Мардежын тӱнямбал кечыже

Мардежын тӱнямбал кечыже (англ. Global Wind Day) — ий еда толын шогышо официал пайрем, 15 июньышто палемдалтеш. Пайремын цельже — экологий, экономике да энергетике йодышым тӧрлымаште мер калыкын тӱткышыжым мардеж вийын кугу куатшылан ойыраш. Тиде йогынышто чолган пашам шуктымаш ий еда энергетикым вияҥдаш ойырымо оксам шагалемдышаш, тыге кӱнчен лукмо топливе ресурсат аныклалтеш да кучылтмо роскот тунар кугуак ок лий.

Пайрем кечым Европысо мардеж энергетикын ассоциацийже (англ. European Wind Energy Association) да Мардеж энергетике шотышто тӱнямбал каҥаш (англ. Global Wind Energy Council) увертареныт. Тиде кече мардеж вийлан посна тӱткышым ойыраш темла, тудым пайдалын кучылташ лийме нерген шинчымашым да туныктымашым тӱнямбалне шараш кӱлмӧ нерген шижтара.

Пайремын шочмыжо

Икымше гана Мардежын кечыже 2007 ийыште Европышто эртаралтын, а 2009 ийыште тудын деке 30 утла эл ушнен, тӱнямбал статусым налын. Пайремыш ушнаш кумылан эл-влакын чотышт ий еда кушкеш.

Мардеж энергетикын европысо ассоциацийже (EWEA) Мардеж энергетике дене тӱнямбал каҥаш (GWEC) пайремым тыгай шонымаш дене тарватеныт: ончыкыжым мардежын куатшым шотыш налын, тӱрлӧ элаште энергетике комплексым вияҥден колташ. Мардежэнергетике ресурс — тиде мардежын вийже, кудым йырым-йырысе йырвеллан эҥгекым ыштыде кучылташ лиеш. Туге гынат ты йӧнын кок кугу ситыдымашыже уло: пеш кумда кумдыкышто тӱрлӧ куат дене шарлымыже да тӱрлӧ жапыште мардеж тӱрлын вашталтмыже. Мардеж энергетикын вияҥмыже энергетике дене веле огыл, экономике да экологий дене кылдалтше шуко йодышым тӧрлаш полша. Тиде пашам чолган вияҥдымаш энергетиклан ойырымо роскотым, мланде йымалысе топливым кучылтмым иземдаш да климатысе глобал вашталтыш-влак деч аралалташ полша. Мардеж энергетикым вияҥдымаш посна кумдыкышто экономикым нӧлталшаш верч ончыкылык паша планым чоҥаш полша.

Мардеж куатым кучылтмо нерген шинчымаш мардеж вийым кучылтмо установкым (ВЭУ) чоҥаш полша, тыгодым тудын потенциал, технике да проектироватлыме ресурсшо, пашам ыштен кертме йӧнжӧ рашемдалтеш, ВЭУ-м вераҥдыме схемым палемдымаштат кугу верым айла. Мардеж энергетике установко-влак тӱнян 80 эллаштыже тыныслын пашам ыштат, тӱжем дене калык мардеж дене ыштен лукмо энергетике йогынышто тырша. ВЭУ-н куатшым кучылтмо шотышто таче Китай, США, Германий да Испаний эн ончылно улыт.

Российыште мардеж куатым кучылташ йӧнан кундемлан Йӱдвел Иян (Северный Ледовитый) да Тихий океан-влакын серышт, тыгак Кавказын Шем теҥыз серже шотлалтыт. Российысе Европышто степь кундемат мардеж энергетикым вияҥдаш йӧнанлан шотлалтеш.

Ростов кундемыште Каменский ВЭС

Люксембургысо мардежгенератор

Пайрем йӱла

Мардежын тӱнямбал кечыже нимогай ойыртемалтше йӱлам шукташ ок йод. Туге гынат шуко эллаште ты кечын тӱрлӧ мероприятий эртаралтеш: мардеж электростанцийыш экскурсий, эксперт-влак дене вашлиймаш, лекций да семинар. Ятыр тематике вашлиймашлаште еҥ-влак мардеж энергийын кузе лиймыжым шке шинча денак ужын кертыт.

Россий Федераций Тӱнямбал мардеж пайремыш ушнышо эл-влакын радамыш але ок пуро: официал кӱкшытыштӧ Мардеж кечылан пӧлеклалтше нимогай тӱвыра паша мемнан элыште огеш эртаралт. 2014 ийыште Мардежын тӱнямбал кечыже пайремыш 40 утла эл ушнен, 230 тӱрлӧ вашлиймаш ден тӱҥалтышым пуышо паша шукталтын, тунамак туныктымо программым, курсым да эсогыл сылнымут выставкым эртарыме.

Станине вакш

Оҥай факт-влак

• Икымше тыглай мардежвакш-влак Акрет Египетыште кучылталтыныт;
• IV курымышто кавадӱрвакш-влак Китайыште лийыныт;
• VII курымышто перс-влак шулдыран мардежвакш-влакым чоҥаш тӱҥалыныт;
• Европышто вакш-влак изиш варарак, XII курымышто, кучылташ тӱҥалыныт;
• Цилиндран да ныл шулдыран икымше мардежвакш 1926 ийыште Берлиныште 15 метр кӱкшытан башньыште верланен;
• Мардежын эн кугу писылыкшым кокла шотан 10 метр кӱкшытыштӧ 1996 ий 10 апрельыште австралийысе Барро отрошто "Оливия" циклон годым палемдыме. Тунам мардеж талышныме писылыкше секундышто 113 метр (шагатыште 408 км) лийын. Эн виян мардеж (шагатыште 450 километр) мланде ӱмбалне 8 гыч 50 километр марте кӱшнӧ пуа;
• Кызытсе ик мардежтурбине кокла шот дене 500—600 суртлан электровий дене полшен кертеш.

Тыгак ончо

• Рок-н-роллын тӱнямбал кечыже

Литератур

• Гпич Д.С., Ханин Ю.И., Немченко А.В., Лихолетов Е.А. Ветроэнергетика: состояние, проблемы и перспективы развития // Инновации и инвестиции. — 2022. — С. 23—24.
• Кочанова А.Г. Ветроэнергетика // Вестник Казанского технологического университета. — 2013. — С. 64—66.
• Назаров Д. М. Ветроэнергетика в России: возможности, барьеры и перспективы развития // Глобальная энергия. — 2017. — С. 17—26.
• Назаров Д.М., Калашников В.Г. Развитие ветровой энергетики // Известия Тульского государственного университета. Технические науки. — 2021. — С. 72—76.
• Серебряков Р.А., Доржиев С.С., Базарова Е.Г. Современное состояние, проблемы и перспективы развития ветроэнергетики // Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук. — 2016.
• Сухова Алина Рашитовна, Гатиятуллин Тимур Радикович. Инновационное развитие: ветровая энергетика // В центре экономики. — 2021. — С. 14—20.
• Тарасов А.С. Возможности развития ветроэнергетики как альтернативного источника энергии в России // Технические науки – от теории к практике. — 2014.
• Хмельницкий Л.Ю. Ветроэнергетика как путь долгосрочной энергетической стратегии // Российское предпринимательство. — 2011.

Кылвер-влак

• Телевизионный выпуск, посвящённый Всемирному дню ветра
• Презентация на тему «15 июня. Всемирный день ветра»
• Видеоролик «8 интересных фактов про … ветер / Давайте мечтать вместе!»
• Видеоролик «Как Образуется Ветер?»