Ош маскан тӱнямбал кечыже
| Ош маскан тӱнямбал кечыже | |
|---|---|
 | |
| Официал | International Polar Bear Day |
| Вес семын | Поляр маскан тӱнямбал кечыже |
| Ышталтын | 2008 |
| Палемдат | ий еда |
| Кече | 27 пургыж |
Ош (поляр) маскан тӱнямбал кечыже (англ. International Polar Bear Day) — полярысе маска-влак нерген шинчымашым шараш да мер калыкын тӱткышыжым нуным аралымашке виктараш ман ышталтын, кажне ийын 27 февральыште палемдалтеш. Ош маскам аралыше тӱнямбал организацийын Polar Bears International чолгаеҥышт 2008 ийыште палемдаш темленыт[1].
Ош маска — шӧрым кочшо янлык тӱшка гыч эн кугу мландӱмбал хищник. Тудо Йошкар книгашкыже, тыгак Тӱнямбалысе пӱртӱсым аралыше ушемын Йошкар книгашкыже пурталтын[2]. Пытартышыже классификаций шот дене «начарын аралалтше вид» категорийыш пурта.
Историй
Пайрем кечым 2000 ийыште шочшо коммерцийдыме организацийын Polar Bears International (PBI) чолгаеҥже-влак шонен луктыныт, нуно 1992 ийыште США почмо Polar Bears Alive мер толкынын пашажым умбакыже шуеныт.
PBI-н пашаже ош маска-влак тӱшкам аралымашке виктаралтын: СМИ, учёный биолог-влак да моло чолгаеҥ-влак дене пырля, тиде янлык нерген шинчымашым шаркалат, тидын годым тудым аралаш кӱлмӧ нерген, илен лекташ йӧным ышташ кӱлмӧ нерген каласкалат.
Полярный маскан тӱнямбал кечынже пайрем кышкарыште теме дене кылдалтше калыкле акций, шинчымашым кумдаҥдыше мутланымаш-влак эртат. Тыгай пашам утларакше пӱртӱсым аралыше да экологий тӧнеж-влак, тыгак зоопарк[3][4] ден заповедник-влак шуктат.
Российыште
Россий — ош маска-влакым арален кодымо нерген Келшыкын ик элже, шуко могыран договорым Даниий (Гренладий), Норвегий (Шпицберген), США да СССР иктеш ушненыт. Келшык 1960-шо да 1970-ше ийлаште ош маска-влакым шот деч посна сонарлымылан кӧра шочын, тиде ты янлык популяцийын йомын кертме лӱдыкшым шочыктен.
2007 ий гыч тӱҥалын, Келшык почеш пашам ыштыше эл-влак вашлийыт, ыштыме пашам иктешлат, ончыкылык паша нерген пунчалым луктыт.
Тыге, 2015 ийыште ир пӱртӱсыштӧ ош маска-влакым кужу жап аралаш йӧным ыштышашлан 10 ияш циркумполярный план пеҥгыдемдалтын[5]. 2020 ий мартыште тиде направленийыште пырля пашам ыштыме лектышым иктешлыме да ончыкылык задачым шындыме[6]. Ик эн кугу пашалан мониторингым эртарыме да ош маскан мыняр улмо чотшым, ийготшым, тыгак узо-авалыкшым рашемдыме нерген уверым погымо, шотлалтеш, 2024 ий марте тӱшкан илыме йӧныштым, илыме верыштым пален налме йодышлан вашмут лийышаш.
«Ош маскан переписьше»
2022 ий сентябрьыште Россий кумдыкышто «Беломедвежья перепись» экспедиций пашам ыштен, проект «Биологий тӱрлылыкым аралымаш да экологий туризмым вияҥдымаш» федерал да «Экологий» национал проект-влак кышкарыште лийын, тудым Российысе Пӱртӱс министерстве илышыш шыҥдарен.
Тудын икымше этапше Врангель отрошто эртен, тыште специалист-влак 864 янлыкым шотленыт. Кокымшо этапыште, 2023 ий октябрь тылзыште Саха (Якутия) Республикын «Маска отро» заповедникыште пилотдымо чоҥештылше аппарат-влакын полшымышт дене 150 утла ош маскам мумо[7].
«Ош маскан Сандалыкше» тӱнямбал шанче-практике конференций
Конференций, кудын тӱҥ шонымашыже: ош маска-влакын популяцийыштым арален кодаш, тыгак мландымбал эн кугу хищникым шымлаш — 2017 ий гыч Российыште эрта, тудо Чукот автоном округын губернаторжын темлымыж почеш эртаралтеш. Арктикысе каҥашын паша планышкыже пуртымо.
