Пограничникын кечыже
| Пограничникын кечыже | |
|---|---|
 Дмитровградыште чыла тукым пограничниклан чапкӱ | |
| Ышталтын |
Ий еда пограничникын кечыжым палемдыме шотышто СССР министр-влак Каҥашын 15.05.1958 деч пунчалже Россий Федераций Президентын 23.05.1994 деч "Пограничникын кечыжым пеҥгыдемдыме нерген" 1011 №-ан кӱштыкшӧ |
| Палемдат | Российыште |
| Кече | 28 ага |
| Пайремлымаш | ий еда |
| Кылдалтын | Россий ФСБ погран службо дене |
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | |
Пограничникын кечыже — СССР КГБ-ын чекым аралыше войскан шке составше да Россий Федераций ФСБ-ын погран службыжын профессионал пайремже.
Ий еда 28 майыште палемдалтеш. Тиде йӱла кызытат СНГ-ын южо элыштыже аралалт кодын[1].
Пограничникын кечыже каныш кечылан огеш шотлалт, туге гынат эл мучко пайремле мероприятий-влак эртаралтыт[2].
Историй
Совнаркомын декретше ден келшышын, 1918 ий 28 май гыч РСФСР-ын чекшым оролаш тӱҥалме. Изиш ондакрак, 1918 ий 30 мартыште, РСФСР финанс нарком пелен Чекым оролышо тӱҥ управлений службым почмо. Управленийыш Россий империйын чекым оролышо ондаксе посна корпус управленийжын офицерже-влак тӱрыснек манме гаяк кусненыт, ондак нуно Россий империйын чекшым ороленыт. Реввоенсовет Республикын (РВСР) кӱштыкшӧ дене келшышын, 1919 ий 1 февраль, Республикын чекым оролышо управлений РСФСР-ын чек войскашкыже савырнен. 1920 ий 24 ноябрь гыч чекым оролышо-влакым угыч РСФСР СНК пелен ВЧК-ан лӱмын ыштыме пӧлкашкыже пуртат. 1922 ий 27 сентябрьыште РСФСР НКВД ГПУ-ын войскалаштыже Чек шотышто посна корпусым (ОПК) чумырат (1923 ий 15 ноябрь деч вара — СССР СНК пелен ОГПУ войска). 1934 ий июль гыч чекым оролышо войска тӱшкам СССР НКВД-ын чекым да элгӧргым оролышо Тӱҥ виктемже вуйлатен. 1937 ий гыч угыч «чек войска» терминым кучылташ тӱҥалыныт. Чек войска-влакым СССР НКВД-ын чек да элгӧргӧ войска-влакын Тӱҥ управленийже вуйлатен. 1957 ий 28 мартыште чек войска-влак СССР р министр-влак Совет пелен Кугыжаныш лӱдыкшыдымылык комитетын составышкыже пуреныт (КГБ СМ СССР). тыге СССР КГБ-ын чек войска-влакын Тӱҥ виктемже ышталтын. 1978 ий 5 июльышто СССР СМ КГБ-же — шке кугыжаныш комитетышкыже (СССР-ын) кусналтын. 1992 ий 12 июньышто Россий Федерацийын лӱдыкшыдымылык министерствыжын кышкарыште чек войскам ыштыме. Ты кышкарын правопреемникше Россий федерацийын федерал чек службыжо (РОССИЙ ФПС) лийын, тиде Россий президентын 1993 ий 30 декабрьысе кӱштыкшылан келшышын ышталтын. 2003 ий 1 июльышто Россий ФПС Россий Федерацийын ФСБ кышкарышкыже куснен да «Россий Федерацийысе лӱдыкшыдымылык Федерал службын чек службыжо» маналташ тӱҥалын.
«Пограничникын кечыже» 1958 ий гыч тӱҥалын 28 майыште пайремлалтеш. Профессионал пайремым пайремлымаш СССР министр-влак Каҥашын пунчалышт дене келшышын шочын. Кызытсе жапыште пайремлымаш чекым оролышо-влакын сай пашаштым ончыктымо, нунын элым аралаш ямде улмо куатыштым моктымо, тыгак офицер, прапорщик, мичман, сержант, старшина, рядовой салтак да матрос-влакын патырлык шӱлышыштым аралымашке, Россий Федерацийын кугыжаныш чекшым мланде ӱмбалне да теҥызыште аралыме шотышто службым шуктышо сарзе шӱлышым нӧлтымашке виктаралтын.
Кызыт Пограничникын кечыже Россий Президентын 1994 ий 23 майысе кӱштыкшӧ дене келшышын палемдалтеш[3] да «Российын историй йӱлажым да тудын чек войскажым уэмден толмо шонымаш дене эртаралтеш».
