Заповедник да калыкле парк-влакын кечышт
| Заповедник да калыкле парк-влакын кечышт | |
|---|---|
 СССР-ын почто маркыже | |
| Тӱрлылык | Официал пайрем; Экологий пайрем |
| Вес семын | Российысе ЗиНП кечыже |
| Ышталтын | 1997 ийыште «Ир пӱртӱсым аралыше рӱдер» да «Ир пӱртӱсын тӱнямбал фондшо» (WWF) увертарен |
| Палемдат | Россий Федерацийыште |
| Кече | 11 шорыкйол |
| Кылдалтын | Баргузин заповедникын негызше дене |
Заповедник ден калыкле парк-влакын кечышт — Россий Федерацийыште официал пайрем пӱртӱсым аралыше (эколог) организаций-влакын инициативышт дене шочын. Тиде кечым Российыште ий еда 11 январьыште палемдат[1]. Икымше Баргуз заповедникым ыштыме нерген кӱштык (Бурят Республик) 1916 ий 29 декабрьыште (11 январь у стиль дене) пеҥгыдемдалтын.
Россий Федерацийыште поснак аралыман пӱртӱс кумдыкым (ООПТ) ойырен палемдымаш пӱртӱсым аралыме пашан йӱлаш пурышо пайдале йӧнжылан шотлалтеш.
Эртык ден пайремлымаш
«Пӱтынь Российысе заповедник ден калыкле парк-влакын кечышт» — эколог-влакын календарьыштышт шукерте огыл шочшо кече. Тудым 1997 ий гыч палемдаш тӱҥалыныт. Лач тиде ийын «Ир пӱртӱсым аралыше рӱдер да «Ир пӱртӱсын тӱнямбал фондшо» Россий Федерацийыште ий еда Заповедник ден калыкле парк-влакын кечыштым палемдаш тӱҥалыныт.
Эколог-влакын «Заповедник ден калыкле парк-влакын кечыштым 11 январьыште эртараш шонымаш тыглай шочын огыл. Лач тиде кечын, 1916 ийыште, Бурятийыште Россий Федерацийысе Баргуз заповедник лӱман (Баргуз курыккаштан эрвел могырыштыжо улмыжлан кӧра тыге лӱмдымӧ) икымше аралыме кумдыкым почмо.
1916 ий шыжым Российыште заповедникым почмо да пашам ыштыме шотышто правам рашемдыше «Сонарлыме заповедник-влакым кучымо правил-влак» акт илышыш пурен, Правительствысе Сенат 1916 ий 30 октябьысе 304 № «Собрании узаконений и распоряжений Правительства» савыктышеш печатлен.
1916 ий 29 декабрь (11 январь у стиль дене) Российыште элын историйыштыже икымше гана Байкал серыште кугыжаныш заповедник — Баргузинский почылтеш, таче мартеат пашам ышта. Заповедникым почмаш Икымше тӱнямбал сар жапыште лийын, тидыже Россий кугыжанышын аралышаш кумдык нерген азапланымыже нерген ойла.
Икымше заповедникым ыштыме нерген правительстве пунчал тыге ойла: «Мланде шотышто министр, 1916 ий 29 декабрьыште Вуйлатыше Сенатлан Забайкалье кундемын йӱдвел-эрвел серыштыже верланыше Баргузинский уездыште Баргузинский заповедникым палемдыме чек нерген увертарен...».
Лишыл ийлаште, Уралыште — «Шайтан-Тау», Сибирьыште — «Белозерский», «Степьысе», «Васюганский», «Барабинский», Забайкальеште — «Джидинский» «Мӱндыр Эрвелыште — «Кугу Токко», «Коклакурилысе», да Чукотко сер деч мӱндыр огыл «Маска отро». Заповедник-влак деч посна 10 калыкле паркым почмо.
Лишыл 10 ийыште кугыжаныш лу миллиард теҥгем заповедник пашам вияҥдаш кучылтеш. Кызыт Российыште 12 тӱжем тӱрлӧ кӱкшытан да категориян ООПТ улыт, нунын чумыр кумдыкышт 203 миллион нектар наре (тидын шотыштак вӱдан кумдык 193 млн. гектар але пӱтынь эл кумдыкын 11,3 %). Тидын годым биологий да ландшафт ойыртемым аралаш утларак кӱлешан пӱртӱс комплекс ден объект-влак лач федерал значениян ООПТ кышкарыште улыт, тудын негызыштыже 102 кугыжаныш пӱртӱс заповедник, 42 калыкле парк да 71 кугыжаныш пӱртӱс заказник шотлалтыт.
ООПТ-ын тиде шкешотан кышкаржым ыштымаш Российын пӱртӱсым аралыме шотышто ик эн кугу сеҥымашыжлан шотлалтеш.
Федерал значениян ООПТ кышкар 1992 ий гыч поснак сайын вияҥын, тиде жапыште Российыште 28 у заповедник, 25 калыкле парк да 11 федерал заказник-влакым ыштыме. Эртыше жапыште, тичмаш ончалмаште, заповедник, калыкле парк да федерал заказник-влакын чумыр кумдыкышт 80 % наре кугемын.
2011 ий декабрьыште Россий Федерацийын Правительствыже 2020 ий марте федерал значениян посна оролыман пӱртӱс кумдыкым вияҥдыме шотышто Концепцийым пеҥгыдемден. Концепций тӧртыкым да кугыжанышын вуйлатыме йодышым рашемда, ООПТ-ылан экономике, финанс да кадр шотышто полышым пуымо, пӱртӱс комплексым, тӱвыра поянлыкым аралыме да шинчымашым шарыше туризмым, тӱнямбал вашкылым вияҥдыме, ООПТ географий кылым кумдаҥдыме шотышто йодышым онча.
2020 ий марте, мутлан, 11 у заповедникым, 20 калыкле паркым да 3 федерал заказник-влакым ышташ палемдыме. 2012 ийыште «Ингерманландский» кугыжаныш пӱртӱс заповедникым (Ленинград область), «Берингия» калыкле паркым (Чукотке автоном округ) да «Леопардын мландыже» (Приморский кундем) кугыжаныш пӱртӱс заповедникым ыштымаш палемдыме. 2013 ийыште «Онеге Поморье» калыкле паркым (Архангельск кундем) ыштыме ыле.
Тынак ончо
- Йырым-йырысе йырвелын тӱнямбал кечыже
- Илыме верым аралыме тӱнямбал кече
- Океан-влакын тӱнямбал кечышт
- Озон лончым аралыме тӱнямбал кече
- Янлык-влакым аралыме тӱнямбал кече
- Экологын кечыже
Палемдымаш
- ↑ Экологические даты и акции Архивная копия от 14 сорла 2009 на Wayback Machine