Российыште информатике кече
| Российыште информатике кече | |
|---|---|
| Файл:ПРОЕКТ БРУКА И РАМЕЕВА «АВТОМАТИЧЕСКАЯ ЦИФРОВАЯ ВЫЧИСЛИТЕЛЬНАЯ МАШИНА».jpg | |
| Тӱрлылык |
Россий  |
| Официал | Российыште информатике кече |
| Кече | 4 теле |
Российыште информатике кече — ий еда 4 декабрьыште палемдалтеш. Пайрем 1998 ий гыч палемдалтеш да Исаак Брукын, Башир Рамеевын электрон шотлышо машинажым регистрироватлымылан 50 ий темме дене кылдалтын[1].
Историй
Россий Федерацийысе информатикын шочмо кечыжлан 1948 ий 4 декабрь шотлалтеш, молан манаш гын, тудо СССР-ыште «Информатика» мутын шочмыж деч изиш ондакрак лектын, ты мутым совет шымлызе Александр Харкевичл 14 ий эртымеке темлен[2]. Великобританийыште «информатика» терминым 1957 ийыште пуртымо, а Германийыште — 1959 ийыште[3].
1948 ий 4 декабрьыште СССР министр-влак Советын Кугыжаныш комитетше электрон шотлышо машинам регистрироватлен, тудым изобретатель-влак Исаак Брук да Башир Рамеев шонен муыныт. 10475-ше №-ан автор свидетельстве, тудым И. С. Бруклан, Б. И. Рамеевлан 1948 ий 4 декабрьыште пуымо, тиде СССР-ын электрон шотлышо технике шотышто кычал мумын (изобретенийын) икымше регистрироватлыме актше лийын[3].
Тиде проект ачамландысе шотлышо техникын историйыштыже ик эн тӱҥ тӱҥалтышлан шотлалтеш, тудын калык озанлыкыш ончыл техникым шыҥдараш кӱлмо шонымашым шукташ полшен. Брук ден Рамеев пырля пашам ыштыме ик ийыште 50 утла шонен лукмо тӱрлӧ темлымашым ямдыленыт да йодмашым колтен шуктеныт. Варарак Рамеев нине шымлымаш-влакым СССР-ын промышленность производствышкыжо шыҥдарыме икымше ЭВМ-ым, «Стрела» машинам ышташ кучылтын[1].
Российысе М-1 икымше электрон-цифре шотлышо машинам 1951 ий августышто погаш тӱҥалыныт. 1951 ийын икымше пелыштыже машинан пашам автономно ыштышашыжым ямдыленыт, электричестве да функциональный интеграцийышт шотышто тыршеныт, пашам, тыгак пӱтынь машина пашам куштылемдаш йӧным кычалыныт. 1951 ий августыште М-1 автомат режим деч посна арифметикысе чыла операцийым шуктен кертын[4].
1951 ий кыдалне М-1 тыгай кӱкшытыш шуын, кунам чыла арифметике операций-влакым шуктен кертын. Машинам поген шуктымо паша 1951 ий пытышаш лишан мучашлалтын. М-1 машинан ик экземплярже ямде лийын[4].
Оҥай факт
- 1888 ий — Герман Холлерит икымше пеш тыглай шотлышо машинам ыштен[5];
- 1957 ий — Карл Штейнбух «информатике» терминым икымше гана кучылтын[6];
- 1969 ий — ARPANET шочын, Интернет кылын прототипше, манаш лиеш[7];
- 1985 ий — информатике СССР школлаште тунемшаш предмет лиеш[8];
- Информатике пашаште эн кугу суаплан — Тьюрингын премийже.
Тачысе кечын
Россий калыкле комитет йымалне улшо IEEE Computer Society СССР да Российысе информатике историй вияҥмым кумдан шымлен лектын. Тиде шымлыме паша жапыште ятыр историй документ-влакым онченыт, икымше совет электрон цифран шотлышо машинам ыштыше илыше свидетель-влак дене вашлийын мутланеныт. Тыге тунамсе событий-влакын кунам лиймыштым тичмашын палемдыме.
Шымлен лекме негызеш «Computers in Russia: Science, Education, and Industry» вуймутан статьям ямдыленыт[9]. 1998 ийыште, Брук ден Рамеевын машинаштым регистрироватлымылан 50 ий темме лӱмеш, Россий Федерацийын информатике кечыжым 4 декабрьыште палемдаш темлыме[1].
Увер-шотлышо йӧн-влак Российыште, тыгак пӱтынь тӱня мучко писын илышыш шыҥдаралтыт. Информатике науко, приклад шымлымаш да тунемме дисциплине семын обществын вияҥмаштыже кумда верым айлен. Тудо информаций кышкарым негызшым информаций системым ыштымаште, информаций технологий ден кылдалтше шинчымашым иктешлымаште, программым да шуко моло тӱрлӧ пашам ышташ йӧным почеш. Информатикын вияҥмыже тӱрлӧ секторлаште пашан пайдалыкшым да сайлыкшым нӧлталаш, тыгак инноваций ден прогресслан вияҥаш у йӧным ышта.
Палемдымаш
- ↑ 1,0 1,1 1,2 randall. День информатики в России: история первого проекта автоматической вычислительной машины. HABR (4 теле 2018). Дата обращения: 24 кылме 2023.
- ↑ ИРИНА ШЕВЧУК. День информатики 2023 в России: история и традиции праздника. Комсомольская правда. Дата обращения: 24 кылме 2023.
- ↑ 3,0 3,1 4 ДЕКАБРЯ — ДЕНЬ РОССИЙСКОЙ ИНФОРМАТИКИ. Научная Россия (4 теле 2022). Дата обращения: 24 кылме 2023.
- ↑ 4,0 4,1 Ю.В. Рогачев. Вычислительная техника от М-1 до М-13. (1950 - 1991). Виртуальный компьютерный музей. Дата обращения: 24 кылме 2023.
- ↑ Ксения Редичкина. Первой электрической вычислительной машине исполнилось 132 год. Парламентская Газета (29 пургыж 2020). Дата обращения: 24 кылме 2023.
- ↑ 4 декабря – День информатики в России! sut.ru (2 теле 2022). Дата обращения: 24 кылме 2023.
- ↑ 50 лет назад в Минобороны США изобрели первый в мире интернет. Почему проект глобальной сети не выжил? Лента.ру (1 кылме 2022). Дата обращения: 24 кылме 2023.
- ↑ saul. Эволюция школьной программы по информатике. Хабр (2 идым 2013).
- ↑ Computers in Russia: science, education, and industry (англ.). IEEE Xplore (July-Sept. 1999). Дата обращения: 24 кылме 2023.