Шыже казанский
Шыже казанский | |
---|---|
И. Е. Репин. «Вечеринка» Пайрем кас | |
Тӱрлылык | калык-христиан |
Вес семын | Ӱдырамашым пыдалше |
Тыгак | Шочынаван Озаҥысе юмоҥаже (черк.) |
Ыҥ | теле деч ончычсо жапын тӱҥалтышыже |
Палемдат | эрвел славян-влак |
Кече | 22 шыжа, 4 кылме |
Йӱла | сӱаным модыныт, ӱдырамаш-влак шинчылташ погыненыт, да тыгак олаште пашам ыштыше, мӧҥгӧ пӧртылшӧ пӧръеҥ-влакым сийленыт |
Шыже казанский — эрвел славян-влакын калык кечышот почеш 22 октябрьыште (4 ноябрь) толеш. Кечын лӱмжӧ черке юмоҥа деч лектын: ты кечын Озаҥысе Шочынава юмоҥа ончылно вуйым сават. Калык йӱлаште тиде юмоҥа ӱдырамашым пыдалшылан шотлалтеш[1]. Тиде кечын сӱаным ышташ тыршеныт, тиде калыкмутыштат раш палдырна: «Кӧ казанскийлан ӱдырым налеш, ок ӧкынӧ»[2].
Моло лӱм-влак
полес. Богородица, Божье касартыш, Шочынаван кӱштымыжӧ, Казанский юмоҥалан, Друга Покрова, Казанский юмоҥа, Казанский, Казанский Шочынава[7].
Эрвел славян-влакын традицийышт
Шыжын телыш савырнымыже, Казанскийым «телым кондышо» маныныт[8]. «Казанскийлан орава дене лектат гын, орвашкет тер таваным пыште», «Казанский марте теле огыл, Казанский деч вара шыже огыл»[9]. «Казанский теле йӱштӧ кожер, куэр коклаште кудалеш, шкеже унала пураш ок ӧркане», — каласкаленыт кресаньык икшыве-влаклан. Йоча-влак Казанский йӱштын корным ончыктымыжым ужаш куржыныт, модаш — ияҥше вӱдлакым шалаташ, йӱштӧ вӱдым кышалыш савыраш[8].
Чылан ӱшаненыт: Казанский Шочынава тыглай калыкым арала, тудо ӱдырамашым пыдалше. Тиде ик эн тӱҥ ӱдырамаш пайрем лийын, кудым поян кочкыш-сий, пура, пӱрӧ йӱыш дене пайремленыт[10].
Кече лекме деч ончыч кеч изишак лупсым поген ситарен гын, а тиде кечын лупс поснак эмлыше куат дене виян маныт, шинчажым, сусырым, коваште черым йыгеныт[10]. Калык ӱшанен: нӧргӧ ӱдыръеҥын чурийже пешыжак мотор огыл гын, тидлан кӧра огыт йӧрате гын, Казанский кече эрден эрак кынелын, кӱсотышко кайыман. Тушто ӱдыр ӱлнӧ, мланде воктен, покшымышто кечыше куэ лышташым кычалын. Тыгай лышташыш (ший воштончыш гай) ончалат гын, чурий моторлык ешаралтеш ман ойленыт[11].
Сибирьыште Казанскийым чот палемденыт: весела йӱмаш-кочмаш, тӱшкан мурен-куштымаш, ваш-ваш уна лиймаш, урем мучко кудалыштмаш да т. м. Кастене самырык-влак модмашке чумыргат. Ангараште тыгай пайремлан ӱдыр-влак тамле сийым кӱэштыныт, сонарлен толшо каче-влакым сийлаш пурам шолтеныт. Нунышт ӱдыр-влакым шере кочкыш «Монополько» (ош арака) дене сийлат. Йӱд марте модыт, мурат, куштат. Весела лийже манын, маскым чият. Казанский пайрем годым пеш чолган «путлымо» да «сӱан» паша шукталтын. Кежме селаште (Ангараште) ӱдыр-влак пайрем кас деч ончыч «Сӱанла» села мучко кудалыштыт. Оръеҥ ден каче, савуш да моло сӱан калык кычкыме имнеш, издереш шинчын, урем гыч уремыш мурен-куштен кудалыштыныт. Тыгай уремысе модмаш пеш тура шижтарен: качылан ӱдырым налаш жап толын[12].
Казанский — эше ик йӱлам шотлен шуктымо жап. Тиде жаплан чыла чоҥымо пашам мучашлыман улмаш: мландым кӱнчышӧ, плотник, кӱмастар, штукатур-влак пашадарым налын, шке ялышкышт, мӧҥгышт пӧртылыныт[3]. «Чыталте, тарзе, тыйын кудывечыштат Казанский лиеш»[13].
Полесьеште «Казанский коча-влак» кече лийын: Казанский деч ончычсо кугарнян але шуматкечын тоштыеҥым шарненыт[14].
Казанский Шочынаван юмоҥаж ончылно шинча черым эмлыме нерген кумалыт, Андрроников (грек) юмоҥа ончылан шӱм-чон черым эмлыме нерген йодыт[10].
