Славян возыктышын да тӱвыран кечыже

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал

Славян возыктыш да тӱвыра кече (Шнуй Кирилл ден Мефодийын кечышт) – шнуй апостол-влак дене тӧр улшо изак-шоляк Мефодий ден Кириллым (IX курым) шарныме кечылан пӧлеклалтше пайремын Российысе лӱмжӧ.

Тыгай кугыжаныш пайрем икмыняр славян элыште уло.

Шнуй Кирилл ден Мефодийын кечышт

Пайремын историйже Болгарийыште X–XI курымлаште лийше черке йӱла гыч тӱҥалеш. Шнуй апостол-влак дене тӧр улшо сотемдарче-шамыч Кирилл ден Мефодийын (нуным эше «Солунысо изак-шоляк» маныт) кечыштым 11 майыште эн тӱҥалтыш пайремлымаш XII курым дене палемдалтын, кеч нуным шнуй еҥ-влак семын эше IX курым мучаштак шотлаш тӱҥалыныт. Поснаже шнуй Кириллым шарнымаш 14 (27) февральыште, шнуй Мефодийым шарнымаш 6 (19) апрельыште, нунын колымо кечынышт, палемдалтеш.

Шнуй Кирилл ден Мефодийын иквереш эртарыме пайремыштым Болгарийысе черке ончыкыжым моло курымлаштат палемден шоген, а Болгарийысе Уэш Шочмаш саманыште нунын ыштыме азбукыштым пайремлымашке савырнен. Тиде пайрем болгар-влакын кӧргӧ чоныштын черке эрык деке, посна калык улмо деке, сотемдарымаш ден тӱвыра пеледалтмашке виктаралтмыжым ончыктен. Пайрем болгар мландыште веле огыл, тыгак Россий ден Румынийысе эмигрант-влак коклаште, йот элласе болгар студент-влак коклаште, турко тюрьмалаште шинчыше-влак коклаште палемдалт шоген.

Шнуй изак-шолякым шарнымым пайремлымаш ожнысо жапыште чыла славян калыкынат лийын, но варажым, историй да политик илышлан кӧра, йомын. XIX курым тӱҥалтыште, славян калык-влакын уэш нӧлталалтмыштлан кӧра, славян икымше туныктышо-влакым шарнымашат уэмын. 1863 ийыште Российыште шнуй Кирилл ден Мефодийым шарнымашым 11 майыште пайремлаш пунчалме.

Болгарийыште

Кирилл ден Мефодийлан чапкӱ. Болгар калыкле книгагудо

Болгар сотемдарымаш, тӱвыра да славян возыктыш кече (болгарла Ден на българската просвета, култура и славянската писменост) официальный болгар калык пайремлан шотлалтеш. 24 майыште палемдалтеш. Тиде кечын болгар-влак болгар тӱвырам веле огыл, тыгак славян азбукым (кириллицым) ыштыше шнуй апостол-влак дене тӧр улшо Кирилл ден Мефодийым чапландарат.

Пловдивыште, вара Шуменыште, Скопьеште, Велесыште, Стамбулышто, а варажым уло эл мучкат). 11 майжым теве молан ойырен налме — тудо кок шнуй еҥжынат ик черке пайрем кечышт лийын.

1892 ийыште Русе гыч музыкым туныктышо Стоян Михайловский (1856–1927) чыла школланат йӧрышӧ гимным возен, тудым «Шнуй Кирилл ден Мефодийын гимнышт» манын. Гимн 14 строфа гыч шоген, тышеч тыглайже икымше кудытшым гына лудыт. Болгар-влак тудым «Върви, народе възродени!» («Ончыко, уэш нӧлталтше калык!») икымше корныж дене палат. 1900 ийыште композитор Панайот Пипков (1871—1942), тунам Ловечеште школышто туныктышо, гимнлан семым возен.

1916 ийыште Болгарийыште григориан кечышотым пуртымо дене пайрем кугыжаныш кечышот дене (черкыште юлиан кечышотак кодын) пайремым 24 майыште палемдаш тӱҥалыныт. 1968 ийыште черке у юлиан кечышотыш куснен, да 1969 ийыште черке пайрем 11 майлан толын, но светский тӱняште пайремым 24 майыште эртарыме йӱла тугак кодын. 1990 ий 30 мартыште Болгарийын 9-ше Калык погынымашын пунчалже дене 24 май официальный пайрем — Болгарийысе сотемдарыше, тӱвыра да славян возыктыш кече — семын увертаралтын.

