Еш, йӧратымаш да ӱшанле улмо кече

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал

Б. Н. Ельцин лӱмеш книгагудын материалже

Library.png
Тиде статьяште Б. Н. Ельцин лӱмеш Президент книгагудын фондшо гыч материалым кучылтмо
Материал деке
Learning.svg

Б. Н. Ельцин лӱмеш книгагудын материалже

Arrow-Right.png
Library.png
Тиде статьяште Б. Н. Ельцин лӱмеш Президент книгагудын фондшо гыч материалым кучылтмо
Материал деке
Еш, йӧратымаш да ӱшанле улмо кече
Вис-вис — пайремын символжо
Вис-вис — пайремын символжо
Тӱрлылык Совет
Официал 2022 ий 28 июньышто
Ышталтын 2008
Палемдат Российыште
Кече 8 сӱрем
Пайремлымаш сӱан, фестиваль, концерт-влак эртаралтыт
Кылдалтын Петр ден и Феврониян кечышт дене
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Еш, йӧратымаш да ӱшанле улмо кече — ий еда 8 июльышто палемдыме Российысе пайрем, шнуй Петр князь ден Феврония пелашыжым шарныме православий кече дене кылдалтын. Российыште президентын 2022 ий 28 июньысо кӱштыкшӧ дене официальнын пеҥгыдемдыме пайрем[1].

Историй

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Пётр ден Февронийым сӱретлыман покров — Фёдор кугыжа да Ирина кугыжаватын Шочынава-Рошто соборлан пӧлекышт. Кугыжан мастаргудышто 1593 ийыште ыштыме

1990 ийлаште Муромышто (Владимир кундем), совет секуляризацийын жапше пытымек, 1228 ий 8 июльышто колышо Пӧтырын да Февронийын православий шнуйыштын лӱмыштым шарналтеныт. 2000 ийла тӱҥалтыште Муромын мэрже Валентина Качеван Пӧтыр ден Февронийын кечышт вашеш икымше гана олан кечыжым палемдаш келшен. Светский пайремым вончыктарыме пашам градоначальник олан историй тӱсшым арален кодымо дене умылтарен: пайрем кече вашеш муром черкым реставрироватлыме пашам мучашлалтын улмаш. Моло ийлаште верысе администраций Пӧтыр ден Февроний кечым Шнуй Валентинын кечыж олмеш чапландарен шыҥдараш тӧчен, но шке семын тӧчымышт лектышым пуэн огыл[2][3].

2006 ийыште муромъеҥ-влак оласе кучемын темлымыж почеш «Российысе мужырын йӧратымашыже да еш пиал (Муромысо Пӧтыр ден Февронийым шарныме лӱмеш)» серышан кагазеш 15–20 тӱжем кидпалым погеныт, тушто 8 июльым пӱтынь российысе ешын нравше ден чон поянлыкше шотышто пайрем семын увертараш темленыт. 2008 ий 18 январьысе Крещений вашеш Шотлышо палатын вуйжо, Муромын сулло гражданинже, Спасо-Преображен монастырьысе попечитель каҥашым вуйлатыше Сергей Степашин, монастырьын настоятельже игумен Кирилл (Епифанов), моло мер да кучем пашаеҥ-влак пайремым увертарыме нерген коммюникеш кидым пыштеныт. Тиде темлымашым кундемласе вуйлатыше,мер пашаеҥ-влак, Кугыжаныш думо, Россий Федерацийын да Руш православий черкын еҥже-влак сайлан шотленыт[4][5][6].

Пӱтынь российысе «Еш, йӧратымаш да ӱшанле улмо кече» лӱмым налше пайрем, икымше гана 2008 ий 8 июльышто эртен. Тудым кумшо Россий Президентын пелашыже Светлана Медведеван, вуйлатыме Социал-культур инициативын фондшо эртарен[6]. Умбакыже пайрем ий еда палемдалташ тӱҥалын. Пайремым войзымылан «Йошкар квадрат» компаний мутым куча, телеэфирыш «Икымше канал» луктеш[7].

Пайремлымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
L'Âme Stram Gram - panoramio.jpg

Еш, йӧратымаш да ӱшанле улмо кече Российыште да моло элыштат — Болгарийыште, Белоруссийыште, Азербайджаныште, Украиныште, Великобританийыште, Францийыште палемдалтыт[8]. Тӱҥ пайрем йӱла почеш Мурымышто 8 июльышто але пайрем деч ончычсо каныш кечылаште эрта. Олаште концерт-влак эртат, торгайыме да кидмастар-влакын ярмиҥгашт эртат, йоча-влаклан модыш кумдык почылтеш, а пайрем кас кугу концерт да пайрем фейерверк дене мучашлалтеш[6]. Светлана Медведева кажне ий гаяк Муромысо пайремыш толеш, южгунам пелашыж дене пырля лийыт[9].

2016 ийысе пайрем деч ончыч ЛДПР партий деч Кугыжаныш Думысо депутат-влак Ярослав Нилов ден Алексей Диденко 8 июльым каныш кечыш савырыме нерген тӧртыкым каҥашаш луктыныт. Думын профиль комитетше тыге иктешлен: ешартыш каныш кечым пуртымаш паша жапын фондшым иземда да ты ошкыл производствылан да бюджет роскотлан удам конда, идалык эртымек, ты тӧртык проект икымше лудмаш гычак кораҥдалтын[10][11].

Илыш-йӱла[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Еш, йӧратымаш да ӱшанле улмо кечын тамгаже — висвис. Пайрем кечын вис-вис вуйшӱдышым пидыт, вис-вис аршашым да «февронькым» — вис-вис сӱретан открыткым да моло тамгам ваш пӧлеклат. Ты кечын мужыраҥмаш йӱла кумдан шарлен: Тидлан кӧра ятыр ЗАГС шке паша кечыштым кумдаҥдат да мужыр-влакым ты кечын огыт ойыро. Поснак кугу йодмаш дене Муромысо ЗАГС-влак пайдаланат, тыш моло ола ден йот элласе еҥ-влак йодмашым пуат[12]. Ты жапыштак Руш православий черке тиде йӱлам пешыжак ок саламле, молан манаш гын, черке кечышот почеш тиде кече Петро пӱтыш пура, а пӱтӧ годым мужыраҥме йӱла ышталтшаш огыл. Мужыраҥме шотышто альтнатив семын черке Пӧтырын да Февронийын капкуатым мумо кечым, 13 сентябрьым, темла.

Награде[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

«Йӧратымаш да ӱшан верч» наградын реверсше да удостоверений

8 июльысо пайремын тӱҥ ужашыже — «Йӧратымаш да ӱшан» медальым кучыктымаш, тудым Россий Федерацийыште Еш, йӧратымаш да ӱшан кечым эртарыше комитет тӧнежлен. Наградыште висвисым сӱретлыме, аверс Пӧтыр ден Февронийын сыныт да «Еш йӧратымаш да ӱшан верч» ӱжыкмут дене сӧрастарыме. Награде 25 ий утла пырля илыше мужыр-влаклан пуалтеш, «калык коклаште пеҥгыде еш семын чапланыше» да «мер калыклан чапле шочшым ончен-куштышо» суапландаралтыт. Суапландарышаш еш-влакым муниципал кучем темла, а кучыктымо йӱла регионысо да федерал кӱкшытыштӧ эрта. Медаль деч посна лауреат-влак верысе кучем деч, «еш» тематике дене келшен толшо шергакан пӧлекым налыт[6][4][8][13][14].

