Одо Республикын кугыжаныш кечыже
| Одо Республикын кугыжаныш кечыже | |
|---|---|
| Тӱрлылык | Удмуртийын национальный пайремже |
| Ыҥ | Вотский автоном областьым ыштыме нерген Декретым пеҥгыдемдымаш |
| Палемдат | Одо Республикыште илыше калык-влак |
| Кече | 4 кылме |
| Пайремлымаш | калык пайремлымаш, пайрем сынан программе |
| Йӱла | калык кочкышым тамлымаш |
| Кылдалтын | Калыкын икоян улмо кечыже |
Одо Республикын кугыжаныш кечыже (одо Удмуртилэн кунлык басьтон нуналэз) — Одо элын калыкле пайремже, 4 ноябрьыште, Россий калыкын иктеш лийме кечын пайремлалтеш. Тиде республикысе посна калыкын кугыжанышше, экономике, тӱвыра илышым кужу жап да нелын чоҥымо йогыным иктешлыше, таче ик кумдыкышто, ик чек дене илыше тӱрлӧ калыкым иктеш ушышо пайрем[1].
Историй
1920 ий 4 ноябрьыште Российысе рӱдӧ исполнитель комитет ден Калык комиссар-влакын Советше Вотский автоном областьым ыштыме нерген Декретым луктын, да Одо кугыжанышлан тӱҥалтышым пыштен[2][1].
Вотский автоном область изи кумдыкышто ышталтын. Тушко Сарапул, Воткинск, Елабуга, Бондюж да Кизнер район пурен огытыл. Удмуртий пароход коштман Кама эҥер дечпосна кодын, уке лийын Виче, Кильмезь вӱд, тышеч чодыра шолым волтеныт. Озанлык кокласе кыл кӱрышталтын, тидлан кӧра Воткин завод петырналтын. 100 тӱжем наре тӱшкан илыше одо-влак автономий деч ӧрдыжтӧ кодыныт. Автономийын рӱдолажлан Глазов олам ойыреныт. Автономийын утларак кугу илемжым, Ижевскым, вуйлатыше-влак, тыглаяк Глазовым рӱдолалан шотлаш тореш лийыныт.
1921 ий мучко у кугыжаныш орган-влакын кышкаржым чумыреныт, — революций комитет-влак кучемым Совет исполкомлан кусареныт. Тиде ийынак рӱдолам Ижевскыш кусарыме нерген пунчалым луктыныт. Но кугыжанышым чоҥымо паша верысе бюджетым чумырымо права да шке вуя йодышым тӧрлымӧ шотышто кугу чараклан кӧра утыр пӱсемын. 1924 ий декабрь гыч тӱҥалын, икана огыл Вотский автоном областьын исполкомжо совет кучем органлашке автоном областьым Одо калыкын социалист республикыш савыраш кӱлмӧ темлымаш дене лектын, но кажне гана нимодымо вашмутым налын.
1928 ий 28 июньышто автономий пӱтынек Угарман кундемыш пурталтын, тӱҥ шотышто, пӱртӱс поянлыкым, йӧнозанлык лектышым пуэн шогышо кумдыкыш савырнен. Воткинск автоном область, шке йӧнозанлыкым, вияҥден, социал йодышым тӧрлен кертдымылан кӧра, наряд почеш моткоч кугу пашазе вийым, тӱҥ шотышто кресаньык-влакым, чодырам руымашке колтен шоген.
1934 ий 28 декабрьыште Удмурт совет социалист республикым ыштыме дене Одо мланде Угарман кундем деч утлен, но тунамак Киров кундемыш логалын, тыште пел ий шотлалтын. 1937 ийыште УАССР-ын икымше Конституцийже пеҥгыдемдалтын. Тунамак Сарапул ден Воткинск ола-влак пӱтынь районге Республикыш пуреныт. 1939 ийыште Камбар ден Кизнер район-влак ышталтыныт.
1991 ий 11 октябрьыште УАССР Кӱшыл Советын сессийже кугыжаныш суверенитет нерген лукмо Деклараций дене келшышын Одо Автоном Совет Социалист Республикым Удмурт Республикыш савырыме нерген пунчалым луктын.
1993 ий 4 ноябрьыште Удмурт Республик кугыжанышын гимнже да флагше нерген пунчалым лукмо. 1994 ий 7 декабрьыште Удмурт Республикын Конституцийже пеҥгыдемдалтын. 1996 ий 17 октябрьыште Москошто «Россий Федерацийын кугыжаныш кучем органже ден Одо Республикын кугыжаныш кучем органже-влак коклаште вӱдымӧ ден полномочийым шеледыме нерген договор» пеҥгыдемдалтын, тиде кугыжанышым чоҥымо, бюджет, тӧртык, суд пашам, тӱжвал экономикым вияҥдыме йодыш-влакым шкевуя тӧрлаш йӧным пуэн. 1995 ий гыч кучемын законым лукшо да тудым шуктен шогымым тӧрлышӧ кӱшыл органже семын Кугыжаныш Совет лийын.
Кугыжаныш кучем орган-влак кышкар эре уэм вашталтеш. 2000 ийыште республике парламент йӧн деч кораҥын да президентын вуйлатыме йӧныш куснен. Ты ийынак, 15 октябрьыште, Удмурт Республикын икымше Президентшым сайлыме[1].
Пайрем мероприятий-влак
Пайрем кечын Удмуртийын чыла кундемлаштыже тӱрлӧ пайрем вашлиймаш-влак эртат, тыгодым утларак тӱткыш калык-влакым иктеш чумырымо шонымашлан ойыралтеш. Тыгак республикыште илыше калык-влакын кочкышыштым сийлымашан, калыкле артист-влакын мурымашан-куштымашан программе пайремысе унам эреак куандара[3][4].
Палемдымаш
- ↑ 1,0 1,1 1,2 4 ноября Удмуртия отмечает 95-летие государственности. Редакция газеты «Удмуртская правда» (3 кылме 2015). Дата обращения: 27 пеледыш 2018. Архивировано из оригинала 27 пеледыш 2018 года.
- ↑ 4 НОЯБРЯ - ДЕНЬ НАРОДНОГО ЕДИНСТВА. Информационно-аналитическоe управление Администрации города Ижевска. Дата обращения: 27 пеледыш 2018. Архивировано 27 пеледыш 2018 года.
- ↑ Программа праздничных мероприятий, посвященных Дню народного единства и Дню государственности Удмуртии. Информационно-аналитическоe управление Администрации города Ижевска (25 шыжа 2017). Дата обращения: 27 пеледыш 2018. Архивировано 27 пеледыш 2018 года.
- ↑ Как отпраздновали День народного единства в городах и районах Удмуртии. ИА «УДМУРТИЯ» (5 кылме 2017). Дата обращения: 27 пеледыш 2018. Архивировано 12 теле 2017 года.