Йочам аралыме тӱнямбал кече

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал
Йочам аралыме кече
Йочам аралыме тӱнямбал кечын йоча-влак сӱретлат.
Йочам аралыме тӱнямбал кечын йоча-влак сӱретлат.
Тӱрлылык Йочам аралыме тӱнямбал кече
Официал Йочам аралыме тӱнямбал кече
Ышталтын 1949 ий ноябрьыште Парижыште тӱнябал демократический ӱдырамаш федерацийын конгресс пунчал дене
Кече 1 пеледыш
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа
Тӱрлӧ калык икшыве сӱретан "Йоча-влакым аралыме тӱнямбал кечылан" пӧлеклалтше СССР-ын почто маркыже, 1958 ий

Йоча-влакым аралыме тӱнямбалысе кече (англ. International Day for Protection of Children) — пайрем, кудыжым 1949 ий гыч ий еда 1 июньышто[1][2] пайремлат (южо кугыжанышыште ты йӱлам 20 ноябрьыште[3] шуктат).

Тудын тӱҥ шонымашыже — тӱнямбалысе мер калыкын тӱткышыжым йоча-влакын праваштым эскерымымашке, эрыкан илышыштым, шонымашыштым аралымымашке виктараш. Ӧкымлен ашныме деч, неле пашаште йочам виешлыме деч, иктӧрдымылык (дискриминаций)[4] деч утарышаш верч тыршыме кече. 1950 ий гыч ООН чыла кӱлеш радамым шуктен увертарен: йоча-влакын праваштым аралымаш — тӱнямбалне ик эн тӱҥ паша[5].

Йӱла почеш, Йочам аралыме кечын утларак эл ден кугыжаныш-влак йоча-влакын кумылыштым нӧлтышӧ сымыктыш концертым, спорт да модыш таҥасымашым[6], порылыкым ончыктышо[7] тӱрлӧ вашлиймашым эртарат: нелын черланыше-влаклан[8], тулык да неле илыш йогыныш логалше икшывылан, йоча пӧртысӧ ӱдыр-рвезе-влаклан, нужна еш-влаклан полшат[2].

Тӱнямбалысе тӱрлӧ фондын волонтёржо-влак ты кечын экономике шотышто ӱлыкшӧ эл-влаклан полышым пуат, йоча-влакын азапыштым куштылемдыме да пытарыме пашашке ушнат[9]. ХХІ курымыштат йоча-влакын праваштым пудыртылмо йодыш пӱсын шога: шужымаш, изинекак колымаш, неле пашаште орланымаш да тулеч моло осал тачат пытен огыл[10].

Тӱнямбалне мландысе йоча-влакын азапыштлан эн шагал гын, эше кум кече ойыралтын: Йочан тӱнямбал кечыже (20 ноябрь)[11], Титакдыме йочаже-влакын — агрессорын жертвыштын — тӱнямбал кечышт (4 июнь)[12] да Африкысе йоча-влакым аралыме кече (16 июнь)[13].

Шочмо историй

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

1925 ийыште, Женевыште, Ӱдырамаш-влакын тӱнямбал конференцийже йоча-влакын суап илышышт нерген йодышым ончен да йочам аралыме кечым палемдаш да ий еда эртараш темлен[1]. Икманаш, 1926 ийыште тудым Мексикыште, Турцийыште, Венгрийыште да моло элыштат палемденыт[3][6].

Тӱнямбалне 1 июньышто палемдалтше Йочам аралыме кечым Тӱнямбал ӱдырамаш-влакын демократий федерацийышт (франц. Fédération démocratique internationale des femmes)[14] 1949 ий 20 ноябрьыште увертарен. ООН тиде темлымашым сайлан шотлен (Йочан праваже шотышто декларацийым савыктен) да уло тӱнялан увертарен: йочан праважым тазалыкшым аралымаш — ик эн тӱҥ паша[1].