Ожнысо тошто йӱла почеш, 28 майыште, Пограничникын кечыж годым, чекым аралыше-влак калык ончылно шке моштымашыштым ончыктат, тидын годым элым аралымаште шке моштымашыштым нӧлтат, Тыгак шочмо элын чекшым аралаш кажне татыште, кеч-могай пӱртӱс зияныштат, кеч-могай игечыштат ямде улмышт нерген ойлат. Ондак чекым оролышо, кызыт запасыште улшо военнослужащий ден служащий-влак шке йӱлашт почеш уремлаште пайремлын таҥ тошкалын эртат, илем-влакын тӱҥ уремлаштышт улшо сарзе чапкӱ деке пеледыш аршашым пыштат. Пеледышым Палыдыме салтакын шӱгарже декат кондат, тыге нуно патыр да куатле шӱм-чонан Ачамландым аралыше салтакым пагален шарнат, самырык тукымым патырлык шӱлышеш куштымаште тыршат.
Пограничникын кечыже ондак СССР-ыш пурышо эллаште
Ондак ССР Союзышто шогышо эл-влак эрыкан лиймышт деч варат тиде пайремым арален коденыт да таче мартеат ты йӱлам аралат, тидын годым нуно ты пайремыш шке наций ойыртемыштым ешареныт. Тыге Белоруссийыште, Киргизийыште, Таджикистаныште пограничник кече Россий Федерацийысе семынак 28 май кечын палемдалтеш.
Украиныште Пограничникын кечыжым 2018 ий гыч тӱҥалын 30 апрельыште палемдат. 2018 ий марте Пограничникын кечыже тушто 28 майыште палемдалтын.
Туркменистаныште Пограничникын кечыже 11 августышто палемдалтеш. Тиде кечын 1992 ийыште Туркменистан кугыжанышын чек службыжо ышталтын[4].
Казахстаныште Пограничникын кечыжым 18 августышто палемдат. Тиде кечын 1992 ийыште Казахстан Республикын чек войскашт ышталтын.
Узбекистаныште Пограничник кечым 24 мартыште палемдат, тушто ты кечын 1992 ийыште Узбекистан республикысе чек войскан подразделенийже-влак ышталтыныт[5].
Латвийыште Пограничник кечым 2015 ий гыч тӱҥалын 7 ноябрьыште палемдат.
Молдавийыште Пограничникын Кечыже 1995 ий гыч тӱҥалын 10 июньышто палемдалтеш.
Азербайджаныште Пограничникын Кечыже 18 августышто палемдалтеш, молан манаш гын, лачак ты кечын 1919 ийыште Азербайджан Демократий Республикын парламентше «Азербайджан Республикын кугыжаныш чекшым аралыме нерген» кӱштыкым луктын да Азербайджан республикысе чек таможньо орол службым ыштыме нерген тӧртыкым пеҥгыдемден. Законын 8 лончан улшо I-ше главаштыже каласыме: «Азербайджанын чекшым закон деч посна торгайымаш да контрабанде дене кучедалашлан Азербайджанын чыла чек мучкыжо 99 пограничник постым почаш, тушто 992 пограничникым вераҥдаш. 2000 ийыште Азербайджанын президентше Гейдар Алиев 18 август кечым Пограничник-влакын профессионал пайремышт семын увертарен[6].
Палемдымаш
- ↑ История празднования дня пограничника
- ↑ День пограничника в России, 2025-04-14, <https://ria.ru/20250414/pogranichnik-1948566959.html>. Проверено 15 ага 2025.
- ↑ Указ Президента РФ от 23.05.1994 № 1011 «Об установлении Дня пограничника»
- ↑ День пограничника в Туркменистане
- ↑ Инара Мурниеце. Grozījumi likumā "Par svētku, atceres un atzīmējamām dienām" (латыш.). Сейм Латви (22 шыжа 2015). Дата обращения: 16 пургыж 2016.
- ↑ Пограничным войскам Азербайджана исполняется 91 год
Литератур
- Надарин Э. С. Исторические аспекты зарождения пограничной службы в Российской Федерации // Законность и правопорядок в современном обществе. — 2013. — № 13.
- Терентьев Евгений Михайлович. Деятельность государственных органов по усилению охраны государственной границы СССР в 1924-1928 гг // Армия и общество. — 2007. — № 4.
Кылвер-влак
- День пограничника в 2024 году: история и традиции праздника
- Перечень рекомендуемых кандидатам на службу (работу) в органы безопасности видеоматериалов и литературы о деятельности отечественных спецслужб
Статья, посвящённая празднику, на сайте Президентской библиотеки