Микал кече
| Михайлов день | |
|---|---|
 Шнуй Архистратиг Михаил — шучко вийын сарзывуйжо. Лубок. 1820-1830-ше ийла | |
| Тӱрлылык | Калык-христиан |
| Вес семын | Кудывечысе |
| Тыгак | Архистратиг Михаилын Соборжо (черк.) |
| Ыҥ | сӱан тургымын мучашыже, телын тӱҥалтышыже |
| Палемдат | славян-влак |
| Кече | 8 (21) кылме — православный-влакын, 29 идым — католик-влакын |
| Йӱла | водыжым поремдат, шер теммеш кочмаш |
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | |
Микал кече — славян калыкын кечышотшо, православий славян-влак 8 [[21 кылме|(21) ноябрьыштеъъ, тунамак католик-славян-влак — 29 сентябрьыште пайремлат[1]. Кече лӱм Михаил Архангел лӱмеш каласалтын.
«Микал кече — весела да темше пайрем, кызытеш кинде але шуко, кыне-шӱлят оксам конден, тӱҥ пашамат ыштен пытарыме»[2]. Шуко славян йӱлаште кече теле тӱҥалтыш дене кылдалтын[3].
Моло лӱм-влак
руш. Михаил[4], День Михаила-архангела, Архистратиг Михаил[5], Михаил Грязник[6], Михайловские оттепели, Михайловские грязи[7]; белор. Міхайла, Міхаіл, Міхайла Архайла, Міхайла Рахайла, Міхайлаў дзень[8], Міхаіл Страхадзёр[9]; укр. Міхайло[5]; болг. Архангеловден, Арангеловден, Рангеловден, Св. Рангел, Събор на св. архангел Михаил,; макед. Събор на св. архангел Михаил, Свети Рангила; серб. Аранђеловдан[10].
Йӱла
Православий верам кучышо калык-влакын илышышт тиде кече дене нимогай посна йӱла кылдалтын огыл, кеч тудын дечын чыла мер да еш пайрем-влак шогат, кугезе да тукымым шарныме пайрем-влак ты кечылан келыштаралтыныт. Полесьеште Микал кечым «кӱдырчӧ деч» палемденыт: товар дене ит ру, кӱзӧ дене ит пӱчкеде, ит куо, Микале нелеш ынже нал. Белоруссийыште архангелым пӱртӱс вийым, кӱдырчӧ ден мардежым вуйлатыше семын шотленыт. Пашалан чарымым шотыш налыныт, Микалым осаллан шотленыт (тудо леведышым кӱреш), а Слуцк кундемыште тиде кечын пикшым кӱрлшӧ тӱтан мардежым вученыт. Тиде пайремын тӱҥ шонымашыжым кечывалвел славян-влакын ӱшанышт палемден, тудын дене келшышын шнуй Микале куд иза-шольо юнак-влак гыч иктыже лийын, нуно шке коклаштышт мландым кавам, пӱтынь тӱням пайленыт. Микалылан колышо-влакын тӱняштым вуйлаташ логалын. Садлан тудым шарныме кечым куштылгынрак колаш ман пайремленыт (болг. заради умирачката). Сербийыште тудын юмоҥа ончылан пӧлекым коденыт, чер да неле колымаш деч утараш сӧрваленыт. Тыгеат шоненыт: шнуй Микале колаш тӱҥалшын тоҥедыш воктеке шогалеш гын, тудо паремеш, йол воктенже гын — кола (серб., болг.). Туге гынат, шнуй тоҥедыш воктене шога да пурла кидыштыже керде, а шолаште — олма, садак кола (серб.)[10].
Тиде кечын, калык йӱла почеш, кудывече водыжым поремдат. Тудо суртводыжын изи шольыжлан шотлалтеш, но тудым порыракым ыштынешт, тек тудо кудывечыштак илаш кодеш да осал вийым ок пурто. Тидлан лӱмын улшо шӱведыме мутым ойлымеке, кудывечыште тегыт дене корешым сӱретленыт, ты кореш гоч водыж ынже лек ман сӧрвалат. Вӱташте тудлан кас кочкышым шындат. Тылеч посна Кузьма ден Михайлов кече-влак коклаште «чывын шочмо кечыжым» пайремленыт. Чолга кудывече да сур водыж-влакым лыпландараш эн шоҥго да каҥга агытаным ойыреныт, рӱдаҥше товар дене тудын вуйжым руалыныт да «тыгыде ия-шамычлан» пуэныт[11].
Южо вере сурт вольыкым шекланаш йодыныт да вӱташте кас кочкышым коденыт[12].
Полесьеште тиде кече дене эше ик шарныме кече кылдалтын, Микал коча-кова-влак (Микал кече деч ончычсо изарня, кугарня, шуматкече), нунылан кутьям, борщым, кышалым да моло кочкышым ямдыленыт[13].
Белоруссийын Гродно кундем Свислоч велыште «Михайла Архайла» годым маска малаш возеш ман ойленыт[8].
