Христосын Шочмыжо

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал
Рождество Христово
«Рошто». Москосо Кремльын Благовещенский соборын пайрем чин иконостасын юмоҥаже. 1410-шо (?)
«Рошто».
Москосо Кремльын Благовещенский соборын пайрем чин иконостасын юмоҥаже. 1410-шо (?)
Тӱрлылык

12 кугу пайремыш пурышо вашталтдыме юмо пайрем

(православийыште);
вашталтдыме пайрем
(католицизмыште)
Официал Мемнан Юмына да утарышына Иисус Христосын шочмыжо (акр.-грек Ἡ κατὰ σάρκα Γέννησις τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, черкыслав. Є҆́же по пло́ти ржⷭ҇тво̀ гдⷭ҇а бг҃а и҆ сп҃са на́шегѡ і҆и҃са хрⷭ҇та̀)
Рошто пайрем (лат. Sollemnitas in Nativitate Domini)
Ыҥ христиан пайрем-влак кокла гыч ик эн тӱҥ
Ышталтын Юмым шочыктышо ӱдыр деч Иисус Христосын шочмыжо лӱмеш
Кече

Православий черкылаште:

— юлиан календарь почеш: 25 декабрьыште (7 январьыште)[1];
— у юлиан календарь почеш 25 декабрьыште[2];
Католике да протестант черкылаште:
25 декабрьыште григориан календарь почеш;
Армян апостол черкыште: 6 январьыште
Коптск православий черкыште: 29 койяка (7 января)
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Христосын Шочмыжо (Руш православий черкыште — Господь Юмын капше Шочмо да мемнан Утарышынан Иисус Христосын Шочмыжо; акр.-грек Ἡ κατὰ σάρκα Γέννησις τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ; черкыслав. Є҆́же по пло́ти ржⷭ҇тво̀ гдⷭ҇а бг҃а и҆ сп҃са на́шегѡ і҆и҃са хрⷭ҇та̀; тошто верам кучышо-влакын Христосын Шочмыжо) — тӱҥ христиан пайрем гыч иктыже, Мария Ӱдырын Иисус Христосын капшым шочмыж лӱмеш.

Православийыште тӧра-влакын латкок пайрем радамышкышт пура, 40 кече пӱтым кучымо дене тӱҥалеш. Иерусалим, Руш, Грузин, Серб, Польшо, Украин да Македон православий черке, тошто верам кучышо да тошто стиль дене илыше черке-влак 25 декабрьыште (7 январь) пайремлат. Константинопольысо, Александрийысе Антиохийысе, Румынийысе, Болгарийысе, Кипрысе, Элладысе, Албанийысе да Чехий ден Словакий мландысе Православий черке-влак, тыгак Украинын грек-католик черкышт (Украин кӧргыштӧ 2023 ий 1 сентябрьысе кечышот реформо деч вара) у юлиан кечышот почеш 25 декабрьыште пайремлат. Католик ден протестант черке-влак — григориан кечышот почеш 25 декабрьыште. Армян апостол черке — григорий кечышот почеш 6 январьыште.

Христосын Шочмыжо нерген

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Тӱҥ статья: Тӱҥ статья: Иисус Христосын Шочмыжо

Канонысо возымаш-влак[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Рим императорын кӱштымыж почеш, калык чотым шотлаш куштылгырак лийже манын, кажне еҥ императорын «шке олашкыже» толшаш улмаш. Иосиф Давидын тукым гыч лийын, а Мария тудын дене мужыраҥын улмаш, нуно Вифлеемын каеныт.

Иисусын шочмыж деч вара туддек айдеме кокла гыч вуйым саваш эн ондак кӱтӱчӧ-влак толыныт, нунылан ты уверым суксо конден. Евангелист Матфейлан келшышын, каваште пеш сылне шӱдыр сӱретлалтын, ты шӱдыр Иисус аза деке волховым конден. Нуно пӧлекым кучыктеныт — шӧртньым, ладан ден смирным — Иисуслан аза семын огыл, а Кугыжалан пуымо семын (Мф. 2:1-3). Тиде жаплан Шнуй еш «суртышто» шканже верым муын (Мф. 2:1-11).

Мессийын шочмыж нерген пален налмеке, тудым пытараш шонен, Иудей Ирод кугыжа кок ий марте чыла йочам пушташ шӱден. Но Христос колымаш деч пеш сайын утлен кертын, вет суксо Иосифлан ешыж дене пырля Египетыш куржаш кӱштен, тушто нуно Иродын колымешкыже иленыт (Мф. 2:16).

Апокриф серымаш-влак[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Иисус Христосын шочмыж нерген радамлын каласкалымаш кок апокриф серымаште уло: «Иаковын протоевангелийыште» да «Псевдо-Матфейын евангелийыште». Тиде серымаш-влак дене келшышын, унагудышто вер укелан кӧра, Иосиф ден Мария пещерыште маленыт, пещере уда игече годым вольыкым кучаш вӱта семын кучылталтын.

