-релиз: 25 июня – День работника статистики (неопр.). Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Оренбургской области. Дата обращения: 29 ага 2024.

Кылвер-влак

[1] Хронология российской статистики (неопр.). Федеральная служба государственной статистики. Дата обращения: 20 ага 2024.

[2] 25 июня — День работника статистики в 2023 году: история и традиции праздника (неопр.). Известия (24 пеледыш 2023). Дата обращения: 29 ага 2024.

[3] Указ Президента Российской Федерации от 09.03.2004 г. № 314. О системе и структуре федеральных органов исполнительной власти (неопр.). Президент России. Дата обращения: 30 ага 2024.

[4] Установление профессионального праздника - Дня работника статистики (неопр.). Российская газета. Документы (20 сорла 2014). Дата обращения: 30 ага 2024.

[5] Российские статистики отмечают профессиональный праздник (неопр.). РИА Новости (25 пеледыш 2020). Дата обращения: 29 ага 2024.

[6] Пресс-релиз: 25 июня – День работника статистики (неопр.). Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Оренбургской области. Дата обращения: 29 ага 2024.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Российыште калыкым тӱшка шотлымаш
Россий империй	1897
РСФСР	1920
СССР	1926 1937¹ 1939 1959 1970 1979 1989
Россий Федераций	2002² 2010 2020—2021³
Регионысо перепись-влак	1827 (Польский кугыжаныш) 1881 (Прибалтийский губерний-влак) 1886 (Кавказ) 2014 (Крым)
Ялозанлык перепись-влак	1916 и 1917 1920 2006 2016 2026
Примечаний-влак: ¹ Официально «дефектный» семын шотлымо; ² Дефолт деч вара 1999 ий гыч 2002 ийышке кусарыме; ³ Тӱҥ этапым COVID-19 пандемий верч 2021 ийысе октябрь-ноябрь тылзылаш кусарыме.