Ялчык (ер)

Ялчык
	Ер
Ялчык
	рус. Яльчик
Морфометрий
Абсолют кӱкшыт	64 м
Кугыт	1,2—1,6 × 0,035—0,325 км
Кумдык	1,496 км²
Эн кугу келгыт	35 м
Верланымаш
	56°00′40″ с. ш. 48°24′30″ в. д.GЯO
Эл	Россий;
Регион	Марий Эл
Район	Волжск район
Идентификатор-влак
	ГВР код: 08010400711199000000020
	ГКГН-ыште регистраций номер: 0219002
	Ялчык
	Ялчык
	Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Ялчык — Россий Федерацийысе Марий Эл Республикын кумдык да кугыт дене эн кугу ерже. Кумдыкшо — 1,496 км²^[1].

Топонимике

Ялчык лӱм чуваш. Ялчӗк мут гыч лектын (Ял — илем, — чӗк — иземдыше ыҥан суффикс), тиде «Изи ял» манмым ончыкта. Ял лӱман ерын марла лӱмыштыжӧ «ер» мут ок кучылталт, лектын возын, тӱҥ мутшо веле аралалт кодын^[2].

Географий

Ерын картше

Ер Марий Элын Юлсер велын рӱдӧ ужашыште верланен, «Марий Чодра» калыкле паркын кечывалвелныже, теҥыз деч 64 метр кӱшнӧ улеш^[3], Купсола села деч 1,5 уштыш йӱдвелнырак. Ер Элнет эҥерын ӱлыл йогыныштыжо верланен. Ерын касвел сер могырыштыжо, 1,3 уштыш ӧрдыжтыштӧ, А295 машина корно уло, 1 уштыш ӧрдыжтӧ Угарман кӱртньыгорнысо Зелёный Дол — Яраҥ корно эрта, эн лишыл станцийже — Ялчыкысе платформа.

Кугу Ялчыкын эрвелныже да Изи Ялчыкын кечывалвел серыштыже икмыняр каныме вер, санаторий да пансионат-влак верланеныт (Олимпиец, Чайка, «Яльчик» турбаза, Рубин, Политехник, «Яльчик» пансионат да т. м.)

1973 ийыште чодыра озанлык да каныме вер олмышто изирак Ялчык посёлко ышталтын^[4] (2010 ийыште калыкчот — 5 еҥ).

Мланде да вӱд поянлыкше

Ялчык, Марий Элысе моло ер-влак семынак, порволымо (карстовый, провальный) дене лийше улеш, икмыняр вере мландын мушкылт волен кайымыж дене шочын. Мландын порволымыжо тӱрлӧ ийготан улмылан кӧра, ерын сынже тӱрлӧ могырыш шарлен, пундашыжат тӱрлын ышталтын, сержат лыкын-лукын савырныл пытен. Ер кумдыкышто вӱд мушмо дене мланде порволымо паша кызытат виян каен шога, тиде тудын кумдыкшым да вӱд кугытшым ешара.

Ялчык ерын кышкарже кок ер гыч ышталтын: Кугу да Изи Ялчык, нуно йогын дене ушненыт, йогын южо кеҥежым кошка, тунам ер-влак посна ойырлымо гай лийыт^[5].

Ер вӱд йоген ок лек. Изи Ялчыкыш кок йогын йоген пура: Усола гыч да Бахуткино эҥер^[5]. Вӱдым кучымо шот дене ончаш гын, лугалтше (смешанный) типлан шотлалтеш, юж да мланде гыч вӱдым налеш.

Эн кугу келгыт — 35 м, лопкытшо — 35 гыч 325 м марте, кужытшо — 1200—1600 м, кумдыкшо — 149,6 га^[6]. Келгытше Табашинысе Зрыв деч изирак.

