ООН-ын Генеральный Ассамблейже

Тергыме статья

Ушнышо Наций-влак Организацийын Генеральный Ассамблейже
англ. United Nations General Assembly фр. Assemblée générale des Nations unies араб. الجمعية العامة للأمم المتحدة‎ руш. Генеральная Ассамблея ООН исп. Asamblea General de las Naciones Unidas кит. 联合国大会
Ушнымаш	193 ушнышо кугыжаныш
Штаб-пачер	ООН-ын штаб-пачерже
Организацийын типше	Тӱҥ орган
Официал йылме-влак	англичан, француз, испан, руш, китай, араб
Вуйлатыше
Генеральный Ассамблейжын председательже	Кышкар:Флагификация/Тринидад ден Тобаго Дэннис Фрэнсис
Ыштымаш
ООН-ын Уставшым подписатлымаш	1945 ий 26 пеледыш
Уставын илышыш пурталтмыже	1945 ий 24 шыжа
Отрасль	тӱнямбал кыл кучымаш[d]
Ава организаций	Ушнышо Наций-влакын организацийышт
Сайт	un.org/ga
Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Ушнышо Наций-влак Организацийын Генеральный Ассамблейже — Ушнышо Наций-влак Организацийын тӱҥ каҥашыше, директиван да представительный органже. Ий еда сессийыш сентябрь гыч декабрь марте Нью-Йоркышто ООН-ын штаб-пачерыштыже погына.

193 кугыжаныш ООН-ын Генеральный Ассамблейжын членже улеш. Шке кӱлешлыкше верч кажныже каҥашымашке вич еҥ марте колтен кертеш. Ассамблей ООН-ын Уставыштыже ончыктымо тӱнямбал йодыш-влакын чыла спектрыштымат шуко могырым каҥашыме шотышто погынымаш улеш.

Кажне сессий тӱшка принцип гыч тӱҥалеш, тушто кугыжанышым але правительствым вуйлатыше да моло участник-влак ятыр йодыш шотышто — сар да терроризм ваштареш гыч чер ваштареш кучедалме да незерлыкым пытарыме марте — шке шонымашыштым каласат.

Ассамблейын историйже

Генеральный Ассамблейым 1945 ийыште ыштыме. Тудын ончылно ныл шонымаш шоген (тылеч вара вашталтын огыл):

• планетыште тыныслыкым кучымаш,
• эл-влак коклаште келшен илымашым вияҥдымаш,
• йорло еҥ-влакын илыш йӧныштым саемдыме шотышто пырля пашам ыштымаш, шужымаш да чер ваштареш кучедалмаш, грамотдымылыкым пытарымаш да права ден эрыкым пагалаш полшымаш,
• тиде шонымашышке шумаште эл-влаклан полыш.

Икымше каҥашымаш, кушто 51 кугыжанышын делегатше-влак лийыныт, Лондонышто Вестминстер полатын залыштыже 1946 ий 10 январьыште лийын. Резолюций атом куатлыкым тыныслыклан кучылтмылан да атоман ден тӱшка калыкым пытарыше моло саргуралым кораҥдымылан пӧлеклалтын.

Тылеч вара Генассамбейын членже чумыр налмаште 193 кугыжанышын лийын. Пытартышлан Эрвел Тимор, Швейцарий (коктынат 2002 ийыште), Черногорий (2006) да Кечывалвел Судан (2011) пуреныт. Индонезий организацийым 1965 ийыште шке кумылын кодышо, а ик ий гыч членствым угыч тӱҥалше ик кугыжаныш лийын.

Тунамак Генассамблейын членже-влак ООН-ышто тӱшка политике дискуссийлаште выступатлыме радамым рашемденыт. Икымше каҥашымаште улшо-влак кокла гыч иктыжат мутым налаш тоштын. Изиш шып лийме деч вара Бразилийын ӱшанъеҥже кидшым нӧлталын. Тылеч вара тиде эл гыч делегат-влак кажне каҥашымашым тӱҥалыт. Кокымшо мут оза-влаклан — США-лан — пуалтеш.

Тиде каҥашымаштак тыге пунчалыныт: ООН-ын штаб-пачерже Нью-Йоркышто лиеш, а Лондонышто огыл. Ик шонымаш почеш, тиде ой Сталин деч толын. Тудо тыге шотлен: тыгай йӧн дене Америкым ООН дек кылдаш да организаций гоч Вашингтонлан шӱкалтышым ышташ лиеш.

Ончыч организацийын штаб-пачерже Лейк Саксес американ ялыште верланен. 1949 ийыште у оралтым чоҥымо тӱҥалме, 24 октябрьыште тудын негызшым пыштыме церемоний лийын.

