Котомкин, Александр Ефимович

РУВИКИ-ште тыгай тукымлӱм дене вес еҥ нерген статьям лудаш лиеш: Котомкин.

Александр Котомкин
Шолыплӱм-влак	Савинский
Шочмо кече	3 (15) шыжа 1885
Шочмо вер	Савин, Йошкар-Ола оласе йырвел, Марий Эл Республик, Россий
Колымо кече	20 кылме 1964(1964-11-20) (79 ий)
Колымо вер	Гамбург, Федеративная Республика Германия[d]
Паша сомыл	поэт, драматург

Александр Ефимович Котомкин (Котомкин-Савинский; 21 сентябрь [3 октябрь] 1885; Савино, Чарла уезд, Озаҥ губерний, Россий империй — 20 ноябрь 1964, Гамбург, ФРГ) — руш поэт, мурызо-кӱслезе, драматург.

Илыш корныжо

Савино ялысе кресаньык ешыште шочын. Ача-аваже — Котомкин-влак: Ефим Гордеевич (1858—1901) да Степанида Александровна (1890 ийыште колен). Ачаж колымеке, Александр чӱчӱжӧ, Матвей Гордеевич Котомкинын ешыштыже илен. 1900-шӧ ийла тӱҥалтыште Княжнясе пӧръеҥ училищым тунем пытарен; 1901—1904 ийлаште Озаҥысе реальный училищыште тунемын. Почеламутым 15 ияш возаш тӱҥалын. Озаҥыште тунеммыж годым икымше «Шонымаш» / «Думы» почеламут аршашым савытен, 28 почеламутым пуртен. 1904 ийыште сар службыш налалтын да Москосо юнкер-влакын пехото училищыш кусаралтын (1906 ий гыч — Алексеевысе сарзе училище), 1905 ийыште ту жапыште чапланыше поэт К. . — Князь Константин Романов (Константин Константинович) дене палыме лийын, тунам поэт Элысе Тӱҥ сарзе-тунемме вер-влакын Тӱҥ начальникше олмым айлен. К. Р. самырык поэтым ужын, нунын коклаште серышым возкалымаш ылыжын, тиде Р. К. 1915 ийыште колымыж марте шуйнен. Александр Котомкин Р. К. творчествыжым кӱкшын аклен да шке туныктышылан, ойымпуышыжлан шотлен.

1906 ийыште, тунем пытарыме деч вара, А. Е. Котомкиным подпоручик лӱмпале дене, Озаҥ лишне улшо, 236-шо Лаишевысе шапаш батальоныш службым эрташ колтеныт; 1909 ий мучаш гыч Лифлянд губернийыште 95-ше №-ан Красноярскысе пехото полкышто служиен, Дерптыште илен (1918 ий гыч — Тарту). Дерптысе университетын книгагудыштыжо пашам шуко ыштен, историй поэмым сераш шонен, материалым чумырен. 1909 ий декабрьыште Кугу Князь Константин Константиновичын фрейлиныже Елена Ивановна Григолейтым марлан налын. Тиде жапыште эре почеламутым возен да у почеламут аршашым савыкташ ямдылен, 1910 ийыште Константин Романовын ончылмутшо дене у сборник савыкталтын. 1911 ийыште Александр Ефимович сарзе службым коден да Самара губернийыште земстве начальниклан пашам ышташ тӱҥалын.

Икымше тӱнямбал сар тӱҥалме дене А. Е. Котомкин армийыш пӧртылын. Кечывалвел-Касвел фронтыш, Галицийыш колталтын. Вес ийын кеҥежым сусыргымо амал дене демобилизацийлалтын; Киевыште эмлалтын да тунамак киевысе савыктышыште 1915 ий 2 июньышто колышо К. Р.-м шарныме лӱмеш пӧлеклыме почеламут книгам луктын. Шыжым Чарлаш толын, адак Земстве службыш пурен да Чарла уездын 2-шо участкыжын начальникше лийын. Тӱрлӧ комиссий ден комитет-влакын йыжъеҥже лийын (туныктышо-влакын социал йӧныштым саемдыме шотышто; эмганыше воин-влаклан полышым пуымо шотышто да т. м.). 1916 ийыште эше Дерптыштак сераш тӱҥалме «Князь Вячко и меченосцы» поэмыжым возен пытарен да савыктен. Тиде сылнымутеш кидпалым пыштышыжла, тудо шке фамилийже пелен икымше гана «Савинский» ман ешара (шке шочмо ялжын лӱмжӧ).