Кунам Мария аза ышташ тӱҥалшашым шижын, Иосиф юмынпавышкам кычал каен, но тудын дене пырля пещерыш пӧртылмеке, ужын, аза шочын, а пещерыште тугай волгыдо лийын, эсогыл нуно тидым чытен кертын огытыл, икмыняр жап эртымеке, аза койылалтен да Мария аван чызыжым налын»[3]. Киприан Карфагенскийын ойлымыж почеш, Мариялан «юмынпавышка деч нимогай суаплыкат кӱлын огыл, но шкежак ача-ава, шочшылан служышо лийын, да садлан Шке Азажлан поро кумылан тыршымашым пӧлекла. Тудо, Христосын шочмыжо Иосифын юмынпавышкам, кондымыж деч ончыч лийын ман сера, юмынпавышкан лӱмжӧ Саломея лийын. Тидын годым тиде ӱдырамаш шоҥго ман калаксыме да Мариян родыжо, манме, вес семынже Давидын тукымжо гыч лекше[4].

Пайрем шочмыжо да кечым рашемдымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Рождество Христово (Христосын Шочмыжо (Максимианын кафедрыже, слон лу, 550 ий)

Эрвел христиан-влак IV курым марте Христосын Шочмыжым пайремлен огытыл, шочмо кечыжым орлык тӱҥалме кече семын, ветхозаветан ончалтыш дене акленыт[5]. Иудей йӱлаште шочмо кечым веселан пайремлымаш чийверам кучышо-влак семын коймыла умылтарат, Иосиф Прекрасныйын библий историйже гыч фараон семын (Быт. 40:20)[6]). Но Галилейын вуйжо Ирод Антипын, «шке шочмо кечыж лӱмеш шке вельможо, тӱжемвуйлан да Галилейысе старшина-влаклан кочмаш-йӱмашым чумырен» (Мк. 6:21).

Христиан вераш утларак эр ушнышо-влаклан юмылан ӱшаныме шот гыч, Утарышын колымыж нерген ий еда шарнаш (Пасха), арня еда Тудын угыч ылыжмыжлан ӱшанаш утларак келшен.

Христиан-влак Иисус Христосым юмын илышыш пурымо тат гыч Юмо манын шотлат, садлан Тудын тынеш пуртымыжым Юмын кончымыжо ман лӱмденыт. IV курым марте Тынеш Пуртымаш да Христосын Шочмыжым пырля 6 январьыште пайремленыт, тиде кечын Христосын Иорданийысе Тынеш пурымыжо да Тудын Шочмыжо веле огыл шарналтыныт, волхов-влаклан вуйсавымаш, Кан Галилейскийын вӱдым аракаш савырымыже, шуко калык погынымо (Африкан Черкыште) Утарышын Юмылык вийжым шочмо семын умылтаралтын[7].

Епископ Феодор (Смирнов) почеш, 25 декабрьыште Иисус Христосын шочмо кечыжым пайремлымаш Касвелне эше Климент Александрийский годымак лийын (II курым мучаш—III курым тӱҥалтышыште), тунамак Юмын кончымыжым 6 январьыште палемденыт[8]. Профессор М. Н. Скабалланович дене келшаш гын, Христосын Шочмыжо Тынеш пурымыж дечын Римысе черкыште IV курымын икымше пелыштыже ойыралтын[9].

25 декабрь «Христосын Иудей Вифлеемыште Шочмыж нерген» икымше гана 354 ийыште 336 кечышот негызлыше римысе Хронограф ушештара[10]. Тиде кечынак тушто сеҥалтдыме Кечын Шочмо кечыж лӱмеш (Dies Natalis Solis Invicti) кумло имнешке таҥасыман римысе граждан пайрем палемдалтын, тиде моло рим календарьлаште огеш ушештаралт. Тиде варарак свидетельстве тыгай шонымашым шочыкта: Христосын Шочмыжо Никей деч варасе пайрем лийын, тудым 274 ийыште, чийверасе пайремлан ваштареш шогымо жапыште, Аврелиан император тӧнежлен[11]. Вес могырым, археолог С. Химансын ойлымыж почеш, тиде пайремым Аврелиан тӧнежлен да тудо Христосын Шочмыж деч тоштырак ман ӱшандарен ойлаш, раш чыным ончыктышо сӱрет уке, садлан мӧҥгешла кылымат мондаш ок лий — христиан йӱла олмеш чийверан пайремым увертарымаш[12]. О. Г. Ульяновын шонымаштыже, Рошто пайремым икымше христиан император Кугу Константин тӧнежлен, тудын вуйлатыме жапше дене пайремын тропарьжым пайлемдаш кӱлеш[13].