Генеральный Ассамблейын функцийже ден полномочийже

Ушнышо Наций-Влак Организацийын Уставшылан келшышын, ООН-ын Генеральный Ассамблейжын тыгай функций ден полномочийже уло:

• тӱнямбал тыныслыкым да лӱдыкшыдымылыкым кучымо пашаште, тидын шотыштак саргуралым кораҥдыме йодышышто пашам пырля ыштыме тӱшка принципым ончаш да келшен толшо темлымашым ышташ;
• тӱнямбалысе тыныслыкым да лӱдыкшыдымылыкым аралымашке пурышо кеч-могай йодышым каҥашаш да тыгай йодыш шотышто темлымашым ышташ, тыгодым тыгай случай шотыш ок налалт, кунам иктаж-могай ӱчашымаш але ситуаций Лӱдыкшыдымылык Каҥашын ончымаштыже улеш;
• тӱнямбалысе политикыште пашам пырля ышташ полшаш, тӱнямбал правам вияҥдаш да кодификацийым ышташ, айдемын праважым да тӱҥ эрыкшым шукташ да экономике, илыш-кыл да гуманитар областьлаште да культур, туныктымаш да тазалык аралтыш областьыште тӱнямбалне пашам пырля ыштымылан полшаш манын, шымлымашым вораҥдараш да темлымашым ямдылаш;
• наций-влак коклаште келшымаш кылым пудыртен кертше кеч-могай ситуацийым тыныслын тӧрлымӧ мерым темлаш;
• Лӱдыкшыдымылык Каҥашын да ООН-ын моло органыштын докладыштым налаш да ончаш;
• Наций-Влак Организацийын бюджетшым ончаш да пеҥгыдемдаш да член-кугыжаныш-влакын тӱлаш ыштыме кугытым палемдаш;
• Лӱдыкшыдымылык Каҥашын эрелык огыл членыштым да ООН-ын моло каҥаш ден орган-влакын членыштым сайлаш да, Лӱдыкшыдымылык Каҥашын темлымыж почеш, Генеральный секретарьым шогалташ.

Генеральный Ассамблей тугай йодыш-влакым каҥаша, кудыжо варарак ООН-ын тӱрлӧ институтышкыжо пуалтыт. Кажне комитет шке паша корныжо почеш резолюцийыш пурташ ой-каҥашым луктеш. ООН-ын Лӱдыкшыдымылык Каҥашыжын резолюцийжылан ойылтемалтшын, ООН-ын Генеральный Ассамблейжын резолюцийже тӱнямбалысе праваште шукташак кӱлешан огыл, но политике нелытше лийын сеҥа, молан манаш гын шукырак член-кугыжанышын пунчалже улеш. Но тидыже нунын пунчалышт кышаде кодшаш манмым огеш ончыкто. А А ООН-ын Генеральный Ассамблейжын кӧргӧ вораҥдарышаш йодыш-влак дене (мутлан, административный але бюджетлык дене) пунчалже-влак секретариатлан садыгак шукталтлшашлан шотлалтыт.

Председательым, тудын алмаштышыже-влакым да тӱҥ комитетше-влакын председательыштым сайлымаш

Генеральный Ассамблейын сессийже-влак ий еда сентябрьын кумшо кушкыжмынжо сентябрь тӱҥалыт, икымше сессийым официально Ушнышо Наций-Влак Организацийын генеральный секретарьже почеш. Председатель ден 21 вице-президент, тыгак куд тӱҥ комитетын председательышт ончылгочак сайлалт кертыт. Председательын пашашкыже Генеральный Ассамблейын сессийлаштыже ончылно шинчымаш да пленар каҥашымаш-влакын мучаш повесткыжлан, тудым ямдылымылан да кӱлешлыкше-влакым пункт еда шындылмылан мутым куча. Председатель кажне геополитике тӱшка гыч черет почеш сайлалтеш (Африке, Касвел Европо плюс Океаний, США ден Канаде, Эрвел Европо, Азий да Латин Америке). ООН-ын Лӱдыкшыдымылык Каҥашыжын эре улшо членже-влак Генеральный Ассамблейын председательжын постышкыжо кандидатлан ветом пыштен кертыт.

Полшышо орган-влак

Куд тӱҥ комитет

Генеральный ассамблей пӧртын панорамыже

Пашам куштылемдаш Генеральный Ассамблей тӱрлӧ теме ден направлений почеш комитет-влакым ыштен, нунышт, шке черетыштышт, пашаче тӱшкам погыктен кертыт. Нине комитетла гыч кудытшо гына тӱҥлан шотлалтыт; нуно решатлат:

1. саргуралым пытарыме да тӱнямбал лӱдыкшыдымылык йодыш-влакым;
2. экономике да финанс йодыш-влакым;
3. илышкыл, гуманитар йодыш-влакым да культур йодыш-влакым;
4. лӱмын политике йодыш-влакым да деколонизаций йодыш-влакым;
5. административный ден бюджетлык йодыш-влакым;
6. правалык йодыш-влакым.

