Россий Юж Флотын кечыже

Почтовый марке ӱмбалан (СССР, 1939 ий) возен шындыме: «18 август — СССР авиацийын кечыже»

21.08.22

20.08.23

18.08.24

17.08.25

16.08.26

Россий Юж Флотын кечыже (Авиаций кече) — юж флотышто тыршыше пашаеҥ-влакын — лётчикын, инженер-технике да диспетчер еҥ-влакын, бортысо проводник ден Россий авиаций инфраструктурысо пашаеҥ-влакын профессионал пайремышт^[1].

Авиаций дене кылдалтше чыла еҥлан икгай пайремым 1933 ийыште увертареныт^[1].

Кызыт Россий Федерацийыште ий еда августын кумшо рушарнянже палемдалтеш^[1].

Пайрем историй

Кугыжан Российыште

Ондакше Авиаций кече (Авиатор-влакын кечышт) Российыште 2 августышто палемдалтын (кызыт тиде кечын шке пайремыштым Юж десант войска-влак палемдат)^[2].

Молан тиде кечым ойырен налмым тыге умылыман: ты кечын черке календарь почеш Иля пророкым шарналтат, армийын да флотын протопресвитерже Георгий Шавельскийын сугыньлымыж почеш, тудым лётчик-влакын кавасе шнуй аралтышыже семын ончаш темлыме улмаш. Тиде шнуй юмынъеҥ семын сайлалтын, вет лачак тудо, легенде почеш, каваште чоҥештылше орава дене кусныл коштеш^[2].

1910 ийыште Санкт-Петербургышто офицер-влакым ямдылыше «воздухоплавательный» школ почылтын. Эше тунамак, 1899 ийыште, чоҥалтше школ кумдыкышто лётчик-влакын кава аралтышыже Иля лӱмеш Илин черкым нӧлтеныт^[3]^[2].

СССР-ыште

1918 ийысе Октябрь революций деч вара пашазе-кресаньык Йошкар юж флотым ыштыме. Но, у кугыжанышын шочмыжым ончыде, эше икмыняр ий 2 августышто Авиаций кече палемдалтын^[3].

Тиде кечым 1925 ийыште гына вашталтыме, тунамсе сар да теҥыз паша шотышто тунамсе Наркомын, СССР Реввоенсовет председательже М. В. Фрунзен темлымыж почеш РККА сар-юж вийжым вуйлатыше 317-ше №-ан кӱштыкшӧ савыкталтын, туштыжо ойлалтын: «...1925 ийыште да ончыкыжым Йошкар юж флот шке пайремжым Авиаций да химий обороно да промышленность (Авиахим) йолташ-влак дене пырля 14 июльышто пайремлышаш»^[2].

Пайрем лӱм — Юж флотын кечыже — варарак пеҥгыдемын. Тудым ССР Союзысо калык комиссар-влакын советшын 1933 ий 28 апрельысе 859-ше №-ан пунчалже дене рашемдыме, тиде пунчал дене келшышын СССР Юж Флотын кечыже (Авиаций кече) палемдалтын. Тунамак тудын датыжым вашталтыме — 18 августым ойырен налме^[4]. Тунам куд паша кечан арняште, тиде кече каныш да ик жапыштак августын кумшо каныш кечыжлан толын, садлан вараже посна кечылан огыл, а августын кумшо каныш кечыжлан вашталтыш лийын. СССР СНК-ын 1931 ий 21 ноябрьысе 30-шо №-ан «Тӧнежлаште производствысо кӱрылтдыме арня нерген» пунчалже почеш 1931 ий 1 декабрь гыч вич кечан арня куд кечан дене вашталтын (тудым «кудкечан» маныт), каныш кече кажне тылзын 6, 12, 18, 24 да 30 кечыштыже толын. 1933 ий 18 августышто Авиацийын кечыже, тудым икымше гана палемдаш тӱҥалмек, тылзын кумшо каныш кечыже лийын, да тыге 1940 ий марте, куд кечаш паша арням шӧрымӧ марте кодын^[5]^[6].

1940 ийыште, куд кечаш паша арня гыч, фиксироватлалтше каныш кече гыч лекме деч вара вигак, Авиаций кече рушарнян толын, тиде тыгак тудым каныме кечын палемдаш йӧным ыштен^[3].

Авиаций кечым каныш кечын пайремлыме пеш кӱлешан лийын, молан манаш гын, тиде пайрем кугу калык тӱшка дене, муро-куштымаш, юж парад дене эртышаш улмаш^[5].

Авиаций Кечым 18 август гыч кораҥдымаш икымше гана Кугу Ачамланде сар жапыште лийын — тудым, кечым шотыш налде, августысо кумшо каныш кечын палемденыт^[6].