Критике

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Ик гана веле огыл палемдалтын: Еш, йӧратымаш да ӱшан кече уло тӱня мучко шарлыше, тыгак юмын кыл дене улшо Валентин кечым алмашташ шонымаш гычын шочын, вет ты пайрем мемнан деке йот вел гыч толын да руш тӱвыраланат йот улеш[15][16]. Шнуй Пӧтырын Да Февронийын историйыштат клерикал мер калык могырым, тыгак свет обществе могырым вурсалтын: шнуй-влакын илыме канон преданийым шуктыдымылан, тыгак легендысе мораль да этике ойыртеман сӱретым темлымылан (ӧкымлен мужыраҥмаш, йочадымылык да т.д.)[17][16][18]. Шымлыше-влак пайремын «шонен лукмо йӱла» семын умылтареныт[19]. Пайремын кумдан авалтыше официал полышыжо уло гынат, тудо Российыште кумдан палыме да калыкым иктеш ушен ман пеҥгыдемден ойлаш ок лий[20][21].

Православий тӱшкаште тыгак пайрем ваштареш шогышо-влак улыт. Филолог А.А. Данилова нунын логикыштым тыге сӱретлен коден: «Икымше <…> кузе ойлат, Феврония Петрым ӧкымлен марийыш савырен, да эше шкежак эн ончыч марлан лекташ йодын, тиде тыланда ача-ава путлымо огыл, черкеш огыл икте-весым ужыныт, тыгак пыркенчык йымакат. Кокымшыжо, нунын йочашт уке ыле, тыге чучеш: ну йоча деч посна могай православий еш? Ну, тугакшат, нуным пӱтӧ годым шарнат, пӱтӧ дене мужыраҥаш ок лий, могай тыште еш пайрем? Налышт ыле Кирилл ден Мария Радонежскиймытым — нунын чылажат шот дене: шуко шочшан, пӱтӧ дене огыт шарне, чон ден чон иленыт»[17].

Памятникым шындымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Еш, йӧратымаш да ӱшан кече Российын ятыр олалаштыже Пётр ден Февронийлан чапкӱм шогалташ таратен. 2016 ий марте 60 наре чапкӱм шогалтыме, тидыже нуным XXI курымысо Российыште эн кумдан палыме да элыште православий святой-влакын тиражироватлыме эн кугу геройышкышт савырен. Пелыже «еш йыр» тӱшка калыкле программе кышкарыштыже шогалтыме, пелыже верысе кучем — влакын темлымышт почеш. Программын кышкарыштыже чапкӱ-влакын кугу ужашыжым Суриков институтын выпускникше скульптор Константин Чернявскийын вич композицийже негызеш ямдылыме. Чернявскийын мутшо почеш, икымше чапкӱ-влакым ямдылыше программын председательже да «Ростех»-ын генеральный директоржо Сергей Чемезов лийын. Чапкӱм шогалтыше спонсор лияш кундемласе кугу компаний-влак («Лукойл», Смоленскысе АЭС, Курскысо АЭС, Ростовысо АЭС да моло-влак) але верысе амалкалче-влак келшеныт. Программын участникше-влак ойлат: чапкӱ-влак чынак пайдам кондат. Мутлан, чапкӱм шогалтылше проект вуйлатыше Виталий Брутманын ойлымыж почеш, Сочиште чапкӱм шогалтымеке, абортын чотшо палынак шагалемын[22].

Палемдымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  1. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 28.06.2022 № 411 «О Дне семьи, любви и верности»
  2. ↑ 2001 г.: День города Муром будет отмечать 8 июля. Муромский информационно-познавательный портал (25 ага 2001). Дата обращения: 5 сӱрем 2017. Архивировано 8 сӱрем 2018 ий.
  3. ↑ Cъезд древнейших городов России "отменил" день Св. Валентина. Ural.ru (5 сорла 2002). Дата обращения: 5 сӱрем 2017. Архивировано 9 сӱрем 2021 ий.
  4. ↑ 1 2 Ольга Светлова. Приложение 4: Праздник день семьи, любви и верности // Святые покровители брака и семьи Петр и Феврония. — М.: АСТ, 2011. — 192 с. — (Святые вам помогут). — ISBN 978-5-17-074464-0.
  5. ↑ В России может появиться свой День всех влюблённых. РБК (21 шорыкйол 2008). Дата обращения: 5 сӱрем 2017. Архивировано 8 сӱрем 2018 ий.
  6. ↑ 1 2 3 4 День семьи, любви и верности. Досье. ТАСС (7 сӱрем 2015). Дата обращения: 5 сӱрем 2017. Архивировано 12 вӱдшор 2021 ий.
  7. ↑ День семьи, любви и верности (2008-2017). Красный квадрат. Дата обращения: 9 вӱдшор 2019. Архивировано 9 сӱрем 2021 ий.
  8. ↑ 1 2 8 июля - День семьи, любви и верности. ТАСС (6 сӱрем 2012). Дата обращения: 5 сӱрем 2017. Архивировано 22 идым 2020 ий.
  9. ↑ Полина Потапова. Конвейер святых. История самого популярного памятника в России. Republic (4 кылме 2016). Дата обращения: 5 сӱрем 2017. Архивировано 11 кылме 2016 ий.
  10. ↑ День семьи предложили сделать выходным для повышения рождаемости. Lenta.ru (8 сӱрем 2016). Дата обращения: 5 сӱрем 2017. Архивировано 5 шорыкйол 2021 ий.
  11. ↑ День, семьи, любви и верности не сделают выходным. m24.ru (16 пеледыш 2017). Дата обращения: 5 сӱрем 2017.
  12. ↑ День семьи, любви и верности в девятый раз отметят в России. ТАСС (8 сӱрем 2016). Дата обращения: 5 сӱрем 2017. Архивировано 24 пеледыш 2017 ий.
  13. ↑ День семьи, любви и верности в России: история и традиции праздника. РИА Новости (8 сӱрем 2013). Дата обращения: 5 сӱрем 2017. Архивировано 8 сӱрем 2018 ий.
  14. ↑ День семьи, любви и верности в России. РИА Новости (8 сӱрем 2015). Дата обращения: 5 сӱрем 2017. Архивировано 8 сӱрем 2018 ий.
  15. ↑ Петр и Феврония заменят Святого Валентина, 2008-03-27, <http://news.bbc.co.uk/hi/russian/russia/newsid_7316000/7316304.stm>. Проверено 11 сӱрем 2022. 
  16. ↑ 1 2 Валентин vs Петр и Феврония: какой праздник появился раньше и надо ли их вообще отмечать. Мел. Дата обращения: 11 сӱрем 2022.
  17. ↑ 1 2 Необразцовая семья. Православие и мир. Дата обращения: 4 теле 2017. Архивировано 5 теле 2017 ий.
  18. ↑ Петр и Феврония и День семьи, любви и верности: пронатализм и нестабильный гендерный порядок в современной России. cyberleninka.ru. Дата обращения: 11 сӱрем 2022.
  19. ↑ Макашова Анастасия Салиховна. День семьи, любви и верности: символический формат социальной политики // Ярославский педагогический вестник. — 2013. — Т. 1, вып. 2. — С. 249–253. — ISSN 1813-145X.
  20. ↑ Нелюбовь: почему мы не празднуем День семьи, любви и верности. Газета.Ru. Дата обращения: 11 сӱрем 2022.
  21. ↑ Вакурова Н. В., Московкин Л. И. Исследование по итогам экспертного опроса «Отмечаете ли вы Хеллоуин и другие „не наши“ праздники?» // Велес : журнал. — Киев, 2016. — № 11-3 (41). — С. 54—62. — ISSN 5836-4978.
  22. ↑ День семьи, любви и верности​. БУЗ ВО "Сомовский санаторий для детей". Дата обращения: 8 сӱрем 2024.

Кылвер-влак

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
"https://mhr.ruwiki.ru/w/index.php?title=Еш,_йӧратымаш_да_ӱшанле_улмо_кече&oldid=778886" гыч налме