1917 ий августышто, ешыжым Чарлаш коден, Озаҥыш каен да Озаҥ университетыш историй-филологий факультетыш тунемаш пурен, но тушто шукак тунемын огыл, кучемым большевик-влак руалтен налмеке, университет писын гына петыралтын. А. Е. Котомкин театр рецензент семын пашам ыштен; «Ян Гус» историй драмым савыктен; 1918 ий шошым Озаҥ губернийысе сусыр салтак-влак ушемым ышташ полшен да тудын ик вуйлатышыже лийын, тыгак ушемысе «К Свету» сылнымут-мер журналын тӱҥ редакторжо семын тыршен.

1918 ий сентябрьыште А. Е. Котомкин Озаҥысе театр труппо дене Озаҥым коден да Челябинскыш толын лектын, тушечын ош армийын частьше дене Сибирьыш каен, ты мландыште тунам Колчак оза лийын. Сарланыме пашаш ушнен огыл, молан манаш гын, шке калык ваштареш саргуралым нӧлталмым аш лийын кертдыме пашалан шотлен. Куснылшо театрым вуйлатен да шкежак колчакын сарзыже-влаклан, Чехословак корпус ончылно концертым ончыктен. Иркутскышто, Чехословакий президент Т. Масарикын толмыж лӱмеш, «Ян Гус» драмыж почеш шындыме спектакль деч вара, Масарик Прагыште уна лияш ӱжмашым кучыктен. 1919 ий декабрь тӱҥалтыште генерал Каппельын вуйлатыме Сибирьысе кугу ий походышто лийын.

1920 ий 22 февральыште Читаште генерал Каппельым тойымо годым «На смерть Каппеля» почеламутым лудын. Тушто тыге ойлалтын:

Каппельын лӱмжат, подвигшат аклаш лийдыме,

Чапле герой-влак коклаште ӱмыреш ок коло…

Ӱшанын тамгаж ончылно Пулвуйым сукалте,

Ачамланде верч шогал, шочмо калык.

1920 ий шошым Котомкин подполковник лӱмпале дене, атаман Семёновын колтымъеҥже семын Владивостокыш толын. Театрыште, шке усталык касыштыже, туныктышо Нина Петровна Шкляева дене палыме лийын, тудыжо пелашыже лияш келшен. Нуно вигак Европыш каеныт — 1920 ий мучаште Болгарийыш толыныт, а 1921 ий тӱҥалтыште Чехословакийысе Прагыште, Горние Мокропсы велне верланеныт. Тыште Александр Ефимович лекцийым лудын; «Славян-влак да Эрвел» сборникыште «Сатанисты» драмым савыктен. Руш Камер театр «Ян Гус» пьесыжым шынден. 1922 ий 6 июльышто Чехословак Калыкле театрын сценыштыже лийше премьер деч вара А. Е. Котомкинлан «Прагын Чап гражданинже» чап лӱмым пуэныт. Нина Петровна Ян Амос Каменский лӱмеш Руш педагогике институтыш тунемаш пурен да тудым 1926 ийыште пытарен. 1924 ий 5 октябрьыште Ирина ӱдырышт шочын.