Таче кечынат Болгарийыште 24 май водын буква пайремым да шинчымаш викторине-влакым эртарат. Школышто тунемше-влак Кирилл ден Мефодийын портретыштым илыше пеледышла дене сӧрастарат. Тылеч посна, шанче пашаеҥ, школышто да вузышто туныктышо-влак Кирилл ден Мефодийын чапкӱышт воктек пеледыш аршашым пыштат. Кирилл ден Мефодий лӱмеш гимн йоҥгалтеш.

Шукыж годым пайрем кышкарыш моло тӱвыра пашат ушна, мутлан, Софийыште Калык Полатыште «Искусство салон», книга ярмиҥга, почеламутым лудмаш, книга ончер да молат эртаралтыт.

Болгарийыште тиде пайремым моткоч гӱжлен да кумдан эртарымаш моло славян эл-влак дене таҥастарымаште пеш кӱшнӧ шога. Социализм пагытыште ола ден кугу посёлкылаште 24 майын школышто тунемше ден туныктышо-влак тӱшка манифестацийыш лектеденыт, тыгайже кызытсе жапыштат эртаралтеш. 24 май гутласе арня – кыдалаш школым тунем пытарыше-влакын «абитуриент балым» эртарыме жапышт.

2007 ий 1 январьыште Болгарий Европысо ушемыш пурымек, кириллице тудын кумшо официальный азбукыжо лийын.

Российыште

Моравийысе миссийыштлан тӱжем ий теммым палемдыме дене кылден, Российысе Святейший Синод преподобный Кирилл ден Мефодий лӱмеш пайремым кажне ийын 11 майыште эртараш тӱҥалаш палемден.

1985 ийыште СССР-ыште, Мефодийын колымыжлан 1100 идалыкым палемдыме ийын, 24 май «славян тӱвыра ден возыктыш» кече семын увертаралтын[1]. Александр Крутовын мутшо почеш, «Тудо 1986 ий 24 майыште Мурманскыште — элысе эн йӱдвел олаште — палемдалташ тӱҥалын. Ойым ыштышышт верысе писатель Виталий Маслов ден тудын Москосо коллегыже-влак Владимир Крупинын, Юрий Кузнецовын, Владимир Личутинын да икмыняр молын вуйлатыме чолга еҥ тӱшка лийын. Варажым пайрем рӱдӧ Вологда, Великий Новгород, Киев, Минск, Смоленск, Владимир, Белгород, Кострома олалашке да моло вереат куснен… Участник-влак коклаште шкешотан чыла гаяк руш писатель-«мландызе»-влак, да эн ондак Василий Белов ден Валентин Распутин лийыныт»[2].

1991 ий 30 январьыште РСФСР Кӱшыл Каҥаш Президиум «Славян тӱвыра ден возыктышым» ий еда эртарыме нерген пунчалым луктын. Пайремын рӱдолашкыже кажне ийынжат Российысе иктаж-могай илымвер савырнен, 1989 ден 1990 ийын веле Киев ден Минск рӱдола лийыныт[3]. 1986 ийыште Мурманскыште «Баренц теҥызын кечыже-влак» йӱлаш пурышо сылнымут вашлиймаш кышкареш эртаралтше икымше пайремыште тыгай писатель-влак лийыныт: В. С. Маслов, В. Смирнов, В. Тимофеев, О. Воронова, Б. Орлов, Н. Колычёв, И. Козлов, В. Сорокажердьев, В. Санги, В. Крупин, Ю. Кузнецов, В. Устинов, Ю. Медведев, С. Шуртаков, В. Личутин, В. Бондаренко, И. Меркурьев, В. Шапошников, Г. Юшков, В. Шириков[4].

  • Новосибирскыште славян тӱвыра ден возыктыш кечын Ыресым кучен кайымаш (2009 ий).

    Новосибирскыште славян тӱвыра ден возыктыш кечын Ыресым кучен кайымаш (2009 ий).

  • Памятный крест Кириллу и Мефодию (Саратов), лицевая сторона.JPG

    Шнуй Кирилл ден Мефодийлан Вуйым савыме ырес (Саратов) 2006 ий 24 майыште почылтын.

  • Саратов Памятник Кириллу и Мефодию 1.JPG

    Шнуй Кирилл ден Мефодийлан Саратовышто чапкӱ. 2009 ий 23 майыште почылтын.

  • Kolomna KiM.jpg

    Коломнышто 2007 ийыште эртаралтше пайремын эмблемыже.