Комитет-влак йодыш-влакым, лийме семын, кугыжаныш-влакын тӱрлӧ ужмашышт дене келыштарен каҥашат, а каҥашыме лектыш почеш Ассамблейлан резолюций ден пунчал проект-влакым пуат. Но ончышаш паша радамыште улшо южо пункт дене, Палестине нерген йодыш да Лишыл Эрвелысе положений нерген гай дене, Ассамблей пленар заседанийлаште пунчалым луктеш.

Полномочийым тергыме шотышто комитет

Кажне сессийыште Генеральный Ассамблейын шогалтыме полномочий шотышто Комитет Ассамблейлан ӱшанъеҥ-влакын полномочийышт нерген докладым пуа.

Генеральный Ассамбльын пашазе группыжо-влак

Генеральный Ассамблей кӱлешан йодыш-влакым ончышаш пашаче тӱшка-влакым ыштымым санкционироватлен, тидын шотыштак конфликт амал шумлык да Африкыште пеҥгыде тыныслык ден чоткыдын вияҥмым шукташ полшышо почмо составан Лӱмын пашаче тӱшкам да Ушнышо Наций-влак Оргнаизацийын экономике ден илышкыл отрасльлаштышт эн кӱшыл уровеньыште пашаштым пытарыше кугу конференций ден вашлиймаш-влакын лектышышт почеш шумо пунчал ден варажым ыштышаш пашам комплексно да икте-весылан келыштарен шуктымо шотышто Лӱмын пашаче тӱшкам. Лӱдыкшыдымылык Каҥашыште чын представительстве нерген да тудын членлык составшым кумдаҥдыме шотышто йодыш дене да Лӱдыкшыдымылык Каҥашын моло йодышлаж шотышто почмо составан пашаче тӱшка, очыни, 60-шо сессийым эртарыме пагытыште шке пашажым шуя.

Кундемласе тӱшка-влак

Илен-толын Генеральный Ассамблейыште тӱрлӧ формальный огыл региональный манме тӱшка-влак лектыныт, нуно консультацийым эртараш да процедур йодыш пашаште полышым пуаш механизм семын улыт. Тиде Африкысе кугыжаныш-влак, азиат кугыжаныш-влак, Эрвел Европысо кугыжаныш-влак, Латин Америке ден Кариб бассейнысе кугыжаныш-влак, Касвел Европысо да моло кугыжаныш-влак тӱшка. Касвел Европысо да моло кугыжаныш-влак Тӱшкаш пурышо Турций тыгак азиат кугыжаныш-влак тӱшкан членже улеш. Нине кундемласе тӱшка-влакын ӱшанъеҥышт Генеральный Ассамблейын Председательжын постыштыжо икте-весыштым черет дене алмаштат.

Тӱнямбал граждан службо шотышто комиссий (КМГС)

Комиссий Генеральный ассамблейын полышкалыше органже улеш. ООН-ын чумыр системысе пашаеҥже-влакын службо йӧныштын координацийжым шуктен да тӧрлен шога.

Йӱклымаш

Кажне член-кугыжанышын кугыжаныш-влакын суверенный иктӧрлыкышт дене келшышын (ООН-ын Уставшын 18 лонч.), Генеральный Ассамблейыште ик йӱкшӧ уло. Тыге, кажне кугыжанышын йӱкшӧ икгай акан. Кумдык, калыкын мыняр улмыжо да экономике куат гай критерий-влак шотыш огыт налалт. Кӱлешан йодыш дене пунчал йӱклымаште улшо йӱклышӧ-влакын кок кумшо ужашышт дене шукырак йӱк дене лукталтеш. Тыгай годым «верч» да «ваштареш» гына йӱклаш лиеш.

Тыгай йодыш-влак кок кумшо деч утларакым йодыт:

• тӱнямбалысе тыныслыкым да лӱдыкшыдымылыкым аралыме шотышто темлымаш;
• Лӱдыкшыдымылык Каҥашын эрелык огыл членыштым да моло тӱҥ орган-влакым ойырымаш;
• у член-влакым налмаш;
• кугыжанышын праважым чарен шогалтымаш;
• член-влакым кораҥдымаш;
• бюджет нелылык.

Моло чыла йодыш дене пунчал тыглай утларак шуко йӱк дене лукталтеш. «Верч», «ваштареш» йӱк-влак, тыгак ӧрдыжеш кодшо йӱклыдымӧ-влак (шуко годым уке улмыштлан кӧра) шотыш налалтыт.