Умбакыже, сар пытымек, Юж флотын кечыже уэш икмыняр гана вашталтын. 1946 ий гыч 1959 ий марте пайремым лачак кеҥеж тылзын — июнь, июль, августын каныш кечыштыже, посна кечым ойырыде палемденыт^[5].

Варажым августын кумшо рушарняж деч але вес каныш кече деч кораҥаш кутырен келшеныт да пайремым лач 18 августышто палемдаш темленыт, пайремлан посна кечым ойыреныт, тыге моло пайрем да шарныме кече-влак ышталтыныт. Тыге 1960 гыч 1971 ий марте шуйнен, пайрем 18 августышто гына палемдалтын, но ты марте эреак лийын шогышо юж парад деч посна^[5]^[3].

Но 1961 ий толын, Сандалыкыш икымше айдемын чоҥештыме идалыкше, Авиаций кечым 18 август гыч (кугарня) 9 июльыш, рушарняш, кусареныт да Тушино аэродромышто юж парадым эртареныт^[6].

Кокымшыжо шӱкалтыш 1967 ийыште лийын, Октябрь революцийлан 50 ий темме идалыкыште, тунам 18 август гыч Авиаций кечым (кугарня) 9 июльысе рушарняш кусареныт да юж парадым Домодедовышто эртареныт^[7].

1971 ий 30 ноябрьыште СССР Кӱшыл Совет Президиумын 2367-VIII №-ан «СССР юж флотын кечыжым палемдыме нерген» кӱштыкше савыкталтын, тиде СССР Юж Флотын кечыжым ий еда августын кумшо рушарнянже палемдаш кӱштен^[5].

1972 ий гыч СССР юж флотын кечыжым августысо кумшо рушарнян палемдаш тӱҥалыныт. СССР Кӱшыл Совет Президиумын 1980 ий 1 октябрьысе 3018-Х №-ан «Пайрем да шарныктыш кече нерген» черетан кӱштыкше уэш пеҥгыдемден: СССР юж флотын кечыже августысо кумшо рушарнян палемдалтеш^[5].

Россий Федерацийыште

Россий Федерацийын Кӱшыл Советын Президиумжо 1992 ий 28 сентябрьыште «Россий Федерацийын юж флотшын кечыжым палемдыме нерген» 3564-1-ше №-ан пунчалым луктын, тыште ты пайрем кечым кызытсе жаплан келшыше кечыште — августын кумшо рушарняже пеҥгыдемден^[5].

Россий кундемлаште граждан авиацийын аэропортшо-влак, тыгак сарзе аэродром-влак верланыме регионлаште Авиаций кечын чӱчкыдынак пайрем эртаралтеш, аэродромлаште чоҥештылмым ончыктат, аэропортлаште споттинг дене каваш нӧлтыт^[1].

Пайремын кечыжым ятыр ий вашталтылме дене, да кызытат тудым августын кумшо каныш кечын палемдыме дене, ятыр лётчик да авиацийыште тыршыше еҥ-влак Авиацийын тӱҥ кечыжлан лачак 18 августым шотлат^[8].

РФ-ыште Авиацийын кечыже, Сарзе-юж вийын кечыже

1911 ий шыжым император Николай II Севастопольысо авиаций школын икымше идалыкшылан да авиатор-влакын икымше выпускшылан пӧлеклалтше пайремыште лийын^[9]. Тидын деч вара кугу императорын 1911 ий 22 ноябрьысе (5 декабрь) кӱштыкше лектын: «Армийыште южышто ийын коштмо шотышто чыла йодышым Генеральный штабын тӱҥ управленийыштыже чумыраш», но туге гынат тиде кӱштымашым илышыш пурташлан 8 тылзе кӱлын. Тудым илышыш шыҥдарыше Указ 1912 ий 30 июль (12 август) гына шочын, сарзе министр, кавалерий деч генерал В. А. Сухомлинов сарзе ведомствылан 397-ше №-ан приказеш кидпалым пыштен. Тиде кагаз дене келшышын, южышто чоҥештылме да авиаций дене кылдалтше чыла йодыш-влак Генерал штабын тӱҥ управленийышкыже кусаралтыныт, тудым генерал-майор М.И. Шишкевич вуйлатен. Варажым тиде кечым Сарзе-юж вийын кечыж семын ойыреныт.

Российын Сарзе-юж вийжылан посна пайрем кечым ойыраш шонымашым ВВС Главком Пётр Дейнекин темлен, посна тиде пайрем XX курым мучаште гына ышталтын.

Тиде пайрем кечым Юж флотын кечыж дене лугымо огеш кӱл, кеч ятыр ий сарзе лётчик-влак шке пайремыштым моло авиатор-влак дене пырля пайремлат^[8].