Ты кече гыч южо вере кӱнчыла жап[14] тӱҥалын — вате, вуеш шушо, изи ӱдыр-шамыч кӱляшым ямдыленыт — шу деч эрыктыме йытын але кыне ярымым шӱдыраш ямдыленыт[15].
Калыкмут ден пале-влак
- Микал кече гыч теле шога, мланде кылма[16].
- Микал Архангел кече гыч теле йӱштым тапта[4].
- Микалын Архистратиг гыч вольыкым телымсе кургылан пуртат[2].
- Микал лумышто гын, Кугечат лумышто, уке гын — уке. (белор. Калі Міхайла ў снягу, то і Пасха ў снягу, а як не — дык і не)[17].
- Сырам шолтымо мунло огыл, пурам йӱын пытарыме огыл — тиде мунло[2].
- Микал кече — чыла Шорыкъйоллан чыкыш (белор. Міхайло — усім святком запіхайло)[8].
Тыгак ончо
Палемдымаш
- ↑ Кашуба, 1978, с. 217.
- ↑ 1 2 3 Некрылова, 1991, с. 406.
- ↑ Валенцова, Узенёва, 2004, с. 257.
- ↑ 1 2 Некрылова, 1991, с. 405.
- ↑ 1 2 Ермолов, 1901, с. 529.
- ↑ Ховратович, 1994, с. 154.
- ↑ Невский, 1990, с. 73.
- ↑ 1 2 3 Лозка, 2002, с. 206.
- ↑ Беларускі народны каляндар Архивысе копий 20 кылме 2016 гыч // Белорусский государственный университет Архивысе копий 26 вӱдшор 2021 гыч
- ↑ 1 2 Валенцова, Узенёва, 2004, с. 255.
- ↑ Коринфский, 1901, с. 470.
- ↑ Рожнова, 1992, с. 39.
- ↑ Валенцова, Узенёва, 2004, с. 256.
- ↑ Ващенко, 1962, с. 37.
- ↑ Александров и др., 1999, с. 619.
- ↑ Коринфский, 1901, с. 468.
- ↑ Васілевіч, 1992, с. 595.
Литератур
- Михаил св. / Валенцова М. М., Узенёва Е. С. // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 2004. — Т. 3: К (Круг) — П (Перепёлка). — С. 254–257. — ISBN 5-7133-1207-0.
- Ермолов А. С. Народная сельскохозяйственная мудрость в пословицах, поговорках и приметах. — СПб.: Типография А.С.Суворина, 1901. — Т. 2. Всенародный меяцеслов. — 528 с.
- Золотые правила народной культуры / О. В. Котович, И. И. Крук. — Мн.: Адукацыя i выхаванне, 2010. — 592 с. — 3000 экз. — ISBN 978-985-471-335-9.
- Кашуба, М. С. Народы Югославии // Календарные обычаи и обряды в странах Зарубежной Европы. Конец XIX — начало XX в. Летне-осенние праздники. Институт этнографии им. Н. Н. Миклухо-Маклая АН СССР. — М.: Наука, 1978. — С. 200—222. — 296 с.
- Коринфский А. А. Михайлов день // Народная Русь : Круглый год сказаний, поверий, обычаев и пословиц русского народа. — М.: Издание книгопродавца М. В. Клюкина, 1901. — С. 468—474.
- Невский А. А. Будни и праздники старой России: старобытовой календарь. — Л.: Гос. музей истории религии, 1990. — 106 с.
- Некрылова А. Ф. Круглый год. — М.: Правда, 1991. — 496 с. — ISBN 5-253-00598-6.
- Погодой год припоминается: русский народный земледельческий календарь / Б. Ховратович. — Красноярск: Красноярское книжное изд-во, 1994. — 206 с. — ISBN 5-7479-0447-7.
- Пропп В. Я. Русские аграрные праздники. — СПб.: Терра — Азбука, 1995. — 176 с. — ISBN 5-300-00114-7.
- Рожнова П. Обереги Полины // Наука и религия. — М., 1992. — № 1. — С. 32—35, 39. — ISSN 0130-7045.
- Русские / Отв. ред. В. А. Александров, И. В. Власова, Н. С. Полищук. — М.: Наука, 1999. — 725 с. — ISBN 5-88590-309-3.
- Толстая С. М. Полесский народный календарь. — М.: Индрик, 2005. — 600 с. — (Традиционная духовная культура славян. Современные исследования). — ISBN 5-85759-300-X.
- Васілевіч Ул. А. Беларускі народны каляндар (белор.) // Паэзія беларускага земляробчага календара. Склад. Ліс А.С.. — Мн., 1992. — С. 554—612. Архивировано 11 ага 2012 года. (белор.)
- Ващенко В. С. З історії та географії діалектних слів: Матеріали до вивчення лексики говорів середньої та нижньої Наддніпрянщини. — Харків, 1962. — 174 с. (укр.)
- Лозка А. Ю. Беларускі народны каляндар. — Мн.: Полымя, 2002. — 238 с. — ISBN 98507-0298-2. (белор.)
Кылвер-влак
- Михайлов день (publiclibrary.ru)
- 21 ноября в православном календаре (days.pravoslavie.ru)