ООН-ын Уставше почеш, пунчалым лукмо годым эл йӱкым пуымо права деч кораҥдалтеш, кунам тӱлышашлык парымын суммыжо ончычсо тӱрыс кок ийлан тӱлышашлык суммо дене иктӧр лиеш але суммым эрта. 2023 ий 31 августлан ООН Уставын 19 лончыжын шонымашыже почеш парым ныл член-кугыжанышын лийын:

• Комор Отро-влак
• Сан-Томе ден Принсипи
• Сомали
• Кышкар:Флагификация/Венесуэле Венесуэле

Но 16-шо пленар каҥашымаштыже Генассамблей 78/2 резолюцийым луктын, тудын дене пунчалын: парыман эл-влак йӱклымашке 78-ше сессий пытымешке пурталтыт.

Лӱмын погымо сессий ден лӱмын погымо вучыдымо сессий

Эртак лийын шогышо сессий деч посна, Ассамблей лӱмын погымо ден лӱмын погымо вучыдымо сессийым эртарен кертеш.

Тӱрлӧ ийлаште Ассамблей посна тӱткышым кӱштышӧ йодыш-влак дене 28 лӱмын погымо сессийым эртарен, тидын шотыштак Палестине, Ушнышо Наций-влак Организацийын финанс, Намибий, саргуралым пытарымаш, тӱнямбал экономике вашкыл, апартеид, наркотик, йырым-йырысе йырвел, калык верланыме, ӱдырамаш-влак, илышкыл вияҥме, илыме верла, ВИЧ/СПИД да йоча-влак проблеме дене. Генеральный Ассамблейын 2005 ий 24 январьыште лийше лӱмын погымо коло кандашымше сессийже нацист концентраций лагерь-влакым утарымын кудлымшо идалыкшым пайремлымылан пӧлеклалтын.

Лу лӱмын погымо вучыдымо сессий тугай ситуацийым ончымо дене кылдалтын, кунам нуным ончымо годым Лӱдыкшыдымылак Каҥаш тупикыш логалын; нине сессий-влак Лишыл Эрвелысе положенийлан (1958 ден 1967 ийла), Венгрийысе положенийлан (1956 ий), Суэц каналым тӱкышӧ положенийлан (1956 ий), Конгосо положенийлан (1960 ий), Афганистаныште (1980 ий), Палестиныште (1980 ден 1982 ийла), Намибийыште (1981 ий), оккупироватлыме араб кундемласе положенийлан (1982 ий) да оккупироватлыме Эрвел Иерусалим ден моло оккуппироватлыме Палестине кундем ужашлаште Израильын закондымо пашажым ончымылан пӧлеклалтыныт (1997, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003 да 2004 ийла). Асссамблей тыгак луымшо вучыдымо сессийым жаплан кӱрлаш пунчалын да Ассамблей Председательлан тудын каҥашымашыжым член-кугыжаныш-влакын йодмышт почеш угыч тӱҥалаш кӱштен.

Генеральный Ассамблейын пашажым чолгаҥдымаш

Пытартыш ийла мучко Генеральный Ассамблейын пашажым шонымашке шуаш чотрак виктаралтшым да актуальныйым ышташ утларак да утларак чолга вий пышталтеш. 58-ше сессийыште тиде эн кӱлешан задаче лийын. 2003 ий 19 декабрьыште да 2004 ий 19 декабрьыште почела ончалмаште лукмо 58/126 ден 58/316 резолюцийлаште Ассамблейын пашажым шотаҥдыме, тудын ончышаш йодышыжо-влакым рациональныйым ыштыме, тӱҥ комитет-влакын практикышт ден паша йӧныштым саемдыме да Генеральный комитетын рольжым кугемдыме шотышто конкретле мерым ончыктымо. 59-ше сессий тиде мандатым шуктымым аклыме шотышто да Генеральный Ассамблейын пашажым умбакыде саемдаш ешартыш корным да йӧным кычалме шотышто, кушко Председательын рольжым да полномочийжым пеҥгыдемдымаш пура, умбакыже пашам шуен.

Тыгак ончо

• Ушнышо Наций-влак Организаций
• ООН член-кугыжаныш-влак
• ООН-ын генеральный секретарьже

Палемдымаш

Кылвер-влак

• Официальный сайт Генеральной Ассамблеи ООН (руш.)
• Webcast archive for the UN General Assembly (англ.)
• Subsection of the overall UN webcast site (англ.)
• Verbatim record of the 1st session of the UN General Assembly, Jan. 1946 (англ.)
• UN Democracy: hyper linked transcripts of the United Nations General Assembly and the Security Council (англ.)
• UN General Assembly — Documentation Research Guide (англ.)
• Council on Foreign Relations: The Role of the UN General Assembly (англ.)