Моло авиаций пайрем-влак

Чынжым гын, Российыште авиаций кече (Юж флотын кечыже) деч посна авиаций дене кылдалтше отрасльыште пайрем-влакат палемдалтыт:

ВВС кече — 12 август
ФСБ авиацийын кечыже — 14 август^[1]
Авиачоҥышын кечыже — 15 август^[10]
Мӱндыр авиацийын кечыже — 23 декабрь
Сарзе-транспорт авиацийын кечыже — 1 июнь^[11]
Граждан авиацийын кечыже — 9 февраль^[1] (тыгак граждан авиаций — 7 декабрь)Тӱнямбал кече посна палемдалтеш)
МЧС авиацийын кечыже — 10 май^[1]
Росгвардийын авиаций кечыже — 3 март^[1]
ВВС штурман службын кечыже — 24 март^[12]
ВМФ авиацийын кечыже — 17 июль^[12]
Теҥыз авиацийын кечыже — 16 сентябрь^[12]
Авиаций-сандалык вийын кечыже — 4 октябрь^[12]
Вертолётчикын кечыже — 13 декабрь^[12]
Армийысе авиацийын кечыже — 28 октябрь^[12]

Тыгак ончо

Россий Федерацийысе ВВС-ын мӱндыр авиацийын кечыже
Граждан авиаций пашаеҥын кечыже
Граждан авиацийын тӱнямбал кечыже
Авиаций ден космонавтикын тӱнямбал кечышт

Литератур

Елисеев Б. П. Становление отечественной гражданской авиации: юридические аспекты // Научный вестник Московского государственного технического университета гражданской авиации : журнал. — 2023.

Палемдымаш

↑ ^{Комсомольская правда. Дата обращения: 17 сорла 2023.}
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ГКУ Московский авиационный центр. Что общего между праздником воздушного флота и Ильиным днем (неопр.). ВКонтакте (2 сорла 2022). Дата обращения: 17 сорла 2023.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 День Военно-Воздушного флота (неопр.). Мир тесен (17 сорла 2023). Дата обращения: 18 сорла 2023.
↑ Елисеев Б. П., 2023.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 ^5,6 К истории празднования Дня авиации в нашей стране (неопр.). Ейский историко-краеведческий музей им. В. В. Самсонова. Дата обращения: 18 сорла 2023.
↑ ^{Известия (11 сорла 2023). Дата обращения: 18 сорла 2023.}
↑ Авиапарад в Домодедово 1967
↑ ^{Московский комсомолец (19 сорла 2015). Дата обращения: 18 сорла 2023.}
↑ Авиамузей — Севастопольская офицерская школа авиации (неопр.). Авиару.рф. Дата обращения: 18 сорла 2023. Архивировано 13 ага 2021 года.
↑ 15 августа — День авиастроителя в России (неопр.). Aviation Explorer (15 сорла 2023). Дата обращения: 17 сорла 2023.
Ростех (1 пеледыш 2023). Дата обращения: 17 сорла 2023.
↑ ^12,0 ^12,1 ^12,2 ^12,3 ^12,4 ^12,5 Игорь Рявкин. Авиационные праздники (неопр.). АвиаПорт (5 пургыж 2018). Дата обращения: 17 сорла 2023.

Кылвер-влак

[:1-1] {Комсомольская правда. Дата обращения: 17 сорла 2023.}

[:0-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ГКУ Московский авиационный центр. Что общего между праздником воздушного флота и Ильиным днем (неопр.). ВКонтакте (2 сорла 2022). Дата обращения: 17 сорла 2023.

[:4-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 День Военно-Воздушного флота (неопр.). Мир тесен (17 сорла 2023). Дата обращения: 18 сорла 2023.

[_46c86d0ac38c832a-4] Елисеев Б. П., 2023.

[:5-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 ^5,6 К истории празднования Дня авиации в нашей стране (неопр.). Ейский историко-краеведческий музей им. В. В. Самсонова. Дата обращения: 18 сорла 2023.

[:3-6] {Известия (11 сорла 2023). Дата обращения: 18 сорла 2023.}

[7] Авиапарад в Домодедово 1967

[:6-8] {Московский комсомолец (19 сорла 2015). Дата обращения: 18 сорла 2023.}

[9] Авиамузей — Севастопольская офицерская школа авиации (неопр.). Авиару.рф. Дата обращения: 18 сорла 2023. Архивировано 13 ага 2021 года.

[10] 15 августа — День авиастроителя в России (неопр.). Aviation Explorer (15 сорла 2023). Дата обращения: 17 сорла 2023.

[11] Ростех (1 пеледыш 2023). Дата обращения: 17 сорла 2023.

[:2-12] 12,0 ^12,1 ^12,2 ^12,3 ^12,4 ^12,5 Игорь Рявкин. Авиационные праздники (неопр.). АвиаПорт (5 пургыж 2018). Дата обращения: 17 сорла 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]