Шымлыме историй

Марий АССР кумдыкысо ер-влакым шымлымаш XIX курым мучаште тӱҥалын, ер-влак нерген икымше возымаш А. В. Нечаевын да П. И. Кротовын пашаштышт лектын^[7]. Ялчык нерген икымше возен кодымо, ты шотышто ерын кол-влакше нерген шинчымаш, 1916 ийыште М. Д. Рузскийын сводкыштыжо пуалтын^[8]^[7]. Варажым ер-влак нерген шуко шымлымашым С. Г. Пархоменко эртарен^[9]. Шуко ий Марий мландысе ер-влак нерген келге шымлымашым Озаҥысе университетын физике географий кафедрыже эртарен, поснак А. В. Ступишин ден Н. Н. Лаптева^[7].

Кушкыл (флора)

Ер чыла велым гаяк лугалтше (смешанный) иман-лопкалышташан чодыра дене авыралтын. Таляка вӱдан верыште омыж, вӱдвондо, тростник, комбыйол, чаганшудо кушкыт^[1].

Чонан-влак (фауна)

1988—2000 ийласе шымлымаш почеш ерын колпоянлыкыштыже (ихтиоценозышто) 8 тӱрло кол палемдалтын: вишкыле, шӱльӧмольо, олаҥге, шереҥге, тото, нужгол, мокшинче, шӧртньӧ карака. М. Д. Рузскийын (1916 ий) ончычсо эскерымашыж дене таҥастараш гын, олаҥге да вишкыле ешаралтме дене моло 7 тӱрло кол йомын: пийгырыш, шаранюго, ошманюго, пардаш, пундӱрвӧ, пинюго (иянюго), да кишкыгол^[10].

Ерын моло тыгыде чонанже (малакофауныжо): 25 мӱшкырйолан (брюхоногий) да 13 кокытепочылтшо (двустворчатый) моллюск-влак илат^[1].

Ялчык воктенысе порволышо кумдык-влак

2000 ийысе мланде волен кайыме дене лийше ер

2000 ий 4 апрельыште Помары — Илеть кӱртньыгорнын 24 уштыштыжо (Угарман кӱртньыгорнын Озаҥысе ужашыже) Ялчык ер деч 0,7 уштыш ӧрдыжтыштӧ, кӱртньӧ корно йымалне мланде рожым мумо^[11]. Кӱртньыгорно воктене чодыраште 60—80 метр кумдыкан ер шочын.

Экологий да пӱртӱсым аралымаш

Ялчык йӧнозанлык ыштыквер-влак дене кылдалтын огыл, туге гынат айдеме тукымын кугун пайдаланымыжлан кӧра, ер тыгай экологий нелылыкым чыта: эрозий вашталтмаш да сер воктенсе кушкылым тошкымаш, вӱд лавыраҥмаш, серым шӱкшак дене темымаш^[1].

Ялчык ерыште каныме да эмлалтме вер-влак

Ер воктене эн палыме турбаза-влак: Яльчик, Рубин, Политехник. Нуно каныше да турист-влаклан каналташ пӧртым темлат, тыште каналташ чыла йӧн уло.

Уло чон дене каналташ да тазалыкым шотаҥдараш «Яльчик» пансионат да МЦБК-ын тазалыкым саемдыме рӱдержӧ улыт.

Пансионат да турбаза-влакын Ялчык серыште шке йӱштылмӧ верышт уло. Футбол да волейбол дене модаш спорт площадке-влак улыт. Южо базыште пуш ден катамараным налаш лиеш. Кастене дискотека-влак эртат, тӱрлӧ каныме кас, чоным кандарыше моло вашлиймаш-влак лиедат. Йоча-влаклан модашышт уремыште тӱрлӧ кумдык, аттракцион-влак, кеҥежым почмо кава йымалне театр улыт.

Ялчык ер воктене йоча-влаклан спорт дене тазалыкым саемдыше «Олимпиец» лагерь верланен. Тудо кеҥеж каныш жапыште пашам ышта да 4 сменым чумыра. Ик смене 20 кече шуйна^[12].

