Григорьев, Александр Владимирович
| Александр Григорьев | |
|---|---|
 | |
| Шочмо кече | 28 ага 1891 |
| Шочмо вер |
|
| Колымо кече | 25 сорла 1961 (70 ий) |
| Колымо вер | |
| Эл | |
| Тунеммаш | Москосо живопись, ваяний да зодчестве училище |
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | |
Александр Владимирович Григорьев (1891 ий 28 май, Пӧртныр ял Кого Йынгы волость Чыкма уезд Озаҥ губерний – 1961 ий 25 август, Моско) – марий совет сӱретче, мер пашаеҥ да академик. Марий кундемыште сӱрет сымыктышым шочыктен вияҥдымашке кугу надырым пыштен.
Илыш корныжо
Ялысе туныктышо-влакын ешыштышт шочын. Мореновысо ялозанлык училищым, Озаҥысе туныктышо семинарийым (1910), Озаҥысе художественный училищым (1915), Москосо живопись, ваяний да зодчестве училищым (1918) тунем пытарен. Москваште Пӱтынь российысе земстве ушемын статистше. Эсер партийын йыжъеҥже (1909–1918); 1918 ий гыч РКП(б)-н йыжъеҥже.
1918 ий гыч Чыкма олаште: туныктышо, волостьысо калыкым туныктымо пӧлкан вуйлатышыже. 1919 ийыште сӱрет галерей дене тоштерым почаш темлыше, эрыкан сӱрет сымыктыш мастарлык пӧртым негызлыше. Уездысе РКП(б)комитетын председательже (1920). Чолга марий пашаеҥ-влакын Пӱтынь российысе совещанийжын, марий коммунист-влакын Пӱтынь российысе конференцийын еҥже. РКП(б)-н 10-шо конференцийжын делегатше, Совет-влакын 8-ше Пӱтынь российысе съездын делегатше. РКП(б) РК инструкторжо (1922), АХРР-ым ыштыше-влак кокла гыч иктыже, 1922–1927 ийлаште тудын председательже. «Совет сӱретче-влак ушемым» негызлыше да председательже (1928–1932). Третьяков галерей директорын алмаштышыже, Госиздатын художестве шотышто редакторжо, Революций тоштерын пӧлкажым вуйлатыше.
1938 ий ноябрьыште арестоватлыме, НКВД-н посна каҥашын пунчалже почеш 8 ийлан тюрьмаш шындыме; Караганда лагерьыште касаралтын. Эрыкыш лекмеке, 1954 ийыште реабилитаций марте Калуга кундемысе Таруса олаште илен. Новодевичий шӱгарлаште тойымо[1].
«А чылажат граждан сар жап гыч тӱҥалын. Тунам Юл кундемысе олалаште Юл-Чолман кусныл коштшо ончер пашам ыштен, тудым озаҥысе сӱретче-влак чумыреныт. Нуно шке пашаштым да тошто сӱретче-влакын мастарлыкыштым ончыкташ шоненыт. Сӱрет-влак Чыкмаш миен шумеке, сар тӱҥалын. Ончерым ужатыше-влак тудым умбакыже колташ лӱдыныт. Тыге 1918 ийыште ончер шканже шке у пӧртым муын. Калык туныктымаш пӧлкаште аралалт кодышо сӱрет паша-влак дене умбакыже мо лиеш ыле, палаш ок лий, но ты ийын шыжым Чыкмашке Александр Владимирович Григорьев толын. 1919 ийыште тудым туныктымо пӧлкам вуйлатышылан шогалтеныт, да, тудо сӱрет-влакым ужмеке, олаште тоштерым почаш пунчалын. Александр Григорьев марий сӱретче-влак кокла гыч икымше профессионал лийын. Москошто Николай Фешин семын чапланыше мастар-влак дене тунеммаш, лӱмлӧ сӱретче-влакын ончерышт, сымыктышым йӧратымаш – чыла тиде тудым тоштерым ышташ таратен, ончерым тудо „Изи Третьяковка“ ман лӱмден, молан манаш гын, тыште курым тӱҥалтышысе руш сӱретче-влакын шуко пашашт погымо лийын.1937 ий 7 ноябрьыште йӱдым тудым арестоватленыт. Лагерьлаште индеш ий наре эртарымыже да „калык тушман“ тамга тудын илышыжым туран вашталтеныт. Тудо 1946 ийыште утаралтын, но Москошто илаш чарыме лийын, кеч тыште тудын ешыже лийын. Григорьев Калуга кундемыш, Тарусыш каен, тушто тудо лу ий утла йылт мондымо айдеме семын илен, икмыняр сӱретче йолташ-влакше дене гына кылым кучен, нуно полшаш тыршеныт, молан манаш гын, Григорьев пеш нужнан илен. 1956 ийыште Григорьевым реабилитироватленыт, да тудо угыч чапланен. Григорьев шке „Изи Третьяковкыж“ нерген ок мондо, тудын полшымыж дене фондшо угыч пойдаралтеш. Тыге 1961 ий марте шуйнен, илышыжын пытартыш идалыкше марте. Варажымат тоштер полыш деч посна кодын огыл. Официал орган-влакат, сӱретче-влакат тоштерлан паша-влакым пӧлекленыт.Но ту шкешотан поянлык, живопись пого, кудын дене тоштер кугешна – Александр Владимирович Григорьевын суапше. Тыште И. Айвазовскийын, Р. Судковскийын, Т. Неффын, Л. Каменевын, К. Маковскийын, П. Кончаловскийын, А. Корзухинын, И. Машковын да моло-влакын живопись сӱрет-влакышт ончыкталтыт. Тыште Н. Фешинын сӱретше-влак эн сай экспозицийыште ончыкталтын».[2]
Чаплӱм-влак
- Кугыжаныш художестве шанче-влак Академийын чынле йыжъеҥже[3][4].
- Марий АССР сымыктышын сулло пашаеҥже (1961).
Сӱретше-влак тыгай коллекцийлаште улыт
Тудын пашаже-влак Третьяков галерейын, Руш музейын, Российын, Италийын, Францийын, Великобританийын да моло элласе олаласе тоштер-влакын коллекцийлаштышт улыт.
Ончер-влак
Шке ончерже (1934).
Шарнымаш
Тудын лӱмжым Чыкма оласе историй-художестве тоштер нумалеш[5] да лӱмжӧ дене Марий Эл Республикын сӱретлыме сымыктыш шотышто Кугыжаныш премий лӱмдалтын.
Палемдымаш
- ↑ Соломин Э. Курымашлык омо дене малат, кийыме верышт пушкыдо // Марий Эл.- 30 май 2003 (мар.)
- ↑ Форум Речных Туристов. Дата обращения: 30 кылме 2012. Архивировано 8 кылме 2021 года.
- ↑ Мочаев, 2007, с. 97.
- ↑ Энциклопедия Республики Марий Эл, 2009, с. 321.
- ↑ Художественно-исторический музей им. А. В. Григорьева. Дата обращения: 12 теле 2014. Архивировано 17 пургыж 2013 года.
Литератур
- Григорьев, Александр Владимирович // Марийская биографическая энциклопедия / Авт.-сост. В. А. Мочаев. — Йошкар-Ола: Марийский биографический центр, 2007. — С. 97. — 2032 экз. — ISBN 5-87898-357-0.
- Григорьев, Александр Владимирович // Энциклопедия Республики Марий Эл / Отв. ред. Н. И. Сараева. — Йошкар-Ола, 2009. — С. 321. — 872 с. — 3505 экз. — ISBN 978-5-94950-049-1.