1926 ий кеҥежым Котомкинмыт Прага гыч Парижыш кусненыт. Тыште Александр Ефимович каласкален мурышо кӱслезе лийын коштын; кӱсле почеш шке почеламутшо-влакым мурен. Францийысе олалаште концерт-влак дене коштын, суапле кумыллан пӧлеклалтше каслаште, тӱрлӧ эмигрант ушем ден йыргеклаште мурен. Руш мурым йоҥгалтарыше, И. С. Шмелёвын тукым шӱжарже Юлтя Кутырина дене пластинкым возен. 1927 ийыште «Россий верч» почеламут аршашым луктын, а 1930 ийыште — «Сибирьысе чехословак легионер-влак нерген 1918—1920» шарнымаш-влак книгам савыктен. Парижысе руш сусыр салтак-влак Ушемын пашаштыже полшен. Еш пеш нужнан илен; чӱчкыдын йӧнан да шулдо акан пачерым кычал куснылыныт да Парижыште 20 утла пачерым вашталтеныт. Нина Петровна кечын мумо паша дене гына илен, туныктышылан пашам ышташ, француз гражданствым налаш кӱлын, но ни Александр Ефимович, ни Нина Петровна, шоненак, йот гражданыствым налаш кӧнен огытыл. Нина Петровна руш журналыште «Ялысе туныктышын дневникшым» вуймут дене шке серымыжым савыктен («Современные записки» 1931 ий 46-шо №). Тудат Петель уремысе Кум Шнуй руш черкыште ятыр жапым эртарен да шке кумылын черке пашаште шолын. Котомкинмыт йоча православий пайремым(Рошто, Кугече) эртареныт, руш йоча-влаклан спектакльым ончыктеныт, шкеак вургемым шонен луктын ургеныт.

1938 ийыште Котомкин концерт дене Европо мучко турнешке каен, сар тӱҥалмылан кӧра, Францийыш пӧртылын кертын огыл да немыч кучемын еҥышт деке логалмеке, куснен илыше-влаклан Данийысе лагерьыш колталтын. 1945 ийыште тиде лагерьыште тудым ончычсо фрейлина Гертруд фон Поэль муын да Гамбургыш куснаш полшен. Тыште Александр Ефимович 1964 ий марте колымешкыже илен; пытартыш ийлаште Гамбург воктенысе изирак еш пансионышто илен. Икмыняр жап йӱкым шымлыме Берлин институтышто пашам ыштен, но тӱҥ пашадарым концерт пашаж дене сулен. Ресторанлаште, клублаште мурен, уремысе кӱслезе семынат коштын. Францийыште кодшо ватыже да ӱдыржылан серышым возкален, сар жапыште нуно Вашшогымаш / Сопротивление толкынышто лийыныт, а 1954 ийыште Шочмо Элыш пӧртылыныт. Александр Ефимовичлан мӧҥгыш пӧртылаш йӧн лийын огыл, амалже — ош толкын дене пырля лиймыжлан да ятыр почеламутшо большевик-влак ваштареш возалтмылан кӧра.

1960 ийыште тудо «Из старой Святой Руси» шке погымо калык ойпого книгам немычла луктын.

1964 ий 23 ноябрьыште колен. Гамбург воктенсе шӱгарлаш тойымо.

Шке почеламутлаштыже, поэмылаштыже да пьесылаште А. Е. Котомкин чӱчкыдынак славян-влакын историйышт нерген ойлен, ятыр жап славян калык-влакым иктеш ушымо шонымаш дене илен. Тудын возымаштыже тӱҥ теме эре Россий лийын.

