Аламнер
| Орилем | |
| Важынӓнгӹрысе (Изи Шӹндӹр) «Аламнер» орилем | |
|---|---|
| мар. Аламнер | |
 | |
| 56°13′22″ с. ш. 46°40′49″ в. д.GЯO | |
| Эл |
 Россий |
| Республик | Марий Эл |
| Статус |
 Россий калыкын тӱвыра югыпого объектше - федерал кӱкшытан. Рег. № 121640414070006 (ЕГРОКН). Объект № 1210007000 (БД Викигида) |
| Состояний | Археологий шарныктыш |
 |
|
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | |
Аламнер (Важынӓнгӹрысе (Изи Шӹндӹр) «Аламнер» орилем (тошто карман олмо) — федерал ыҥан археологий шарныктыш, Марий Эл Республикын Курыкмарий кундем Важынӓнгӹр ялже деч йӱдвел-эрвел могырыш 600 метр тораште, Аламнер курык ӱмбалне (курык ӱмбал ола) верланен. Калыкын шарнымаштыже да историй кагазлаште аралалт кодшо лӱм-влак: Оролы кырык (орол курык), Чалым олаҥыш, Шӹндӹр курык, Изи Шӹндӹр орилем, Важынӓнгӹр орилем[1]. Шарныктыш Кугу Юл эҥерын кӱкшӧ пурла сер тайылыштыже (террасыштыже), Кугу Юл да Изи Шӹндӹр эҥер-влакын ушнымаште, нунын пурла сер кумдыкышто верланен[2]. Орилемын кумдыкшо 5,6 гектар утла.
Шымлыме историй
Икымше гана ты археологий шарныктышым 1951 ийыште Р. В. Чубарова шымлен. А 1958 ий гыч тӱҥалын орилем кумдыкышто археологий кӱнчымашым (раскопкым) эртарыме. Орилемын стационар шымлымашым Марий археологий экспедиций тӱҥалын. 1958 да 1964 ийлаште 1184 кв. метр кумдыкым почмо. Шымлымаш-влакым эртарымеке, орилем XIII–XIV курымлаште шочын манын, иктешлымашым ыштыме[2]. 1983 ийыште шарныктышыште кӱнчымӧ пашам Г. А. Архиповын вуйлатымыж почеш эртарыме, 368 кв. метр кумдыкым почмо, иктешлымаш почеш орилем марий калык тукымын ик рӱдерже лийын. 1999–2000 ийлаште кӱнчымӧ пашам Т. Б. Никитинан вуйлатымыж почеш уэш тӱҥалме.
Аламнерым шымлымаш профессионал-археолог-влак дене латкок пасу пагыт (полевой сезон) шуйнен.
Орилемын сынже
Важынӓнгӹрысе (Изи Шӹндӹрысе) «Аламнер» орилем рок ден пу гыч ыштыме ӱшанле аралтыш сооружениян (мланде чоҥга, вынем да ешартыш карман-влак) марий ял-влак покшелне верланен. Тыште шкешотан вуйлатыме администатив йӧн-влак лийыныт манынат, шонат. Орилемын пӱтынь кумдыкшо — 82 400 кв. метр. Мумо арверын ужашыже-влак, а тиде виса, окса, руш, булгар да татар арвер-влак сатулымо кылын вияҥмыж нерген ойлат, а шахмат, кестен, воштончышын ужашыже — тыглай мер калыклан келшен толшо ӱзгарым огыл, а илышйӧн дене посна ойыртемалтше калык тӱшкам ончыктат. Шарныктышыште тӱрлӧ этнос калык тӱшка деч кодшо шун ӱзгар-влакым мумо. Орилемын сернерыштыже (мысыштыже) чоҥгата да вынем деч ӧрдыжтӧ суатверым (святилище) мумо[2].
Орилем Важынӓнгӹр округын сарзе-административ, юмыйӱла да сатулымо рӱдерже лийын. Тыгай рӱдерым ыштымаш кугыжанышым ыштыме деч ончычсо, феодал мер илышын тӱҥалтыш жапшылан келшен толеш.
Аламнер воктене 1524 ийысе сар
1524 ийыште, Руш кугыжаныш да Озаҥ ханстве кокласе сарзе вашпижмаш годым, князь Иван Фёдорович Палецкий Угарман ола гыч Озаҥыш вӱдгорно дене сатум да артиллерий шапашым шупшыктен. Корнышто, флотилий Аламнер курык деч тораште огыл, черемис-влакын эҥерым кӱ да пушеҥге дене петырыме верыш (засадыш) логалыныт, а пушын тушко ийын толмекыже, тура сер гыч нунын ӱмбаке пырням пӧрдыктен волташ да ратник-влакым пикш дене лӱйкалаш тӱҥалыныт, шуко еҥ колен, князь шкежат пыкше гына утаралт кодын.
Аламнер да туризм
Аламнер — турист-влак коклаште чапланыше вер. Турист-влаклан чолган каналташ манын, кӱ курыкыш кӱзаш, йолын кошташ, велосипед дене кудалышташ темлат. Курык ӱмбалне ончышаш кумдык гыч волгыдо илыме вер-влак ден Юл эҥерын сылне кумда пӱртӱс сӱретышт почылтыт. Курык ӱмбалне ий еда кокла курымласе тӱвыра фестиваль-влак эртаралтыт, тушто тудо жапысе сарзе-влакын чиемыштым, саргуралыштым да аралалтме ӱзгарыштым (доспех) ужаш, тошто модышла да таҥасымашлаште вийым тергаш лиеш. «Аламнер» унагудо лач курык тайыл ӱмбалне верланен, тудо пӱртӱс лоҥгаште чатка кудым темла. Воктенак икмыняр унагудо да кемпинг (кеҥежым каныме вер) уло[3].
Палемдымаш
- ↑ Туризм в Республике Марий Эл
- ↑ 1 2 3 Никитина Т. Б., Михеева А. И. Аламнер: Миф и реальность (Важнангерское (Мало-Сундырское) городище и его округа. — Йошкар-Ола: МарНИИЯЛИ, 2006. — 196 с.; ил.
- ↑ Экстремальный отдых, мистические легенды и древние раскопки - гора Аламнер
Литератур
- Никитина Т. Б., Михеева А. И. Аламнер: Миф и реальность (Важнангерское (Мало-Сундырское) городище и его округа. — Йошкар-Ола: МарНИИЯЛИ, 2006. — 196 с.; ил.
Кылвер-влак
|
Ты материалын озаже «РУВИКИ» интернет-энциклопедий» АНО улеш. Моло сайтыште ты материалым «РУВИКИ» интернет-энциклопедий» АНО-н келшымыж дене веле кучылташ лиеш. |