Галерей

Палемдымаш

↑ ¹ ² ³ ⁴ Энциклопедия Республики Марий Эл, 2009.
↑ Воронцова О. П., Галкин И. С. Яльчик(ер) // Топонимика Республики Марий Эл : Историко-этимологический анализ. — Йошкар-Ола: Издательство Марийского полиграфкомбината, 2002. — С. 402. — 1000 экз. — ISBN 5-87898-208-0.
↑ Лист карты O-39-133-D-d — ФГУП «ГОСГИСЦЕНТР». Масштаб 1: 25000
↑ Посёлок Яльчик (Деушево) (рус.). Информационный ресурс Республики Марий Эл «12rus.ru». Дата обращения: 3 шыжа 2016. Архивировано 5 сорла 2016 года.
↑ ¹ ² Палагушкина, 2004.
↑ Озёра среднего Поволжья, 1976, с. 41.
↑ ¹ ² ³ Озёра среднего Поволжья, 1976, с. 26—28.
↑ Рузский М. Д. Лимнологические исследования в Среднем Поволжье (озёра северо-западной части Казанской губернии). — Известия Императорского Томского Университета. — 1916. — Т. 65. — С. 89.
↑ Пархоменко С. Г., 1926.
↑ Сайфуллин Р. Р. Ихтиоценозы водоемов Среднего Поволжья (руш.). — Казань: Минитип. Института проблем информатики АН РТ, 2006. — С. 36—37. — 111 с.
↑ У марийских железнодорожников земля ушла из-под колёс (рус.). Дата обращения: 26 ӱярня 2018. Архивировано из оригинала 31 шыжа 2005 года.
↑ Озеро Яльчик.

Литератур

Яльчик // Энциклопедия Республики Марий Эл (руш.) / Отв. ред. Н. И. Сараева. — Йошкар-Ола, 2009. — С. 844. — 872 с. — 3505 экз. — ISBN 978-5-94950-049-1.
Палагушкина О. В. Экология фитопланктона карстовых озёр Среднего Поволжья. Дис. на соиск. уч. ст. канд. биол. наук (руш.). — Казань, 2004.
Озёра среднего Поволжья (руш.) / Под ред. И. Н. Сорокина и Р. С. Петровой. — Ленинград: Наука, 1976. — 236 с. — 1300 экз.
Пархоменко С. Г. Рекогносцировка Яльчевского озера // Марийское хозяйство : журнал. — 1926. — № 24. — С. 136—143.

[_6765d56391f9241c-1] ¹ ² ³ ⁴ Энциклопедия Республики Марий Эл, 2009.

[2] Воронцова О. П., Галкин И. С. Яльчик(ер) // Топонимика Республики Марий Эл : Историко-этимологический анализ. — Йошкар-Ола: Издательство Марийского полиграфкомбината, 2002. — С. 402. — 1000 экз. — ISBN 5-87898-208-0.

[3] Лист карты O-39-133-D-d — ФГУП «ГОСГИСЦЕНТР». Масштаб 1: 25000

[12rus-4] Посёлок Яльчик (Деушево) (рус.). Информационный ресурс Республики Марий Эл «12rus.ru». Дата обращения: 3 шыжа 2016. Архивировано 5 сорла 2016 года.

[_1559294d77bf871a-5] ¹ ² Палагушкина, 2004.

[_101621eb277a27e9-6] Озёра среднего Поволжья, 1976, с. 41.

[_ed8840255c8c6714-7] ¹ ² ³ Озёра среднего Поволжья, 1976, с. 26—28.

[8] Рузский М. Д. Лимнологические исследования в Среднем Поволжье (озёра северо-западной части Казанской губернии). — Известия Императорского Томского Университета. — 1916. — Т. 65. — С. 89.

[_1fffd5c9c5f61d5d-9] Пархоменко С. Г., 1926.

[10] Сайфуллин Р. Р. Ихтиоценозы водоемов Среднего Поволжья (руш.). — Казань: Минитип. Института проблем информатики АН РТ, 2006. — С. 36—37. — 111 с.

[11] У марийских железнодорожников земля ушла из-под колёс (рус.). Дата обращения: 26 ӱярня 2018. Архивировано из оригинала 31 шыжа 2005 года.

[12] Озеро Яльчик.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]