Йоча-влакын тӱнямбал праваштым раш пеҥгыдемден ончыктышо тӱҥ документлан Йочан праваж нерген конвенций шотлалтеш. Тудым ООН 1989 ий 20 ноябрьыште луктын[5], СССР тудым 1990 ий 13 июльышто пеҥгыдемден (ратифицироватлен)[3].

Россий Федерацийыште йоча-влакын праваштым 1998 ий 24 июльышто лекше «Об основных гарантиях прав ребенка в РФ» / «РФ йочан права шотышто тӱҥ гарантий нерген» федерал закон арала.Тудо Россий Федераций Конституцийыште палемдыме йоча-влакын правашт да тӧртык интересыштын тӱҥ гарантийыштым палемда[1]. 2022 ийлан Россий Федерациын 85 кумдыкыштыжо Йочан Праваж шотышто кертшыеҥын институтшым (Институт уполномоченного по правам ребёнка) почмо[15].

Тӱняште йоча-влакын праваштым шыҥдарыме йодыш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

1950 ий гыч ООН йочам аралыме йодышым тӱнямбалне ик эн тӱҥлан шотлен гынат, ты пашам илышыш шыҥдарымым Конвенций эскера гынат[5], тӱнямбалне йочан праважым пудыртылмаш, икшывым шужыктарен ашнымаш, пашаште ӧкымлымаш тӱрлӧ эллаште чӱчкыдынак вашлиялтеш[1][16].

Мутлан, 2020 ий тӱҥалтыште 160 млн йоча йочалык огыл пашам ыштеныт, тыге нунын йоча илыш правашт пудырталтын. Нунын кокла гыч 79 млн лӱдыкшӧ, тазалыклан эҥгекым кондышо пашаште индыралтын[10][17].

Талукышто 1 млрд йоча кап-кыл, сексуал да психологий виешлымым чыта. 2020 ийыште, ВОЗ-ын вуйлатымыж почеш лу тӱнямбал организаций-влак «INSPIRE: семь стратегий по ликвидации насилия в отношении детей» / «INSPIREIIER» йочам виешлымым чарыме шотышто шым ошкыл» проектым ыштеныт[18].

ООН-ын шымлымыж почеш (2023 ий январьлан) тӱнямбалсе 15 элыште 30 млн утла икшыве шужен ила, тышечын 8 млн шужен ярныше улеш[19].

Российыште да тӱняште пайремлымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Йоча-влакым аралыме тӱнямбал кечын утларак эл ден кугыжаныш-влак сымыктыш концертым, спорт да модыш таҥасымашым, порылык кумылым ончыктышо акций-влакым[7] эртарат: черле[8], тулык, йоча пӧртысӧ, нужна ешшыште илыше икшывылан полшат[2].

Российыште да тӱнямбалысе моло эллаште ты кечын ава ден йоча-влакын ласкалыкыштым аралыме акций-влак эртат. Мутлан, йочан шочмыжым лугыч ыштыме (аборт)ваштареш улшо-влак шочдымо азан праваж нерген ойлат. 1 июньышто (але ондакрак) Чехийыште[20], Литваште[21], Белоруссийыште[22], Российыште[23][24] тӱнямбалсе мер калыкын тӱткышыжым вияҥаш тӧчышо эллаште абортын чотшым иземдышаш верч тыршаш ӱжшӧ акций-влак эртаралтыт.

Тиде кечын Российысе икмыняр олаште онкологий черан йоча-влаклан полшымо шотышто суапле акций-влак эртат. Мутлан, Йоча-влакым аралыме Тӱнямбал кечын Санкт-Петербургышто 2012 ий гыч мер калык деч онкологий черан йоча-влакым эмлаш оксам погат. Тыге йоча онкологийын йодышлан тӱткышым ойыраш темлыме «Ош пеледыш» акций эрта[8].

