Теле Матра
| Теле Матра | |
|---|---|
| Тӱрлылык | калык-христиан |
| Вес семын | Теле толеш, виктарыше Матрёна |
| Тыгак | Матрона Константинопольская (черк.) |
| Ыҥ | «Тиде кече гыч теле йолӱмбак шогалеш» |
| Палемдат | эрвел славян-влак |
| Кече | 9 (22) кылме |
| Йӱла | Эмлыме шудо ден вожым шолтат |
Теле Матра — эрвел славян-влакын 9 (22) ноябрьлан толшо калык кечышот почеш палемдыме кечыже. Кече лӱм Константинопольысо шнуй Матран лӱмжӧ дене кылдалтын. Тулысо кресаньык-влак тыге шоненыт: телымсе Матра дене пырля теле йолӱмбак шогалеш да кӱртньӧ курыкла гыч йӱштӧ толеш[1]. Шоҥго-влак тиде кече нерген тыге ойленыт: «Теле йолӱмбак шке ок шогал, Матра тудым шогалта»[2].
Моло лӱм-влак
руш. Зима становится, Матрёна наставница, Зимний день, Матрона зимняя[3], Матрёнин день[4], белор. Дзень Матруны[5], укр. Мотрони, Мотрин день, Мотря[6].
Кечын йӱлаже радамже
Тиде кечын «Скоропослушница» юмоҥа ончылно сокырым шинчаныш савыраш, окшакым тӧрлаш, йоча-влакым, таза азам кучаш сӧрваленыт, плен гыч да вӱдйымак волышо пушым утарыме нерген кумалыныт[7].
Калык ӱшанен: теле корныш тарванымыж деч ончыч мландым ошын сӧрастарен, шке кугыжанышыжым ончыкташ, тудым вӱден коштшо пургыж ден пораным ӱжын, лум тӱтан гыч ош имныжым вӱден луктын. Теле кудал толеш, чал йӱштым тапта, эҥерла мучко ий кӱварым шара, пурла шокш гыч лумым йоктара, шола гыч — пӧршым кышка; тудын почеш поран-влак куржыт, пӧръеҥ-влакым воштылыт, ӱдырамаш-влакын пылышышкышт пуалтарат, коҥгаш чотрак олташ шӱдат. Телын корныжо лишыл огыл — Русь ава моткоч кумда, вӱльын таганжат йыгалт пыта, ноя. А вучалташ телын жапше уке. Тудо ола имньым кычкаш да почешыже поктен колташ кӱшта. А шкеже ок вучо, лавыра корно дене кая. Вет арам огыл ойлат: «Ноябрь неле, куш от ончал — арик-турик»[8].
Калыкмут ден пале-влак
- Теле шкеже йолӱмбаке ок шогал, Матра тудым шогалта[2].
- Телымсе Матра дене теле йолӱмбак шогалеш да кӱртньӧ курыкла гыч йӱштӧ толеда (тулысо)[1].
- Ноябрьыште Мотря ош имне дене толеш гын, пӱсӧ телым мыланна конда (укр. Якщо в листопаді Мотря на білім коні приїде, то гостру зиму нам привезе)[6].
- Пылан, луман игече лавыртышан майым, покшым — шӱльӧ лектышым, йӱр — шыдаҥым сӧра (смол)[9].
- Пушеҥгыште пӧрш могай тӱсан, тугаяк лиеш кинде тӱс[10].
Палемдымаш
- ↑ 1,0 1,1 Сахаров, 1885, с. 148.
- ↑ 2,0 2,1 Рожнова, 1992, с. 139.
- ↑ Некрылова, 1991, с. 406.
- ↑ Коринфский, 1901, с. 463—464.
- ↑ Васілевіч, 1992, с. 596.
- ↑ 6,0 6,1 Скуратівський, 1993, с. 141.
- ↑ Котович, Крук, 2010, с. 298.
- ↑ Коринфский, 1901, с. 463–464.
- ↑ Соколовский, 1996, с. 262.
- ↑ Воскобойников, Голь, 1997, с. 389.
Литератур
- Золотые правила народной культуры / О. В. Котович, И. И. Крук. — Мн.: Адукацыя i выхаванне, 2010. — 592 с. — 3000 экз. — ISBN 978-985-471-335-9.
- Коринфский А. А. Ноябрь-месяц // Народная Русь : Круглый год сказаний, поверий, обычаев и пословиц русского народа. — М.: Издание книгопродавца М. В. Клюкина, 1901. — С. 457—467.
- Некрылова А. Ф. Круглый год. — М.: Правда, 1991. — 496 с. — ISBN 5-253-00598-6.
- Рожнова П. К. Радоница. Русский народный календарь: обряды, обычаи, травы, заговорные слова. — М.: Дружба народов, 1992. — 174 с. — ISBN 5-285-00135-8.
- Сахаров И. П. Сказания русского народа. Народный дневник. Праздники и обычаи. — СПб.: Издательство МГУ, 1885. — 245 с.
- Соколовский Вл. Времена года. Православный народный календарь. — Пермь: Урал-Пресс, 1996. — 288 с. — ISBN 5-86610-063-0.
- Энциклопедия российских праздников / Сост. В. Воскобойников, Н. Голь. — СПб.: Респекс, 1997. — 448 с. — (Русь Великая). — ISBN 5-7345-0094-1.
- Васілевіч Ул. А. Беларускі народны каляндар (белор.) // Паэзія беларускага земляробчага календара. Склад. Ліс А.С.. — Мн., 1992. — С. 554-612. Архивировано 11 ага 2012 года. (белор.)
- Скуратівський В. Т. Місяцелік: український народний календар. — К.: Мистецтво, 1993. — 207 с. (укр.)