Черепахын тӱнямбал кечыже
| Черепахын тӱнямбал кечыже | |
|---|---|
 Логотип | |
| Тӱрлылык | Официалдыме |
| Официал | World Turtle Day |
| Ыҥ | Черепахын шагаллемыжлан калыкын тӱткышым ойырымыжо |
| Ышталтын | 2000 ийыште |
| Ыштыше | Черепахым утарыше американ мер ушем |
| Палемдат | Ий еда |
| Кече | 23 ага |
| Кылдалтын | Зоологий дене |
Черепахын тӱнямбал кечыже (англ. World Turtle Day) — ий еда 23 майыште палемдалтше официалдыме пайрем. 2000 ийыште Черепахым утарыше американ мер калыкын темлымыж дене шочын (American Tortoise Rescue). Тудын цельже — мер калыкын тӱткышыжым черепахе чотын шагалеммыжлан ойыраш[1].
Историй
Черепахым утарыше американ мер ушем 1990 ийыште вате-марий, биолог Сюзан Телл да Маршалл Томпсонын темлымышт почеш Калифорнийыште ышталтын. Икана нуно, пляж мучко коштмышт годым, пустынь черепахын начар да явыген пытыше игыже-влакым муыныт. Мужыр еҥ-влак нуным утареныт да шке илышыштым рептилийлан пӧлеклаш шонен пыштеныт[2]. Черепахым утарыше американ мер ушемын штаб-квартирыштыже кугу реабилитаций рӱдерым почыныт, тыште волонтер-влак начар да черле черепахе-влакым ончат, шӧркочшыжым куштат да вара эрыкыш луктын колтат. Коммерцийдыме организацийым почмо тат гыч 3000 утла чонаным утарыме. Сьюзан Телл да Маршал Томпон черапахым кучышо еҥ-влаклан тӱня мучко полшат, калыкле парк, питомник да рӱдер-влак дене кылым кучат. 2000 ийыште шанчыеҥ-влак Черепахын тӱнямбал кечыжым 23 майыште палемдаш темленыт[2]. Тиде темлымашым ятыр еҥ шотыш налын да пеш вашке тӱнямбалне шке семын палемдаш тӱҥалыныт.
Илыш-йӱла
Йӱла почеш Черепахын тӱнямбал кечыж годым пайремле да сотемдарыше вашлиймаш, акций, лекций, мастарлык класс-влак эртаралтыт.
Книгагудо ден школлашке черепахым кучышо, тудын нерген палыше еҥ-влак толыт. Нуно шке чонанышт-влакым кондат, нунын нерген оҥай илыш сӱретым каласкалат да кузе ончышаш нерген каласкалат. Йоча-влаклан тематике модмаш, викторин ден квестр-влак эртаралтыт, сылнымут ден документ кином ончат. Тыгак «эн сай черепахе костюмлан конкурс эртаралтын кертеш. Российысе шуко пайремыште тӱҥ персонажлан кугу мудреч Тортилла — совет писатель Алексейын Толстойын «Шӧртньӧ сравоч, але Буратинон приключенийже-влак" сылнымутын геройжо шотлалтеш.
23 майыште еҥ-влак черепахе шылым огыт коч, чонанын чучылжым огыт нал, нунын панцырьышт гыч ыштыме арвер дечат кораҥыт[1].
Чонан-влакын муным мунчымо верлаште мланде кумдыкым эрыктыме экологий акций эрта.
Оҥай факт
Тӱняште 357 тӱрлӧ черепахе ила. Утларакше США-ште, Мексикыште, Индийыште, Индонезийыште, Бразилийыште илат[3]. Российыште ныл тӱрлӧ вашлиялтеш: кыдалазийысе, европысо купышто илыше, йошкар пылышан да мӱндыр эрвелысе[4].