Калыкмут ден пале-влак
- Казанскийлан ӱдырым налше ок ӧкынӧ[2].
- Ушкалым ойырет — тӱкым ончо, ӱдырым налат — ача-авам ончо[15].
- Казанский ӱдырамашым пыдалше[5].
- Казанскийлан калык тораш ок кошт: орава дене кает, тертаван дене пӧртылат[16].
- Казанский Шочынавалан эре йӱр йӱреш[3].
- «Да Казанскай падымаюць лён»[17] (белорус.)
Тыгак ончо
Палемдымаш
- ↑ Беловинский, 2003, с. 291.
- ↑ 2,0 2,1 Чичеров, 1957, с. 43.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Некрылова, 1991, с. 386.
- ↑ Ермолов, 1901, с. 509.
- ↑ 5,0 5,1 Чичеров, 1957, с. 17.
- ↑ Васілевіч, 1992.
- ↑ Толстая, 2005, с. 295.
- ↑ 8,0 8,1 Рожнова, 1992, с. 133.
- ↑ Агапкина и др., 2004, с. 541.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Котович, Крук, 2010, с. 285.
- ↑ Рожнова, 1992, с. 134.
- ↑ Макаренко, 1913, с. 116.
- ↑ Воскобойников, Голь, 1997, с. 378.
- ↑ Толстая, 2005, с. 302.
- ↑ Семенов, Никишенков, 2003, с. 124.
- ↑ Коринфский, 1901, с. 424.
- ↑ Лозка, 2002, с. 198.
Литератур
- Октябрь / Агапкина Т. А., Плотникова А. А., Валенцова М. М. // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 2004. — Т. 3: К (Круг) — П (Перепёлка). — С. 539—541. — ISBN 5-7133-1207-0.
- Казанская зимняя // Беловинский Л. В. Энциклопедический словарь российской жизни и истории. — М.: ОЛМА-ПРЕСС, 2003. — С. 93. — ISBN 5-224-04008-6.
- Золотые правила народной культуры / О. В. Котович, И. И. Крук. — Мн.: Адукацыя i выхаванне, 2010. — 592 с. — 3000 экз. — ISBN 978-985-471-335-9.
- Ермолов А. С. Народная сельскохозяйственная мудрость в пословицах, поговорках и приметах. — СПб.: Типография А.С.Суворина, 1901. — Т. 1. Всенародный меяцеслов. — 691 с.
- Коринфский А. А. Октябрь-назимник // Народная Русь : Круглый год сказаний, поверий, обычаев и пословиц русского народа. — М.: Издание книгопродавца М. В. Клюкина, 1901. — С. 416—425.
- Крестьянское правосудие. Обычное право российского крестьянства в XIX веке – начале XX века / авт. теорет. введ. и ред. Ю. И. Семенов; сост., авт. вступ. ст., коммент. и глоссария А. А. Никишенков. — М.: Современные тетради, 2003. — 402 с. — ISBN 5-88289-235-X.
- Макаренко, А. А. Сибирский народный календарь в этнографическом отношении. Восточная Сибирь. Енисейская губерния // Записки Русского географического общества по отделению этнографии / под редакцией почёт. члена И.Р.Г.О. А. С. Ермолова. — СПб.: Государственная типография, 1913. — Т. XXXVI.
- Некрылова А. Ф. Круглый год. — М.: Правда, 1991. — 496 с. — ISBN 5-253-00598-6.
- Некрылова А. Ф. Русский традиционный календарь: на каждый день и для каждого дома. — СПб.: Азбука-классика, 2007. — 765 с. — ISBN 5352021408.
- Рожнова П. К. Радоница. Русский народный календарь: обряды, обычаи, травы, заговорные слова. — М.: Дружба народов, 1992. — 174 с. — ISBN 5-285-00135-8.
- Сахаров И. П. Сказания русского народа. Народный дневник. — СПб.: Издание А. С. Суворина, 1885.
- Толстая С. М. Полесский народный календарь. — М.: Индрик, 2005. — 600 с. — (Традиционная духовная культура славян. Современные исследования). — ISBN 5-85759-300-X.
- Чичеров В. И. Зимний период русского народного земледельческого календаря XVI – XIX веков. — М.: Издательство Академии Наук СССР, 1957. — 237 с.
- Энциклопедия российских праздников / Сост. В. Воскобойников, Н. Голь. — СПб.: Респекс, 1997. — 448 с. — (Русь Великая). — ISBN 5-7345-0094-1.
- Васілевіч Ул. А. Беларускі народны каляндар // Паэзія беларускага земляробчага календара. Склад. Ліс А.С.. — Мн., 1992. — С. 554—612. Архивировано 11 ага 2012 года. (белор.)
- Лозка А. Ю. Беларускі народны каляндар (белор.). — Мн.: Полымя, 2002. — 238 с. — ISBN 98507-0298-2. (белор.)
Кылвер-влак
- Празднование в честь Казанской иконы Божией Матери // Pravoslavie.ru