Илымыж годым савыктыме пашаже-влак

• Думы: стихотворения. Собрание стихотворений А. Е. Котомкина-Герпулева. Казань, типография А. М. Петрова, 1904.
• «Призыв», стихотворение. Журнал «Нива» № 46 (14 ноября) за 1909.
• Сборник стихотворений (1900—1909). Со вступительной статьёй К. Р. СПб, Артистическое заведение и-ва А. Ф. Маркс, 1910.
• Блаженной памяти Св. Иоанна Златоуста. Казань, Братство Христа Спасителя, 1907 (подписано «Котомкин-Герпулев).
• Кантата к 300-летию царствования дома Романовых. СПб, типография „Сельского вестника“, Москва, т-во И. Д. Сытина, 1912.
• „1812 — 1912“. Кантата к 100-летию Отечественной войны. Саратов, типография С. М. Панина, 1913.
• „Льётесь вы, слёзы народные“, стихотворение. Журнал „Нива“ № 27 (5 июля) за 1914 год.
• Из галицийских мотивов, стихотворение. „Нива“ 3 13 (28 марта) за 1915 год.
• Песни, посвящённые Августейшему Поэту К. Р. Его Императорскому Высочеству Великому Князю Константину Константиновичу». Киев, т-во "Печатня С. П. Яковлева, 1915.
• Князь Вячко и меченосцы. Историческая поэма. Петроград, типография т-ва А. Ф. Маркс, 1916 (подписано «Котомкин-Савинский»).
• Ян Гус. Историческая драма в 6-ти действиях в стихах. Казань, типография т-ва «Труд», 1918.
• «Света! Больше света!», стихотворение; «Всем, кто вышел из народа», стихотворение; «Люблю я деревню, родимые нивы», стихотворение; «Казанский губернский съезд Союза увечных воинов», статья; «Письмо к свату на Савино», стихотворение; «Большой театр (дирекция Розенберга)», критическая заметка; Романс, стихотворение; «Мусульманский театр», критическая заметка, — журнал «К Свету», № 1 за 1918, Казань.
• Меченосцы, историческая драма в 5-ти действиях и 2-х картинах, — журнал «К Свету», № 2 за 1918, Казань.
• Меченосцы. Издание 2-е. «Свободное слово», Тюмень, 1919.
• Ян Гус. Историческая драма в стихах. «Свободное слово», Тюмень, 1919.
• На смерть Каппеля, стихотворение. «Забайкальская новь» (Чита) от 25 февраля 1920.
• Ян Гус. Со вступительной статьёй профессоров М. В. Бречкевича и Н. М. Петровского. «Славянское изд-во», Прага, 1921.
• Сатанисты. Пьеса-драма. Сборник «Славяне и Восток», Прага, 1921.
• Отзыв на журнал «Полевые цветы». «Полевые цветы» (Эстония), № 3/4 за 1930.
• «За Россию», сборник. Париж, 1927.
• О чехословацких легионерах в Сибири. 1918—1920. Воспоминания и документы. Париж, 1927.
• Из старой Святой Руси (на нем. яз.). Фленсбург-Гамбург, 1962.

Котомкинлан чапкӱ

Йошкар-Олаште А. Е. Котомкинлан чапкӱ

2013 ий 21 июньышто Йошкар-Ола Чавайн бульварыште, Никонов лӱмеш кумдык ончылно шогалтыме; 2013 ий 24 июньышто пайремлын почмо. Скульптур композиций иксынан: гранит дене леведме постамент ӱмбалне — поэтын той гыч велыме капше. Постаментыште А. Е. Котомкинын почеламутшо гыч корно-влак да лӱмжӧ:

Александр Ефимович Котомкин (Савинский). XX курымын икымше пелыштыже серыше руш поэт, кумдан палыме кӱслезе-мурызо, Икымше тӱнямбал сарын салтакше, лӱмлӧ чарлазе, Савино ялын шочшыжо (1885—1964).

Памятникын авторышт — Анатолий Ширнин ден Сергей Яндубаев. Памятникым Озаҥыште велыме, скульптурын кӱкшытшӧ — 4 метр.

Литератур

• 1918 год на Востоке России, М., 2003. С. 447 (биографическая справка).
• С. В. Стариков. «Александр Котомкин (Савинский). Жизнь. Творчество. Судьба.» Йошкар-Ола, Издательский дом «Сельские вести», 2012 г.
• Марийская биографическая энциклопедия / Авт.-сост. В. А. Мочаев. — Йошкар-Ола: Марийский биографический центр, 2007. — С. 186. — 2032 экз. — ISBN 5-87898-357-0.
• Сануков К. Н. Поэт из деревни Савино / Сануков К. Н. // Наши земляки: пути и судьбы. Очерки. — Йошкар-Ола: ООО «Издательство Мари Книга», 2011. — С. 28—42. — ISBN 978-5-91895-006-7.

Палемдымаш

Кылвер-влак

• Об участии в похоронах Каппеля