Марий Тиште кече
| Марий Тиште кече | |
|---|---|
 | |
| Официал | Марий Тиште кече |
| Кече | 10 теле |
| Кылдалтын | марла икымше книган лекмыже дене |
Марий Тиште кече — йылме дене кылдылтше марий пайрем. 1775-ше ийыште Рушэл шанче академий Петербургышто «Сочинения принадлежащие к грамматике черемисского языка» лӱман книгам савыктен лукмо дене кылдалтын. Тиде книга марий тиштын тӱҥалтышыжлан шотлалтеш. Тушко чылаже тӱжем наре шомакан мутым пуртеныт. Марий Элыште Тиште кече 90-ше ийла гыч пайремлалтеш, а 1998 ий гыч ты пайремым кугыжаныш кӱкшытышкö нӧлталыныт.
Пайремын шарлыме кумдыкшо
Марий Тиште кече уло марий калыкын пайремже семын Марий Элыште да тыгак марий калыкын тӱшкан илыме ӧрдыж кундемлаштыштат пайремлалтеш.
Эртарыме жап
1990 ий гыч Марий Тиште кече кажне ийын теле тылзын 10-шо кечынже пайремлалтеш.
2009 ийыште Марий Тиште кечым Мер Каҥаш ямдылен. Пайрем Йошкар-Олаште эртен. Кок йодышым рашемденыт: марий юмынйӱла нерген да марий йылман компьютер паша шотышто. Тыгак эше Йыван Кырла лӱмеш кугыжаныш премийым кучыктеныт.
Эртымгорно
Марий-влак Тиште кечым эше 90-ше ийла гыч палемдаш тӱҥалыныт. Тунам марий калык погын тыгай пунчалым луктын:
Марий чоным тарваташ, марий еҥын шке марийлыкшым нӧлталаш, шке тӱвыраже дене, йылмыже дене кугешнен илаш тараташ манын, теле тылзын 10-шо кечыжым Марий Тиште кече семын палемдаш.
1775 ийыште Теле тылзын 10-шо кечынже Санкт-Петербург оласе кевытлашке икымше марий грамматикым «Сочинения, принадлежащие к грамматике черемисского народа» ужалаш луктыныт, садлан тиде кечым пайремлан ыштеныт. Авторжо Озаҥ оласе архиепископ В. Пуцек-Григорьевич лийын, но тудым ямдылаш Озаҥ оласе духовный семинарий пеленсе школын марий тунемшыже-влакат полшеныт.
Кузе лӱм лектын
Тиште — тошто финно-угор шомак; ондакше тудо «шӱдыр» умылымашым ончыктен (таҥастаре фин. tähti — шӱдыр). Вара кумалтыш ушемын палыже лийын (пале — руш. знак, знамя), арам огыл вет знамям кызытат марла тисте манына — тошто ыҥже, пале, тыште раш палдара. Вара тудо ушемын палыжым гына огыл, шкенжымат ончыкташ тӱҥалын. А 20-шо ийлаште тиштын акрет годсо ыҥжым шарналтен, эсогыл йӱкпалымат тиште манаш тӱҥалыныт. Тушечынак эше вес мутым шонен луктыныт: тиштер — алфавит.
А 1990 ийыште, кунам у пайрем нерген мут лектын, тиде акрет годсо шомакым шарналтен, тудлан у шӱлышым пуэныт — тудымат вет ожно уверым пуымо, иктаж-мом шижтараш кӱлмӧ годым кучылтыныт.
Тыгак ончо
Негыз
- И. Г. Иванов. «Марий возыктышын вияҥме корныжо»
- О. А. Калинина «Марий пайрем-влак. Полшык», Йошкар-Ола, 2006