Рак ваштареш кучедалме тӱнямбал кече

Рак ваштареш кучедалме тӱнямбал кече — шарныктыше кече, ий еда 4 февральыште мер калыкын тӱткышыжым рак чер дек виктараш, тудын деч аралалташлан ончылгоч йӧнештараш, диагноз да эмлыме йодышым шотыш кондаш палемдалтеш.

Ты кечым Рак эскерыше тӱнямбал ушемын (англ. Union for International Cancer Control) (UICC) темлымыж почеш ойырымо, Онкологий шотышто парижысе хартиеш кидпалым пыштыме (4 февраль 2000 ий) дене кылдалтын^[1].

Тазалыкым аралыше Тӱнямбал организацийын уверже почеш 2022 ийыште рак чер деч 10 млн колышо лийын. Тидын годым коктеланыме фактор деч кораҥын, ӱшанле эмлыме йӧным кучылтын, пеҥгыде сай лектышым шарен, 30 % гыч 50 % марте черле-влакым колымаш деч утараш лиеш ыле^[2].

Историй ден значений

Рак ваштареш кучедалме тӱнямбал кече 2000 ийыште, Парижыште эртыше, Рак ваштареш икымше тӱнямбал саммитыште негызлалтын. Саммит кышкарыште 4 февральын Рак ваштареш парижысе хартий вийым налын, тысе 10 статьяште рак чер дене орланыше-влакын глобал проблемыштым тӧрлымӧ дене илыш сайлыкыштым, черым шымлыме инвестицийым нӧлталме, рак деч аралалтме да тудым эмлыме йодыш-влакым рашемдыме. Тыгай шарнымаш кечым эртараш кӱлмӧ нерген Рак чер дене кучедалтше тӱнямбал ушем (UICC) лектын.

Тиде кече калыклан рак чер нерген умылтарышыла, тыгак тӱнясе правительствым да пунчалым лукшо моло организаций-влакым тиде чер дене кучедалаш ӱжшаш, миллионло илышым утарен кодышаш.

Ий еда нӧлталме йодыш-влак

Ий еда Рак чер дене кучедалме кечылан посна теме ойыралтеш. 2024 ийыште теме тыге йоҥген: «Пырля кучемым кучышылан йодмашым пуэна» (англ. Together, we challenge those in power).

Мероприятий

Рак ваштареш кучедалме тӱнямбал кече правительствын да правительствыдыме организаций-влакын, кышкарысе моло вийын тӱрлӧ мероприятий-влакшым авалта. Тыгай мероприятийлан шотлалтыт:

Шинчымашым нӧлтышӧ кампаний: семинар, калыклан умылтарыме кампаний, соцкылысе каҥашымаш.
Скрининг программе-влак: эмлыше лагерьым эртарымаш, рак черым ончылгоч пален налме скрининг программе дене пайдаланаш.
Оксам погымаш: поро кумылым ончыктышо пашам виктараш, тыгайлан куржталмаш, концерт, вашлиймаш-влак шотлалтыт, погымо окса посна черлым эмлаш але шымлыме пашалан эмлыше тӧнежыш пуалтеш.
Ты паша лектыш тыгак рак дене черланышын, черым илен лекшын кумылыштымжым нӧлталаш (психологий полыш), тыгак ош тӱням коден кайыше-влакым шарнаш кучылталтеш.

Рак чер-влак

Тазалыкаралтыш тӱнямбал организацийын аклымыж почеш, 2022 ийыште рак дене 20 млн еҥ черланен, 9,7 млн еҥ ты черлан кӧра колен. Илыш мучко вич еҥ гыч иктыже рак дене черлана, а 9 черланыше пӧръеҥ гыч 1, 12 черланыше ӱдырамаш гыч 1 илыш дене чеверласат^[3].

ВОЗ-ышто улшо эл-влак кокла гыч 39 % гына рак деч эмлыме роскотым пӱтынек шке ӱмбакыже налеш, эсогыл граждан-влаклан негызлан шотлалтше полышым пуа. Лач 28% эл-влак гына ешартыш паллиатив полышым пуымо йӧным кучылтыт, тидын шотыштак рак деч посна моло диагнозан еҥ-влаклан корштымым кораҥдаш полшат^[3].

Российыште рак колымашын ик ончыл амалжылан шотлалтеш^[4]^[5]^[6]. 2021 ийысе статистике почеш, онко чер кажне 100 тӱжем россиян гыч 182 еҥым вес тӱняш колтен^[7].

Тидат пале: 43 % рак чер-влак деч тыгай таза илыш койышым ончыктышо нормо дене кораҥдаш лиеш:

Тамакым шупшмо деч утлаш, тиде явлений дене кучедалмаш.
Капкылым вияҥдаш, шот дене таза кочкышым кочкаш.
Авагудо, мокш рак вирус ваштареш вакцине дене ончылгоч пайдалынымаш.
Утыжден шокшо кече йымалне коштмым, солярий дене пайдаланыме жапым кӱчыкемдаш.

Палемдымаш

РИА Новости (4 пургыж 2024). Дата обращения: 5 пургыж 2024.
World Health Organization. Дата обращения: 3 пургыж 2024.
↑ ^{World Health Organization (1 пургыж 2024). Дата обращения: 3 пургыж 2024.}
↑ Анастасия Кокоурова. Во время пандемии в России упала выявляемость рака. С тех пор она улучшилась, но появились новые проблемы. Главные цифры об онкологии в стране. По статистике 2022 года, он стал причиной примерно 192 смертей на каждые 100 тысяч населения (неопр.). Если быть точным (4 пургыж 2023). Дата обращения: 3 пургыж 2024.
↑ Онкология занимает лидирующие позиции по смертности в России (неопр.) (17 пургыж 2022). Дата обращения: 3 пургыж 2024.
↑ Беляев Алексей Михайлович. О причинах роста онкологических заболеваний (неопр.). НМИЦ онкологии имени Н.Н. Петрова. Дата обращения: 3 пургыж 2024.
Росстат. Дата обращения: 3 пургыж 2024.

Кылвер-влак

сайт союза против рака (англ.)
worldcancerday.org — официальный сайт Рак ваштареш кучедалме тӱнямбал кече

[1] РИА Новости (4 пургыж 2024). Дата обращения: 5 пургыж 2024.

[:whowebsite-2] World Health Organization. Дата обращения: 3 пургыж 2024.

[:who-3] {World Health Organization (1 пургыж 2024). Дата обращения: 3 пургыж 2024.}

[4] Анастасия Кокоурова. Во время пандемии в России упала выявляемость рака. С тех пор она улучшилась, но появились новые проблемы. Главные цифры об онкологии в стране. По статистике 2022 года, он стал причиной примерно 192 смертей на каждые 100 тысяч населения (неопр.). Если быть точным (4 пургыж 2023). Дата обращения: 3 пургыж 2024.

[:ved-5] Онкология занимает лидирующие позиции по смертности в России (неопр.) (17 пургыж 2022). Дата обращения: 3 пургыж 2024.

[6] Беляев Алексей Михайлович. О причинах роста онкологических заболеваний (неопр.). НМИЦ онкологии имени Н.Н. Петрова. Дата обращения: 3 пургыж 2024.

[7] Росстат. Дата обращения: 3 пургыж 2024.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]