Команмелна

Команмелна
Команмелна
Эл	Россий; Марий Эл Республик;
Кочкыш
Тӱҥ	ложаш[d]; ӱмбал[d];
	Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Команмелна — марий калыкын ложаш кочкышыжо.

Мутын лиймыже (этимологийже)

Ты сий тӱрлӧ ложаш гыч ыштыме икмыняр лончан мелналан шотлалтеш. Лӱмжӧ «коман» да «мелна» — марла мут-влакын ушалтмышт дене лийын.

Мелнан ышталтмыже

Кӱшыл лончылан 150 г шӱльӧ ложаш да 250 г шӧрӱмбалым кучылтыт. Покшел лончылан — 50 г шӱльӧ ложаш, 100 г шӧрӱмбал да 150 г кӱчымторык. Ӱлыл варшлан 300 г шыдаҥ ложашым да 3-4 муным лугат^[1].

Тиде темлымаш пример шотеш улеш. Команмелнам ямдылыме шот-радам тӱрлӧ возымаште тӱрлӧ лийын кертеш. Теве ик савыктышыште тыгае:

Ик стакан уржа але шыдаҥ ложаш, 2 муно, шинчал там шот дене (1-ше лончылан). 2 кугу совла шӱльӧ ложашлан але манке шӱрашлан 2/3 стакан шӧр але кӱчымыторык, пел стакан шӧрӱмбал (кокымшо лончылан). 2 стакан шӱльӧ шӱраш але шурно пырче, 1 стакан шӧрӱмбал^[2].

— Э. Меджитова. Марийская кухня. 1990

Вес савыктышыште:

Ик команмелналан (г): икымше лончылан — уржа але шыдаҥ ложаш 29, 4 муно, шинчалым тамлен ончыман. Ком руашын нелытше 46 г. Кокымшо лончылан — шӱльо ложаш але манке шӱраш 5 г, шӧр але кӱчымыторык (кефир) 16 г, шӧрӱмбал — 10 г. Кӱкташ ямдылыме мелнан (полуфабрикатын) нелытше — 30 г. Кумшо лончылан шӱльӧ шӱраш 16 г, шӧрӱмбал — 24, тиде лончын нелытше 38 г^[3].

— Марийские национальные блюда. 1980

Ямдылымаш

Икымше лончылан уржа ложаш, кӱчымӧ муно да шинчал дене лугымо, шере нӧнчыкым нӧштылаш кӱлеш. Нӧнчыкым 1,5-2 мм вичкыжын, салма лопкытын шараш, шокшо, ӱян салмаш пыштен, коҥга тул ончылно изиш кошташ. Комлан изиш чурий пурымеке (когар сыным налмеке), тудын ӱмбаке кокымшо лончым пыштат, тиде лончылан шӱльӧ ложашым шӧреш, кӱымыторыкеш але шӧрӱмбалеш лугымо. Кокымшо лончо шӧрӱмбалеш ложашым лугатыме семын нугыдо лийшаш. Кокымшо лончым велымеке, угыч коҥга тул ончыко салмам шындат. Мелна тул шокшеш чевергымеке, кумшо лончым пыштен шарат.

Кумшо лончылан шӱльӧ шӱрашым 8–10 шагат наре шӧрӱмбалште але пелтыме ӱйыштӧ шулыктарат. Немыр гае вартышым кокымшо лончо ӱмбаке шарат да уэш коҥгаште йошкаргымешкыже кӱктен луктыт^[2].

Команмелна дене сийлымаш

Кочмо деч ончыч коҥга тул ончылно салмаште кӱктат. Мелна — марий юмыйӱлаште кумалме йӱлам шуктымо годым ик эн кӱлешан кочкыш. Команмелнам шергакан уна толмо годым, калыкле сӱанлан да моткоч чимарий Ӱярня годым ямдылат^[4].

Кӱэшт лукмо деч вара мелнам теркеш пыштен пелтыме але шӱшмӧ (сливочное) ӱй дене йыгалтат, тудын ӱмбаке кокмшо мелнам пыштат угыч ӱй дене йыгалтат.