Ир пӱртӱсыштӧ черепахе-влак ерыште, эҥерыште, купышто, пустыньлаште, курык тайыллаште, теҥыз серлаште, океаныште илат. Но южгунам нуным ола паркысе вӱдыштат вашлияш лиеш. Шке чонан дечышт йӱкшышӧ оза-влак нуным пӱяш да эҥерлаш луктын колтат. Тыге, Москошто да Моско воктене йошкар пылышан да европысо куп черепахе-влак вашлиялтыт[5]. Чонан-влак оласе илышлан писын йӧнештаралт тунемыт. Йӱштӧ толмеке, нуно йошкыныш пурат да малаш возыт, а шокшо пагытыште колявам, ужавам да ракывотым сонарлат, серыште ырен кият, кӱжгӧ пырня ден кӱ ӱмбак кӱзат.
Теҥыз черепахын шке пайремже уло — Теҥыз черепахын тӱнямбал кечыже. Тудо ий еда 16 июньышто палемдалтеш. Датым тыглай огыл ойырен налме — 1909 ий 16 июньышто американ шанчызе, герпетолог, эколог, теҥыз черепахе специалист Арчи Карр шочын. Тудо ӱмыржӧ мучко теҥыз черепахе-влакым шымлен, нуным шукемдыме да куснен кайыме верлам шымлен[6]. 1956 ийыште Карр «Мардеж пуалдыме корно» книгам савыктен, тиде книгаште айдемын шоныдымо пашажлан кӧра, шуко тӱрлӧ черепахын йомын кертмыж нерген ойла. Тиде шанчыеҥ лӱмеш Флоридын эрвел серыштыже заповедник лӱмдалтын: — Арчи Карр лӱмеш ир пӱртӱсын калыкле сугыньверже (заповедникше). Тӱнян тӱрлӧ эллаштыже ий еда 16 июньышто тӱрлӧ акцийым эртарат. Тыге, 2017 ийыште Jumeirah Group кампаний черепахым утарыме Дубайысе проект кышкарыште волонтёр-влакын утарыме 40 самырык чонаным Персид заливыш луктын колтен[7].
Тыгак ончо
Палемдымаш
- ↑ 1 2 Когда отмечают Всемирный день черепахи в разных странах. 4lapki.com (2023). Дата обращения: 22 вӱдшор 2024.
- ↑ 1 2 American Tortoise Rescue. About (англ.). American Tortoise Rescue. Дата обращения: 22 вӱдшор 2024.
- ↑ Виды черепах. Черепаха. ру. Дата обращения: 23 вӱдшор 2024.
- ↑ Какие черепахи живут и водятся в России. Хомкин.ру (3 шорыкйол 2019). Дата обращения: 23 вӱдшор 2024.
- ↑ Александр, Карина. В московском пруду обнаружили редких черепах, «кандидатов» в Красную книгу города. Комсомольская правда (25 пеледыш 2022). Дата обращения: 23 вӱдшор 2024.
- ↑ Международный день морской черепахи. Музей Фелицына (16 пеледыш 2022). Дата обращения: 22 вӱдшор 2024.
- ↑ Суворова, Арина. Шипят как змеи и весят 400 килограммов: день морских черепах отмечают во всём мире. Сетевое издание "Горсайт" (16 пеледыш 2022). Дата обращения: 22 вӱдшор 2024.
Литератур
- Гандольфи, С. Альдабра. Черепаха, которая любила Шекспира / С.Гандольфи; пер. с итал. К.Тименчик; ил. Е.Андреевой. — М.: Самокат, 2010.
- Гуржий, А. Аквариумные черепахи / А. Н. Гуржий. — М.: Дельта М, 2001.
- Карр, А. Наветренная дорога. — М.: Государственное издательство географической литературы, 1961.
- Хайфилд, Э. К. Черепаха: наглядное пособие по уходу / Э. К. Хайфилд, Н. Хайфилд; пер. с англ. — М.: Эксмо, 2010.
- Чегодаев, А. Е. Сухопутные черепахи: Содержание. Разведение. Кормление / А. Е. Чегодаев. — М.: Аквариум, 2001.
- Я познаю мир: Детская энциклопедия. Змеи, крокодилы, черепахи / Авт. Д. В. Семенов. — М.: АСТ, 2002.