  • 2015 ийыште Москваште Йошкар площадьыште эртаралтше концерт.

    2015 ийыште Москваште Йошкар площадьыште эртаралтше концерт.

Пайремым эртарыме рӱдӧ вер-влак

Славян возыктыш да тӱвыра кечым Малайя университетыште (Малайзий) эртарымаш, 2012 ий 24 май.
1986 ий — Мурманскыште «Возыктыш пайрем» лӱм дене икымше пайрем эртаралтын.
1987 ий — Вологда.
Великий Новгород.
1989 ий — Киев.
1990 ий — Минск.
1991 ий — Смоленск.
1992 ий — Москва.
1993 ий — Москва.
Владимир.
1995 ий — Белгород.
1996 ий — Кострома.
1997 ий — Орёл.
1998 ий — Ярославль.
1999 ий — Псков[5].
2000 ий — Рязань.
2001 ий — Калуга.
2002 ий — Новосибирск[6].
2003 ий — Воронеж[7].
2004 ий — Самара[8].
2005 ий — Ростов-на-Дону, Новочеркасск[9].
2006 ий — Ханты-Мансийск[10].
Коломна[11].
2008 ий — Тверь[3].
2009 ий — Саратов.
2010 ий гыч тӱҥ пайрем Москошто эртаралтеш[12].

Чехий ден Словакийыште

Шнуй апостол-влак дене тӧр улшо изак-шоляк Кирилл ден Мефодийын кечыже (славян возыктыш пайрем) (словакла Sviatok svätého Cyrila a svätého Metoda, чехла Den slovanských věrozvěstů Cyrila a Metoděje) Чехийыште 5 июльышто палемдалтеш, да тыгак Шнуй-влакын Кугу Моравийыш толмышт кечын — Словакийыште. Чехийыште тиде ик кугыжаныш да черке пайрем гына. Тиде кечын черкылаште юмылан кумалмаш пайрем семын эрта.

Йӱдвел Македонийыште

Йӱдвел Македонийыште пайрем официально Чыла славян сотемдарче ден туныктышо-влакын кечышт (македонла Ден на сесловенските просветители и учители) але Солунысо шнуй изак-шоляк Кирилл ден Мефодийын (македонла Ден на Светите браќа на Солун, Свети Кирил и Методиј) кечышт маналтеш. Йӱлашке пурымо семын тудо премьер-министрын Йӱдвел Македонийын гражданже-влакым саламлымашыж дене тӱҥалеш.

Тӱҥ пайрем Охридыште эртаралтеш: тыге, Охрид общинысе кыдалаш школлаште тунемше-влак коклаште Ванчо Питошеский лӱмеш кыдалаш школышто эрдене мини-футбол дене турнир лиеш. Чыла славян сотемдарче-влакын кечышт толмо лӱмеш тӱҥ пайрем оласе паркыште Шнуй Кирилл ден Мефодийлан чапкӱ воктене погына, тудым муниципал кучем чумыра. Пайремыште эртакак туныктымо пашан да тӱвыран пашаеҥышт, студент-влак, мер организаций ден политик партий-влакын еҥышт лийыт, нуно памятник воктек пеледышым пыштат[13].

Приднестровьеште / Молдавийыште

Славян возыктыш да тӱвыра кече-влаклан пӧлеклалтше икымше кечыжын конвертше.

Ий еда 24 майын Приднестровьеште Молдавий Республикыште Славян возыктыш да тӱвыра кече-влак палемдалтыт (молдовала Зилеле скриерии ши културии славе, укр. Дні слов'янської писемності і культури), 1994 ий гыч нуно кугыжаныш пайрем лийыныт[14]. Солунысо чапланыше изак-шоляклан пӧлеклалтше икымше пайрем 1990 ийыште оласе рӱдӧ книгагудо воктенысе скверыште эртаралтын[15].

Кок шнуйын — Кирилл ден Мефодийын — лӱмыштым Т. Г. Шевченко лӱмеш Приднестровский кугыжаныш университетын Тӱвыра-сотемдарыше рӱдержылан[15] да тыгак Днестровск оласе черкылан пуымо.

1999 ийыште «Приднестровьен маркыже» ГУП славян возыктыш да тӱвыралан пӧлеклалтше почто маркым луктын.