Шокшо мелнам тичмашнек але осылан пӱчкеден темлаш лиеш. Команмелна кум лончо дене ышталтеш, но кум лончыжо 6-7 мм деч кӱжгӧ лийшаш огыл, мелна чурийлыкше (тӱсшӧ) нарынче-йошкарге лийшаш^[2].

Команмелна

Тӱвыраште да сылнымутышто

Марий писатель-влак шке произведенийлаштышт чӱчкыдын марий калык кочкышым кучылтыт. Марий литературын классикше-влак кокла гыч иктыже М. Шкетан 1935 ийыште мыскара сынан «Команмелна» ойлымашым возен. Тудо тыгай мелнам йӧратыше-влакым койдара:

Кӧ эн ондак команмелнам шонен луктын — пален налаш нигузеат ок лий. Очыни, пеш ожно илем озан коя куваже шонен луктын. Очыни, поян улмаш. Илемыштыже тарзе ден йорло-влак нунылан пашам ыштеныт, а шкешт нуно логарыштлан да монь толашен киеныт. Кугызаже, очыни, мӱйым нӧштылын, пӱрым шолтен, а куваже, очыни, мелнам да тӱрлӧ когыльым ыштылкален. Теве тыгай жап годым, очыни, команмелнат шочын.
Мутат уке, команмелна — поян чес. Кок тӱрлӧ ложаш, шӧрӱмбал, торык, ӱй кӱлеш. Йорлын ушкалжат уке лийын, садлан тудо команмелнам шонен луктын огыл, тудым вурсаш ок логал.

Интервотышто Марий Эл Республикын калык поэтше Геннадий Сабанцевын лудмо «Команмелна» аудиокнигам кеч-кӧ лудын кертеш^[5].

Марий рэпер ШЫП ЛИЙ ден актрисе Качери Бавай «Коман мелна» трекым луктыныт – муро лӱм «Коман» да англ. Come on мурын текстыштыже моштен кучылташлан 2011 ий деч ончычсо орфографий почеш посна возымо^[6].

Палемдымаш

↑ Зорина З. Г., Крылова Г. С., Якимова Э. С. Марийский язык для всех.- Ч. 1.- Йошкар-Ола, 1990.- С. 113
↑ ¹ ² ³ Э. Меджитова. Марийская кухня. Авт. текста Т. Партионова; Фотосъемка А. Щербинского, Э. Меджитовой. — Йошкар-Ола : Марийское кн. изд-во, 1990.
↑ Марийские национальные блюда. Издание четвертое, дополненное. С. Г. Ершов, С. Н. Николаев, В. А. Панкратова, А. А. Петухова. Марийское книжное издательство. Йошкар-Ола. 1980 г.
↑ Марийская национальная кухня
↑ Аудиокнига «Команмелна»
↑ Коман мелна. ШЫП ЛИЙ, Качери Бавай

Литератур

Пища и утварь // Марийцы. Историко-этнографические очерки. — Йошкар-Ола: МарНИИЯЛИ, 2005. — С. 108—117. — 336 с. — 2000 экз. — ISBN 5-94950-027-X.
Юадаров К. Марийская крестьянская кухня.— Йошкар-Ола, 2009.— С. 7

Кылвер-влак

Приготовление марийских блинов.

[1] Зорина З. Г., Крылова Г. С., Якимова Э. С. Марийский язык для всех.- Ч. 1.- Йошкар-Ола, 1990.- С. 113

[medzhitova-2] ¹ ² ³ Э. Меджитова. Марийская кухня. Авт. текста Т. Партионова; Фотосъемка А. Щербинского, Э. Меджитовой. — Йошкар-Ола : Марийское кн. изд-во, 1990.

[3] Марийские национальные блюда. Издание четвертое, дополненное. С. Г. Ершов, С. Н. Николаев, В. А. Панкратова, А. А. Петухова. Марийское книжное издательство. Йошкар-Ола. 1980 г.

[4] Марийская национальная кухня

[5] Аудиокнига «Команмелна»

[6] Коман мелна. ШЫП ЛИЙ, Качери Бавай

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]