Пӱчым ончышын кечыже
| Пӱчым ончышын кечыже | |
|---|---|
| Файл:День оленевода.jpeg | |
| Палемдат | Йӱдвел могырысо тӱп калык |
| Тӱҥалын | ӱярня гыч вӱдшор марте |
| Пайремлымаш | калык гуляний, куштымаш, мурымаш, спорт таҥасымаш |
| Кылдалтын | тӱня юмын кечысавыртыш кечыже, завершение полярной ночи |
Пӱчым ончышын кечыже — СССР-ын да Российысе Йӱдвел калык-влакын пайремышт.
Историй да каласкалымаш
Пӱчым ончышын кечыже 1950-1960 ийлаште шуко моло профессий пайрем дене пырля шочынТаймырыште, Камчаткыште да элын моло кундемлаштыжат палемдалтеш[1]. Мурманск велне Пӱчым ончышын кечыже Йӱдвелын пайрем кышкарыштыже эрта[4].
СССР-ыште Пӱчым ончышын кечыжым кугыжаныш эртарен, тудлан тиде кече посна калык пайрем да тунамак профессий кечыже семын лийын: кажне калыкын шке пайремже лийшаш да кажне профессийын шке пайремже уло манме семын[5]. 1990-ше ийла гыч пайремым эртарымашке кугыжаныш веле огыл, нефть ден газым лукшо коммерций компаний-влакат ушнат[5]. Пайрем, ик могырым, тӱп калык-влак дене кылым кучымо шотышто пайдале, вес могырым, кугыжаныш ден коммерций компаний коклаште вашкыл вияҥеш[6].
СССР-ыште пайрем паша совещаний дене почылтын, пайремым приклад сымыктышын ончерже, концерт, йӱлаш пурышо спорт таҥасымаш сылнештареныт: кычкыме пӱчӧ дене таҥасен кудалыштмаш, лӱйкалымаш, арканым кышкылтмаш. Российыште ончерат, спорт таҥасымашат аралалт кодыныт[7]. В России сохраняются как выставки, так и спортивные состязания[1][3][8]. Кычкыме пӱчӧ-влакын таҥасымаште тӱҥ пӧлеклан лумоход (снегоход) шотлалтеш (Якутийыште, Таймырыште, ЯНАО-што)[5][3][8].
СССР-ыште пайрем юмыйӱла ваштареш кучедалаш кучылталтын: кугыжаныш пӱчӧ-влак дене кылдалтше йӱлам паша йӱла дене алмашташ тӧчен[9]. Российыште тиде «алмаштышын инверсийже» илышыш шыҥа: мутлан, 1992 ийыште Таймырыште пӱчӧ шылым тошто йӱла радамым шуктен пӱчкеден шеледыме, а 2009 ийыште Ямалыште — пӱчым надыр шотеш пуымо[6].
Этнограф М. Момзикован палемдымыж почеш, Пӱчым ончышын кечыже — «изобретенный» пайрем, кудыжо умбакыжат вияҥеш»[10]. Этнограф О. Степанова палемда: СССР жапыште шочшо пайремын рӱдӧ шонымашыже пеш сеҥышан (виян) лийын, садлан у эпохышко куснен[11].
Пӱчым ончышын кечыже — 2010 ий гыч Камчатск кундемын официал пайремже. Камчатск кундемын 2009 ий 16 декабрьысе 361-ше №-ан «Камчатский кундемын пайремже да шарныме кечыже-влак нерген» тӧртыкшӧ дене пеҥгыдемдыме[12][13]. Мартысе икымше рушарнян палемдалтеш.
Палемдымаш
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Момзикова, 2013, с. 227.
- ↑ Тульцева, 1985, с. 78.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Коренные малочисленные народы…, 2012, с. 540.
- ↑ Сулейманова, 2018, с. 48—49.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Момзикова, 2013, с. 231.
- ↑ 6,0 6,1 Момзикова, 2013, с. 233—234.
- ↑ Тульцева, 1985, с. 78—80.
- ↑ 8,0 8,1 Степанова, 2018, с. 149.
- ↑ Момзикова, 2013, с. 233.
- ↑ Момзикова, 2013, с. 234.
- ↑ Степанова, 2018, с. 155.
- ↑ Праздники и памятные дни в Камчатском крае. Дата обращения: 28 шорыкйол 2024.
- ↑ О внесении изменения в статью 2 Закона Камчатского края «О праздниках и памятных датах Камчатского края» : Закон Камчатского края от 25.07.2017 № 117. Дата обращения: 28 шорыкйол 2024.
Литератур
- Коренные малочисленные народы Севера и Сибири в условиях глобальных трансформаций (на материале Красноярского края). Ч. 1 Концептуальные и методологические основы исследования. Этнокультурная динамика коренных малочисленных народов Красноярского края / ред. Н. П. Копцева. — Красноярск: Сибирский федеральный университет, 2012. — 640 с. — ISBN 978-5-7638-2403-2.
- Момзикова М. «Северная масленица»: День оленевода в советском и современном российском контекстах // Мифологические модели и ритуальные поведение в советском и постсоветском пространстве: сборник статей / сост. А. Архипова. — М.: РГГУ, 2013. — С. 227—237. — 472 с. — ISBN 978-5-7281-1549-6.
- Степанова О. Б. Связь двух эпох: воплощение в празднике // Вестник археологии, антропологии и этнографии ИПОС СО РАН. — 2018. — № 2 (41). — С. 148—156.
- Сулейманова О. А. «Праздник Севера и традиционный День оленевода»: к проблеме изучения культурно-массовой деятельности как формы актуализации этнокультурных традиций аборигенного населения Мурманской области // Труды Кольского научного центра РАН. — 2018. — № 11—15 (9). — С. 42—52.
- Тульцева Л. А. Современные праздники и обряды народов СССР / отв. ред. Ю. В. Бромлей. — М.: Наука, 1985. — 191 с. — (Страны и народы).
- Dudeck S. Der Tag des Rentierzüchters: Repräsentation indigener Lebensstile zwischen Taigawohnplatz und Erdölstadt in Westsibirien (нем.). — Fürstenberg; Havel: Kulturstiftung Sibirien, 2013. — 351 S. — ISBN 978-3-942883-17-7.