Эрвелне 25 декабрьыште пайремлыме Христосын Шочмыжо IV курымын пытартыш чырыкыштыже шочын, а Палестиныште — император Юстиниан I-ын (560-561-ше ий) кӱштымыж деч вара гына. Архиепископ Сергий ( Спасский) почеш, Римысе черке акрет годсек Христосын Шочмыжым 25 декабрьыште пайремлен, а IV курым гыч тиде пайремым Эрвелнат палемдаш тӱҥалыныт[14].

Вес семын каласаш гын, донатист-влак Роштом эше IV курым деч ончычак пайремленыт (можыч, 243 ийыштак), датымат шотлен лукмо улмаш[15].

Поро Уверым пуымо (Благовещений) кечым 25 мартыште палемденыт (амвросиан йӱлаште Поро Уверлан Адвентын пытартыш кудымшо рушарняже пӧлеклалтын, мосарабысе — 18 декабрь[16]). Тиде кечышке индеш тылзым ешарет гын, (айдеме мӱшкыраҥме пагыт) 25 декабрь лектеш. Лач 25 декабрьлан тунамак (Юлий Цезарь годым) теле кечын эн ӱлнӧ лийме пагытше лийын[17], туддеч вара кечын кужытшо Мландысе йӱдвел полушарийыште ешаралтеш, тиде амал денак 25 декабрьым сеҥен кертдыме Кечын шочмо кечыж семын увертареныт. Христиан-влаклан Чынын Кечыжлан Иисус Христос улеш (Мал. 4:2), сандене эр христиан аполог-влак теле кечын астрономий символикым чолган кучылтыныт.

Туге гынат IV курымышто, кунам Христосын Шочмыжо 25 декабрь кечын чыла вере пеҥгыдемын, юлиан календарьын теле кечын иктӧр улмыжым раш палемдымылан кӧра, эртыше ныл шӱдӧ ий жапыште ты кече кум кечылан куснен да ынде 25 декабрьлан огыл, а 22 декабрьлан толеш, а кужурак (високос) идалыкыше — эсогыл 21 декабрьыште. Благовещений пайрем кече денат тыгак лийын, тунам шошымсо кечын йӱд дене иктӧрлыкше Юлий Цезарь годсыла, мемнан эра деч 46 ий ончыч, 25 мартыште огыл, а икмыняр кечылан ондакрак — 22 мартыште, а високос ийлаште — 21 мартыште пайремлалтын.

Кызыт Рим-католик черке да ятыр моло протестант черке-влак Христосын Шочмыжым григорий календарь почеш 25 декабрьыште пайремлат.

Руш, Иерусалим, Серб, Грузин, Польшо, Украин (2023 ий марте[18]) православий черке-влак, Афон, тыгак эрвелкатолик черке-влак юлиан кечышот почеш 25 декабрьыште пайремлат, тиде ХХ–XXI курымысо григориан кечышот почеш 7 январьлан келшен толеш.

Константинопольысо (Афон деч посна), Антиохийысе, Александрийысе, Кипрысе, Болгарийысе, Румынийысе, Элладысе да моло православий черке-влак у юлиан кечышот почеш 25 декабрьыште палемдат, тиде кече 2800 ий 1 март марте григориан кечышот дене икгаяк улеш, Шочмым «у стиль» почеш палемдыше моло христиан конфессий-влак дене ик жапыштак лиеш.

Посна сӱрет Шочмым палемдымаш Японийысе православий черкыште улеш. Япон черке Руш черкын автоном ужашыжлан шотлалтеш гынат, тыште Христосын Шочмыжым 25 декабрьыште (7 январь) палемдат, тиде йӱлам Япон черкын изи ужашыже гына тыге пайремла, утларак приходлаште тошто стиль дене 25 декабрьыште палемдат[19][20].

Мӱндырэрвелысе православий черкылаште Армян апостол черке Шочмо пайремым Тынеш пурымо кече дене иктеш 6 январьыште Юмынкончымыжо семын палемда (Иерусалим патриархатыште Армян апостол черке Юмынкончымыжым юлиан кечышот почеш палемда да у стиль дене 19 январьлан келшен толеш). Коптысе православий черке Христосын Шочмым коптысо кечышотын хойяк тылзын 29 числаштыже палемда (XXI—XXI курымлаште 7 январьлан у стиль дене келшен толеш)[21], Эритрейысе православий черке да Эфиоп православий черке — тахсас тылзын 29 числаштыже эфиоп кечышот почеш (ХХ–XXI курымышто у стиль дене 7 январьыште)[22]. Високос ийлаште Христосын Шочмым пайремлымаш, Поро Уверым налме да Христосын Шочмо кечыла коклаште 275 кече лийже манын, хойяк/тахсас тылзын 28 числашкыже кусаралтеш[23][24][25][26]. Тыгодым XXI–XXI курымласе пайрем кече тыгак у стиль дене (високос ийыште) 7 январьлан келшен толеш.