2011 ийын 13 гыч 25 май марте Приднестровьеште Славян возыктыш ден тӱвырам пайремлымылан пӧлеклалтше мероприятий-влак эртаралтыныт. Тиде кечын тематикан ончер, концерт ден каныме программе-влак, собор ден черкылаште литургий, лекций ден сылнымут лудмаш лийыныт, театрлаште спектакль-влак ончыкталтыныт, тӱвыра да туныктымо тӧнежлаште шанче-практик конференций-влак эртеныт[16].

2013 ийыште Днестрысе храмын ончыл могырыштыжо шнуй апостол-влак дене тӧр улшо Кирилл ден Мефодийын славян азбукым ыштымыштлан 1150 ий темме лӱмеш шарныктыш плитам шогалтыме да святитлыме[17].

Тыгак ончо

  • Кирилл-Мефодий лудмаш

Кылвер-влак

Палемдымаш

  1. ↑ 24 мая в Москве пройдут праздничные мероприятия, посвященные Дню славянской письменности и культуры, 2013-05-20, <https://web.archive.org/web/20140715134237/http://mosday.ru/news/item.php?177865>. Проверено 29 ага 2013.. 
  2. ↑ «Либеральная идеология требует безусловного демонтажа» / Православие.Ru. Дата обращения: 29 сӱрем 2018. Архивировано 29 сӱрем 2018 года.
  3. ↑ 3,0 3,1 Новости KM.RU. Россия чествует Кирилла и Мефодия (недоступная ссылка)
  4. ↑ День Славянской Письменности И Культуры — Лексикон Кс. Дата обращения: 24 пеледыш 2022. Архивировано 5 вӱдшор 2022 года.
  5. ↑ МОСКОВСКИЕ ЕПАРХИАЛЬНЫЕ ВЕДОМОСТИ № 3-4 2005 г Архивная копия от 14 вӱдшор 2009 на Wayback Machine
  6. ↑ Имидж 3. Дата обращения: 12 сорла 2006. Архивировано 10 ӱярня 2007 года.
  7. ↑ 23-24 мая — Дни славянской письменности и культуры. К духовным истокам — Воронеж — Правда. Ру. Дата обращения: 12 сорла 2006. Архивировано 11 ӱярня 2007 года.
  8. ↑ День славянской культуры и письменности 2004 Архивная копия от 27 пеледыш 2006 на Wayback Machine
  9. ↑ День славянской письменности и культуры. Прямая трансляция из Новочеркасска
  10. ↑ Столицей Дня славянской письменности и культуры станет Ханты-Мансийск — Фабрика грез — Правда. Ру. Дата обращения: 12 сорла 2006. Архивировано 2 пургыж 2011 года.
  11. ↑ REGIONS.RU — новости Федерации | Коломна станет центром Дней славянской письменности и культуры. Дата обращения: 12 сорла 2006. Архивировано 11 ӱярня 2007 года.
  12. ↑ Дни славянской письменности обоснуются в Москве Архивная копия от 13 ӱярня 2009 на Wayback Machine. Лента. Ру
  13. ↑ ОХРИД СЕ ПОКЛОНИ ПРЕД СВЕТИКЛИМЕНТОВИТЕ УЧИТЕЛИ Архивная копия от 6 ӱярня 2016 на Wayback Machine
  14. ↑ О РЕСПУБЛИКАНСКИХ ДНЯХ КУЛЬТУРЫ И ИСКУССТВА (25 пургыж 1994). Дата обращения: 29 ага 2013. Архивировано 29 ага 2013 года.
  15. ↑ 15,0 15,1 В ПРИДНЕСТРОВЬЕ ПРОХОДЯТ ДНИ СЛАВЯНСКОЙ КУЛЬТУРЫ И ПИСЬМЕННОСТИ, <https://web.archive.org/web/20160325133440/http://www.olvia.idknet.com/ol153-05-11.htm>. Проверено 29 ага 2013.. 
  16. ↑ Александр Комаров (2011-04-27), Дни Славянской письменности в Приднестровье будут отмечать почти две недели, <https://web.archive.org/web/20130524024019/http://www.nr2.ru/pmr/329725.html>. Проверено 29 ага 2013.. 
  17. ↑ В Днестровске стартовали Дни славянской письменности, 2013-05-24, <https://web.archive.org/web/20140418032635/http://novostipmr.com/ru/news/13-05-24/v-dnestrovske-startovali-dni-slavyanskoy-pismennosti>. Проверено 29 ага 2013.. 
"https://mhr.ruwiki.ru/w/index.php?title=Славян_возыктышын_да_тӱвыран_кечыже&oldid=367412" гыч налме