2023 ийыште конференцийым Россий Пӱртӱс министерстве дене пырля Росзаповедцентр, Руш географий обществе, ИПЭЭ РАН ДА АНО «Экофактор» экологий рӱдер иканаште кок кумдыкышто, телекӱвар формат дене — Москошто да Анадырьыште — эртареныт[8].
Тыгак ончо
- Ош маска
- Врангельын отрожо
- Усть-Ленский заповедник
- Москосо зоопарк
Палемдымаш
- ↑ Международный день полярного медведя. Общество дикой природы. Дата обращения: 26 пургыж 2024.
- ↑ Юлия Петрова. Белых медведей защитит международная конвенция. ВОО "Русское географическое сообщество" (12 кылме 2014). Дата обращения: 26 пургыж 2024.
- ↑ Московский зоопарк представит программу сохранения белых медведей - Российская газета, 2017-04-24, <https://rg.ru/2017/04/25/reg-cfo/moskovskij-zoopark-predstavit-programmu-sohraneniia-belyh-medvedej.html>. Проверено 26 пургыж 2024..
- ↑ Никита Камзин. Как сохранить популяцию белых медведей, рассказали в Московском зоопарке. Вечерняя Москва (7 сорла 2020). Дата обращения: 26 пургыж 2024.
- ↑ Россия и ещё 4 страны приняли план по сохранению белого медведя. ИА Регнум (10 идым 2015). Дата обращения: 27 пургыж 2024.
- ↑ Пресс-служба Минприроды России. Нацпроект «Экология»: планы Российской Федерации по сохранению белого медведя представлены на международной встрече стран ареала вида. Министерство природных ресурсов и экологии Российской Федерации (11 ӱярня 2020). Дата обращения: 27 пургыж 2024.
- ↑ Пресс-служба Минприроды России. Чистоплотный охотник и отличный пловец: 27 февраля в мире отмечают День полярного медведя. Министерство природных ресурсов и экологии Российской Федерации (27 пургыж 2024). Дата обращения: 27 пургыж 2024.
- ↑ 19-21 марта VII международная конференция «Вселенная белого медведя» объединит экспертов, изучающих крупнейшего наземного хищника планеты. РОСЗАПОВЕДЦЕНТР (15 пургыж 2024). Дата обращения: 27 пургыж 2024.
Литератур
- Яковлев Федор Георгиевич, Слепцов Руслан Вячеславович. Мониторинг белого медведя на северо-востоке Якутии // Арктика XXI век. Естественные науки. — 2017. — № 1 (5).
- А. Е. Берсенев, П. В. Кочкарев, Д. С. Зарубин, А. А. Кульпин, Е. А. Федосеева. Учет численности белого медведя в восточной части Карского моря и в западной части моря Лаптевых // Проблемы региональной экологии. — 2020. — № 2. — doi:10.24411/1728-323X-2020-12069.
- Беликов С.Е., Болтунов А.Н. Белый медведь в районе архипелага Земля Франца-Иосифа: история и результаты исследований, проблемы охраны и пути их решения // Труды Кольского научного центра РАН. — 2014. — № 4 (23).
- Горчаковский Андрей Александрович. Белый медведь на острове Шокальского (Ямало-Ненецкий автономный округ) // Фауна Урала и Сибири. — 2015. — № 1.
- Некипелова Е.О., Буянов И.Ю., Шушакова М.М., Третинникова Т.Н. Адаптация белых медведей к условиям парка флоры и фауны "Роев ручей" // Вестник Красноярского государственного аграрного университета. — 2020. — № 1 (154).
- Зингер Е.М. Символ Арктики // Жизнь Земли. — 2019. — № 1.
- Железнов-чукотский Николай Константинович, Пажетнов Валентин Сергеевич. Резолюция VIII-й Всероссийской конференции специалистов, изучающих медведей в России // Научный диалог. — 2012. — № 2.
- Гуков Александр Юрьевич. Усть-ленский заповедник и устойчивое развитие арктических районов Якутии // Труды Тигирекского заповедника. — 2010. — № 3.
- Рябицев Вадим Константинович, Рябицев Артур Вадимович, Тарасов Владимир Васильевич. К фауне млекопитающих Среднего и Северного Ямала // Фауна Урала и Сибири. — 2015. — № 1.