  1. ↑ Часть поместных православных церквей, включая Русскую, для литургических целей продолжают использовать юлианский календарь; в XX—XXI веках 25 декабря по юлианскому календарю соответствует 7 января по григорианскому.
  2. ↑ Шуко православий черке 1920-шо ийлаште (але варарак) у юлиан календарьыш куснен годах.
  3. ↑ Боровская Н. Ф. Рождество в Западноевропейской живописи. Архивысе копий 9 шорыкйол 2021 гыч // Православие и мир, 07.01.2014
  4. ↑ Сказание о Рождестве Господа Бога и Спаса нашего Иисуса Христа // Жития святых на русском языке, изложенные по руководству Четьих-Миней свт. Димитрия Ростовского : 12 кн., 2 кн. доп. — М.: Моск. Синод. тип., 1903—1916. — Т. IV: Декабрь, День 25.
  5. ↑ БРЭ, 2015.
  6. ↑ О дне рождения — в общих чертах. Дата обращения: 20 ага 2019. Архивировано 14 теле 2019 года.
  7. ↑ Схиархимандрит Иоанн (Маслов). Богоявление. История праздника. Архивысе копий 5 шорыкйол 2018 гыч // Лекции по литургике. — М., 2002. — С. 150.
  8. ↑ Профессор Феодор Смирнов. Происхождение и значение праздника Рождества Христова. Дата обращения: 22 теле 2018. Архивировано 23 теле 2018 года.
  9. ↑ Скабалланович М. Н. Христианские праздники. Всестороннее освещение каждого из великих праздников со всем его богослужением. Книга 4. Рождество Христово. История праздника. Архивысе копий 17 теле 2018 гыч
  10. ↑ Andrew McGowan «How December 25 Became Christmas», Get Biblical archaeological Review Архивировано 18 теле 2012 года.. Автор — PhD, ректор и президент Тринити-колледжа Мельбурнского университета.)
  11. ↑ Spinks, Bryan D. The growth of liturgy and the church year // Cambridge History of Christianity. — Vol. 2. Constantine to c. 600. — Cambridge University Press, 2008. — P. 615.
  12. ↑ Steven Hijmans. Sol Invictus, the Winter Solstice, and the Origins of Christmas // Mouseion 3.3 (2003) 377—398.
  13. ↑ Ульянов О. Г. Св. равноапостольный Константин Великий и установление праздника Рождества Христова // Юбилейная X Богословская Конференция ПСТБИ. М., 2000.
  14. ↑ Архиепископ Сергий (Спасский). Полный месяцеслов Востока. Том II. Святой восток. Декабрь. 25. Дата обращения: 22 теле 2018. Архивировано 23 теле 2018 года.
  15. ↑ Talley, Thomas J. The origins of the liturgical year. — New York, 1986.
  16. ↑ Ванюков С. А., Желтов М. С., Фельми К. Х., Квливидзе Н. В. Благовещение Пресвятой Богородицы // Православная энциклопедия. — М., 2002. — Т. V : «Бессонов — Бонвеч». — С. 254—268. — 752 с. — 39 000 экз. — ISBN 5-89572-010-2.
  17. ↑ Елена Воронцова. Календари и хронология. Дата обращения: 5 ӱярня 2018. Архивировано из оригинала 15 ӱярня 2018 года.
  18. ↑ ПЦУ решила отмечать Рождество 25 декабря. Известия (24 ага 2023). Дата обращения: 11 пеледыш 2024.
  19. ↑ Православное Рождество в Японии. Архивысе копий 25 теле 2019 гыч. Православие и мир.
  20. ↑ Православное Рождество в Японии. Архивысе копий 25 теле 2019 гыч. radiovera.ru
  21. ↑ Why Copts celebrate Christmas on 7 January. Архивысе копий 10 шорыкйол 2020 гыч. ahramonline, 6.01.2018
  22. ↑ J. Gordon Melton. Religious Celebrations
  23. ↑ ዓውደ ኣዋርኅ (calendar). Дата обращения: 17 шорыкйол 2020. Архивировано 12 сорла 2020 года.
  24. ↑ Coptic Holidays for 2020. Дата обращения: 17 шорыкйол 2020. Архивировано 26 идым 2020 года.
  25. ↑ Siegbert Uhlig, Encyclopaedia Aethiopica He-N, p. 538.
  26. ↑ Ethiopian Online Calendar. Дата обращения: 17 шорыкйол 2020. Архивировано 3 пургыж 2020 года.
"https://mhr.ruwiki.ru/w/index.php?title=Христосын_Шочмыжо&oldid=452017" гыч налме