Тылзын тӱнямбал кечыже
| "Аполлон-11" миссий. | |
|---|---|
| Тӱрлылык | Сандалык |
| Ышталтын | 20 июльышто «Аполлон-11» сандалык корабльын пилотироватлыме миссийже жапыште айдемын икымше гана Тылзыш шичмыже дене 2021 ий 9 декабрьыште палдарымаш годым |
| Ыштыше | ООН-ын Генерал Ассамблейже |
| Палемдат | ий еда |
| Тӱҥалын | 2022 |
| Кече | 20 Сӱрем |
Тылзын тӱнямбал кечыже («Аполлон-11» сандалык корабльын 1969 ийыште Тылзыш шичмыжым шарныктыше тӱнямбал кӱкшытан кече. 2021 ий декабрьыште ООН-ын Генерал Ассамблейже ты кечым тӧнежлен, Тылзым шымлымаште кугыжаныш-влакын сеҥымашыштым ий еда иктешлыме семын палемдалтеш[1].
Тӱҥ событий
«Аполлон-11» дене Канаверал мыс гыч Тылзыш чоҥештен (Флордида штат, США). Джон Ф. Кенеди лӱмеш сандалыкысе рӱдер гыч ты событийым кумло кум элысе репортёр вияш эфирыште ончыктеныт, нунын коклаште Совет Ушемын ӱшанъеҥже-влак лийын огытыл. «Аполлон-11» экипаж, шола гыч пурлаш: Нил Армстронг, Майкл Коллинз, Эдвин Олдрин-изиракше. Корабль Тылзын орбитышкыже лекмек, Нил Армстронг ден Эдвин Олдрин тылзысе «Орёл» модульыш вонченыт, Майкл Коллинз командын модулыштыжо кодын. 1969 ий «Орёл» модуль Тылзыш шинчын. Нил Армстронг Тылзе ӱмбаке икымше лектын, чырык шагат гыч тудын деке Эдвин Олдрин ушнен. Астронавт-влак шанче-шымлыме программым шукташ пижыныт. Тылзыште мемориал шот семын табличкеш палемденыт: Тыште Мланде планетысе еҥ-влак икымше гана Тылзыш тошкалыныт. Мемнан эран 1969 Июль Ме пӱтынь айдеме тукым лӱм дене тыныс дене толынна. Таблице деч посна, астронавт-влак Америкысе Ушымо Штатын флагшым спутник ӱмбалан вераҥденыт. США-ште ышталтше комиссий ООН-ын флагшым Тылзыште вераҥдыме йодышым каҥашен, но регламентыш шындаш йӧрышылан шотлен огыл. Шарныктыш кечым увертарыме историй 2021 ий 25 август гыч 3 сентябрь йотке ООН-ысо сандалык кумдыкым тыныс пашалан кучылтмо шотышто комитетын 64-ше сессийже лийын. Тиде сессий эртыме годым Комитетыш International Lunar Village мер организацийын ӱшанеҥышт деч айдеме-влакын икымше гана Мландын спутникышкыже шичме кечым Тылзын тӱнямбал кечыж семын увертараш темлымаш пурен. Комитет Генерал Ассамблейлан 20 июльышто ий еда шарныктыш кечым палемдаш ойым пуэн. 2021 ий 9 декабрьыште ООН-ын Генерал Ассамблейже 76/76 №-ан «Сандалык кумдыкым тыныс пашалан кучылтмо шотышто тӱнямбал вашкыл» резолюций дене келшышын, «Аполлон-11» корабль экипажын Тылзыш шичме лӱмеш Тылзын тӱнямбал кечыжым ий еда 20 июльышто палемдаш тӧнежлыме. Тылзын тӱнямбал кечыже ООН-ын сандалык тематике шотышто ондак палемдыме шарныктыш кече-влакым ешарен: 12 апрель — Айдемын сандалыкыш чоҥештыме Тӱнямбал кечыже. 30 июнь — Астероидын тӱнямбал кечыже. 4-10 октябрь — Сандалыкын тӱнямбал арняже. Декларироватлыме шонымаш Тылзын тӱнямбал кечыжын тӱҥ шонымашыже-влак: Мландысе кугыжаныш-влакын Тылзым шымлыме шотышто сеҥымашыштым ий еда каҥашымаш. Тылзым шымлымашке мер тӱткышым ушымаш. Планетысе калык-влакым Тылзе дене пайдаланыме нерген палдарен шогаш. Нине шонымаш-влак Айдеме тукымлан Тылзе воктенсе кумдыкым, пӱртӱс поянлыкым суаплын кучылташ да Артемидан Келшыкшым, 1967 ий 10 октябрьыште илышыш пурышо «Кугыжаныш-влакын космос кумдыкым шымлыме да кучылтмо шотышто, тышке Тылзе да моло кава тело-влакат пурат, тӱҥ принципше-влак нерген договорым илышыш шыҥдараш йӧным ыштышаш улыт. Кече теме 2024 ий — «Ӱмылым волгалтарен» (Тылзын Кечывалвел полюсышто миссий нерген). 2023 ий — «Айдеме тукымын Тылзыш у коштмыжо». 2022 ий — «Тылзын шымлымашыжым Координацийлымаш да икшырымын вияҥдымаш». Мероприятий 2024 ий. Ушнышо калык-влак Организацийын почто администрацийже Тылзын тӱнямбал кечыж вашеш куд почто маркым да кум сувенир лаштыкым савыктен. Сатушто тылзе миссий гыч фотографийым ончыктымо. 2023 ий. Шарныктыш пайрем вашеш Электрокылын тӱнямбал ушемже (МСЭ) радиочастотым лукмо шотышто да тылзысе ретрансляций кыл кышкарым ыштымашке тӱткышым ойырен. Теме кышкарыште 42 эллаште 46 глобал мероприятий-влак эртеныт. 2022 ий. Теме кышкарыште тӱнямбалсе 23 эллаште 40 глобал мероприятий эртен. Тылзын тӱнямбал кечыжым икымше гана Моско планетарий кумдыкышто палемденыт.
Тыгак ончо
- Космонавтике кече.
- Тропик-влакын тӱнямбал кечышт.
Палемдымаш
- ↑ Международный день Луны, <https://www.un.org/ru/observances/moon-day>. Проверено 15 сӱрем 2024..
Литератур
- Болондаев С.В. Луна и освоение ближнего космоса // Вестник науки. — 2019. — № 10 (19).
- Иловайский Игорь Борисович, Давтян-Давыдова Дарья Николаевна, Гусейнов Тофик Азерович. Отдельные правовые аспекты использования природных ресурсов Луны // Legal Concept. — 2023. — № 1.
- Калашников М.А., Краснопеев И.С., Безкоровайная Ю.Е. Правовой режим лунного пространства // Актуальные проблемы авиации и космонавтики. — 2012. — № 8.
- В.А. Сучков, Е.Л. Фарафонтова. Правовой аспект использования космического пространства и колонизации Луны // Актуальные проблемы авиации и космонавтики. — 2021.