2013 ий гыч Йоча-влакым аралыме тӱнямбал кечын «1 канал» телевидений Российысе икмыняр олалаште (Моско, Ярославль, Краснодар, Иваново, Пенза, Самара, Озаҥ, Угарман, Ӱпӧ, Астрахань, Тула, Ижевск)[4] ий еда «Стань первым!» суапле акцийым вияш эфирыште эртара. Тыге нуно тазалык шотышто экшыкан йоча-влаклан, тулык икшыве-влаклан, шуко шочшан еш-шамычлан полшат[25].

Тыгак ончо

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Палемдымаш

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
  1. ↑ 1 2 3 4 5 Роженцова О. Когда отмечают День защиты детей. РБК (24 ага 2023). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  2. ↑ 1 2 3 1 июня - Международный день защиты детей. Уполномоченный при Президенте РФ по правам ребенка (1 пеледыш 2022). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  3. ↑ 1 2 3 Международный день защиты детей 1 июня. Досье. ТАСС (1 пеледыш 2016). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  4. ↑ 1 2 Международный день защиты детей: история и традиции праздника. РИА Новости (1 пеледыш 2016). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  5. ↑ 1 2 3 Конвенция о правах ребёнка. КонсультантПлюс. Дата обращения: 30 сорла 2023. Архивировано 12 ага 2022 года.
  6. ↑ 1 2 1 июня — День защиты детей: как у малышей и подростков появился свой праздник. Известия (31 ага 2023). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  7. ↑ 1 2 Международный день защиты детей. Центр гигиенического образования населения Роспотребнадзора России (1 пеледыш 2020). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  8. ↑ 1 2 3 Благотворительная акция «Белый цветок». Детский хоспис (1 пеледыш 2019). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  9. ↑ ЮНИСЕФ «Гуманитарная деятельность в интересах детей». ЮНИСЕФ (1 пеледыш 2022). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  10. ↑ 1 2 Детский труд. Международная организация труда (12 сӱрем 2021). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  11. ↑ Всемирный День ребенка. ООН. Дата обращения: 30 сорла 2023.
  12. ↑ Миллионы детей во всем мире страдают от дискриминации. ООН (18 кылме 2022). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  13. ↑ Сегодня — День защиты детей Африки. ООН (16 пеледыш 2011). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  14. ↑ Воловатов В. Когда основали Международную демократическую федерацию женщин. Парламентская газета (1 теле 2020). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  15. ↑ Становление института Уполномоченного по правам ребенка в Российской Федерации. Уполномоченный по правам ребенка в Российской Федерации. Дата обращения: 30 сорла 2023.
  16. ↑ Яушева Э. новому докладу, половина детей,разработанные стратегии для их защиты. Агентства ООН заявляют о всплеске насилия в отношении детей во время пандемии COVID-19. ЮНИСЕФ (23 пеледыш 2020). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  17. ↑ Детский труд: глобальные оценки. ООН. Дата обращения: 30 сорла 2023.
  18. ↑ Насилие в отношении детей. [ВОЗ (29 кылме 2022). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  19. ↑ ООН: 30 миллионов детей в 15 странах страдают от истощения. ООН (12 шорыкйол 2023). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  20. ↑ В Праге прошла демонстрация против абортов. ТАСС (1 пеледыш 2021). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  21. ↑ Православные Литвы - против абортов. ИА REGNUM (1 пеледыш 2011). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  22. ↑ 1 июня прошла акция против абортов «Мама подари мне жизнь». Боровичская Епархия Русской Православной Церкви (1 пеледыш 2017). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  23. ↑ В Москве и других городах России проходит акция против абортов "40 дней за жизнь". Interfax (24 ӱярня 2014). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  24. ↑ Наложили запрет. Врачи откажутся от проведения абортов 1 июня. SmartNews (31 ага 2014). Дата обращения: 30 сорла 2023.
  25. ↑ Масштабная благотворительная акция «СТАНЬ ПЕРВЫМ!» в этом году пройдёт в Чебоксарах. Первый канал (13 ага 2019). Дата обращения: 30 сорла 2023.

Кылвер-влак

[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
"https://mhr.ruwiki.ru/w/index.php?title=Йочам_аралыме_тӱнямбал_кече&oldid=650901" гыч налме